4442198954

rzeczy te same procesy, o których mówią ekstrospekcjoniści jako

0    „odzwierciedleniach” otoczenia, ale rozpatrywane od strony ich „introspekcyjnego wyglądu”, ekstrospekcjoniści zaś patrzą na nie jako na „treści” odbite w świadomości. Dlatego też psycholog ekstrospekcyjny obejmuje swym pojęciem procesu poznawczego pierwszą i drugą „porcję” orientacji w otoczeniu, bo jest mu obojętne, czy dany proces jest spostrzegany introspekcyjnie czy nie, intro-spekcjonista zaś, szczególnie skrajny, musi ograniczyć się do pierwszej „porcji . Proces orientacyjny jest jednak czymś więcej jeszcze niż „intelektualnym procesem introspekcjonistów i „subiektywnym odzwierciedleniem obiektywnej rzeczywistości” ekstrospekcjonistów, bo zawiera również trzecią „porcję”, złożoną z odzwierciedleń czysto nerwowych, absolutnie nieświadomych, które jednak mimo to na równi z tamtymi składnikami wyznaczają reakcje człowieka na sytuacje. JTo oznacza, że procesy orientacyjne, zawierając w sobie jako składniki procesy poznawcze w znaczeniu introspekcyjnym i ekstro-spekcyjnym, nie utożsamiają się ani z jednymi ani z drugimi.

Natomiast cały proces orientacyjny, ze wszystkimi swoimi trzema „porcjami , zakresowo pokrywa się ze zjawiskami poznawczymi w rozumieniu operacyjnym. Definicje operacyjne, podobnie jak definicja orientacji w otoczeniu, nie biorą pod uwagę świadomości, a definiują procesy przede wszystkim z punktu widzenia ich funkcji w ramach mechanizmu postępowania. Dlatego też np. discrimi-nanda I olmana zakresowo zapewne pokrywają się z „odzwierciedlaniem wskaźników wartości”, a manipulanda — z „odzwierciedlaniem wskaźników' działania”. Różnica polega jednak na tym, że proces orientacyjny nie jest jakimś bytem „psychofizycznie neutralnym”, tj. w gruncie rzeczy całkowitą niewiadomą, lecz realnym procesem nerwowym, czyli definicja procesu poznawczego jako orientacji w otoczeniu stanowi konkretyzację pojęć operacyjnych. Można przypuszczać, że psychologów ie amerykańscy powinni chętnie powitać ten „kosmetyczny ’ zabieg dokonany na operacyjnych terminach. Wykazują oni przecież wyraźną tendencję do opierania się na wynikach badań fizjologicznych, o czym świadczą obszerne

1    szczegółowe fizjologiczne rozdziały zamieszczane w amerykańskich

224