456719658

Bruno Bcttclhcim twierdzi, że fantazje takie stanowią dużą pomoc dla dziecka, pozwalają mu bowiem przeżywać rzeczywisty gniew skierowany ku „fałszywemu rodzicowi' w ten sposób, ze dziecko nic czuje się / tego powodu winne.

Opisane wyżej fantazje tożsamościowe dziecka znajdują żywy oddźwięk w powieści sentymentalnej, która jakby wychodzi im naprzeciw, przyoblekając te mgliste i niewyraźne rojenia u wyrazisty kształt sensacyjnej fabuły o porzuconych tu progu sierocińca noworodkach, o niemowlętach upuszczonych z sań podczas śnieżnej zamieci, dzieciach, porwanych przez. Cyganów czy linoskoczków i przyłączony ch do wędrującej trupy, adoptowanych—jak Wawr/uś z 'Żółtej ciżemki Antoniny Domańskiej czy bohater powieści Henri Malota He; rodziny — przez bandy cką szajkę i przyuczanych do złodziejskiego zawodu Wątki kidnapcrskic wspomagane są historiami o nagłych zgonach, prześladowaniach przez, wrogie siły (Krysia Bezmuennna A. Domańskiej), zamianie ról i pery petiach sobowtórtmych (Książę i żebrak M Tuaina). wzbogacone o motyw amnezji, a także utratę rodziców w wyniku zawieruchy wojennej, rewolucji czy nagłej żyw iołowej klęski (żdzUh szuka matki J. Poker. Lenka szuka ojca J. Ryss i inne).

Częścią składową tych fantazji jest z jednej strony lęk przed opuszczeniem i porzuceniem, dezaprobatą rodziców, a z dnigicj stopniowe usamodzielnianie się psychiczne dziecka, wywalanie (niełatwe) z. przekonania o wszechmocy, wszechwiedzy, nieomylności dorosłych. Wygnaniu z Arkadii, utracie rodzinnego gniazda towarzyszy niepewność co do własnej tożsamości, jej zaburzenia czy utrata, prowadzące po drodze pełnej nieunikniony ch cierpień do wyłonienia się w łasnej osobowości, która przestaje być częścią rod?.iny, lecz zdolna jest do samodzielny ch wyborów i działań

W tym przypadku możemy mówić o wyraźnych analogiach między powieścią sentymentu a baśnią Jeżeli w tej ostatniej moment zagubienia się w życiu symbolizuje zabłąkanie w gęstym Icsic lub dotarcie do rozstajnych dróg. to w powieściach omawianego rodzaju poszukując własnego ja trzeba przejść próbę samotności i cierpienia, a przede wszystkim należy samodzielnie oprzeć się pokusom i dokonać słuszny ch wy borów moralny ch Owo pozy skanie w łasnego ja. przełamanie fabularnego, ale i moralnego impasu wiąże się zazwyczaj w powieściach ujaw nieniem prawdziwej tożsamości i powrotem do rodziny. Czasem szczęśliwe zakończenie wiąże się ze zdobyciem prawdziwej miłości lub odnalezieniem powołania życiowego. Zawsze jednak sy mbolizuje ono odzy skanie równowagi wewnętrznej i ponowne zharmonizowanie zdezintegrowanej osobowości na wyższym, świadomym już poziomic, pozwalającym łączyć to. co zakorzenione w tradycji rodzinnej czy wychowaniu, z tym. co własne i samodzielne

Interpretacja powyższa pozwala na przy wrócenie do łask popularnego nurtu sentymentalnej powieści dla dziewcząt, wskazuje bowiem na wyraźny związek ich treści z podświadomymi czy świadomymi procesami emocjonalnymi zachodzącymi w osobowości czytelniczek Niemniej jednak we współczesnej powieści dla dziewcząt — zapewne także pod wpływem kry tyki rautów egzaltacji i sentymentu — rozwinął się bardzo silnie kicmnck realistyczny, który można by nazwać socjologiczno-psychologizującyni Charakteryzuje go dbaiość o realizm sytuacji, a nawet swego rodzaju aktualistyczny wciyzm, wyrażający się w nawiązywaniu do modnych w danej chwili publicystycznych dyskusji nad młodzieżą W sferze psychologii prezentują one podejście racjonalne, próbując wyjaśnić emocje okresu dojrzewania za pomocą argumentacji logicznej. Ale również i ten nurt realistyczny szuka inspiracji tematycznej w sferze ludzkiego nieszczęścia. Śledząc główne wątki powieści dla dziewcząt w Polsce od początku lat sześćdziesiątych, otrzymujemy rodzaj katalogu „tnidnych problemów młodzieży", zgodnie z chronologią pojawiania się w publicystyce czy pedagogicznych dy skusjach. Poszukiwania tematy czne szły w takun kierunku, jak konflikt pokoleń, nadnucmy rygory zm rodziców i brak zrozumienia dla innego stylu życia młodych, rozbita rodzina czy też jej wychowawcza niewydolność, zapracowanie rodziców, ich nadmierne skoncentrowanie się na gonitw ic za karierą zawodową i podnoszeniem statusu materialnego, a w konsekwencji brak zainteresowania dziećmi i obojętność wobec ich problemów, bezduszność szkoły i nauczycieli, rozluźnienie norm obyczajowych. Wreszcie przestępczość, narkomania. niepożądane ciąże, prostytucja, aids — wydają się tematami dnia dzisiejszego, na co wskazują takie powieści, jak Chwileczkę. Walerio Krystyny Siesickiej. Wesele mojej mamy Janiny Zającówny czy Dotyk motyla Ewy Przybylskiej Mamy więc przed sobą niemal kompletny rejestr wszystkiego, co może się stać przyczyną rzeczywistych lub urojonych cierpień dojrzewającej psychiki.

Przejście od ..litcrackości” do ..dosłowności” przyczyniło się także do zmiany języka i konwencji oszczędniejszego, bardziej wyważonego opisu uczuć, niemniej jednak krąg zagadnicmowy pozostał niezmieniony

Stałym obszarem tematycznym powieści senty mentu jest także choroba, niepełnosprawność, kalectwo. W miarę przechodzenia od cudów ności do realizmu wydaje się zanikać ..sy ndrom cudownych uzdrowień” uprowadzany przez takie powieści, jak Tajemnicy ogrtki Burnett czy Pol/yanna Porter, pojawiają się rozwiązania bardziej racjonalne: psychiczne przezwyciężenie urazu chorobowego, umiejętność znalezienia kompensacji własnego kalectwa czy wytrwała, uporczywa walka z nim. Lecz rosnące zainteresowanie problematyką ludzi niepełnosprawnych wprowadziło w latach ostatnich rów iuez rodzaj mody na eksploatowanie emocjonalnych obszarów tego zagadnienia, jako jeszcze jednej sfery wzruszeń, w którą można zaangażować czytelnika

Pow ieść wzruszeń czy powieści wzruszające doby współczesnej niekoniecznie muszą rozgrywać się w ..święcie dziewcząt” — chociaż ten rodzaj środowiska jest dla nich niejako naturalny. Podobny schemat możemy znaleźć w licznych utworach beletrystycznych o niedolach zwierząt, których losy przedstawione są w sposób znacznie bardziej tragiczny, co wywołuje dotkliwsze uczucia smutku i żalu lassie, wróć! Ericn Knighta. Biały/fint czarne ucho Gawriiła Tro-jcpolskiego czy niedawno wydany tom opowiadań Marii Kraszew skiej Wędrowcy

69