4442198835

wartości, a tylko wzbogaca doświadczenie zwierzęcia o nowe wskaźniki orientacyjne, których działanie sprowadza się do antycypacyjnego uruchamiania wrodzonej orientacji w wartości danej sytuacji. Jeśli więc chcemy zrekonstruować pawłowowski model orientowania się w wartości, należy oprzeć się na analizie procesów odruchowo-bezwarunkowych, w których musi on występować w swojej podstawowej, najwyraźniejszej postaci.

3. ,,Zasadnicze tendencje” organizmu i wrodzona orientacja w wartości. Jak już była mowa poprzednio (por. str. 97), Pawłów wyróżniał w odruchowo-bezwarunkowym mechanizmie proces kierowniczy, uczulający zwierzę na określone bodźce i nastawiający je na wykonanie takiej a nie innej reakcji, i proces ten nazywał „zasadniczą tendencją organizmu”. Przypatrzmy się obecnie trochę bliżej temu pojęciu.

Termin „tendencja” jest zaczerpnięty z psychologii. Jest to równo-znacznik „dążenia”, pojęcia, które stosuje psychologia świadomości i które np. u Ticpłowa oznacza pragnienia i popędy (Tiepłow, 1950, str. 162), czyli, mówiąc najogólniej, przeżycia „motywacyjne”, popychające do wykonania określonych działań w stosunku do określonych przedmiotów. Jednakże Pawłów określa tym terminem nie przeżycia, lecz pewien określony rodzaj procesów nerwowych. Na podstawie różnych jego wypowiedzi, rozrzuconych po wńelu pracach, można przedstawić następującą koncepcję „tendencji”.

Przede wszystkim tendencje stanowią funkcję ośrodków odruchowo-bezwarunkowych. Jak już wspominałem, Pawłów często lokalizował te ośrodki w jądrach podkorowych, położonych w bezpośrednim sąsiedztwie kory mózgowej, ale przy dokładniejszym rozpatrzeniu wszystkich jego uwag dotyczących tego tematu dochodzimy do wniosku, że to sformułowanie jest niezupełnie ścisłe. Z całokształtu teorii wynika, iż są to struktury dwupiętrowe, złożone nie tylko z części podkorowej, ale posiadające również swoją reprezentację w korze mózgowej. Już w pracy o „ośrodku pokarmowym” (1910) Pawłów wyraźnie wypowiedział pogląd, że ośrodek ten obok części podkorowej posiada również swój składnik korowy, mianowicie „w po-

11 — Procesy poznawcze 161