4631370477

308 J. EILMES, M. PTASZEK

WSTĘP

Syntetyczne układy makrocykliczne, do których zalicza się m.in. tytułowe dibenzotetraaza[14]annuleny, są od wielu lat przedmiotem zainteresowania i intensywnych badań [1, 2]. Jest to związane z poszukiwaniem związków modelowych do wyjaśnienia skomplikowanych procesów biochemicznych zachodzących w organizmach żywych. Jak wiadomo, układy makrocykliczne występują powszechnie w naturalnych substancjach biologicznych i pełnią w nich podstawowe funkcje. I tak np. żelazoporfiryny stanowią grupy prostetyczne w hemoproteinach odpowiedzialnych za transport i magazynowanie tlenu (hemoglobina, mioglobina) oraz w cytochromach c będących przenośnikami elektronów w biochemicznych reakcjach redoksowych. Układ ten występuje także w wielu metaloenzymach decydujących o biologicznych procesach utleniania (oksygenazy, peroksydazy) [4].

	R.	r2	r3	R«
H2taa	H	H	H	H
H2tmtaa	ch3	H	ch3	H
H2omtaa	ch3	H	ch3	ch3
H2dmtaa	H	H	ch3	H
H2dpdmtaa	ch3	H	Ph	H
H2tptaa	Ph	H	Ph	H

Rys. 1. Układ dibenzotetraaza[14]annulenu i najczęściej używane skróty

Dibenzotetraaza[14]annuleny (rys. 1), znane prawie od 30 lat, przyciągały szczególną uwagę chemików z powodu podobieństwa strukturalnego do porfi-ryn i stosunkowo łatwej dostępności na drodze syntetycznej [3]. O podobieństwie decyduje obecność 4 atomów azotu, ułożonych w płaszczyźnie i zdolnych do koordynowania jonu metalu, oraz sprzężony układ wiązań podwójnych. Należy jednak zwrócić uwagę, że dibenzotetraaza[l4]annulcny zawierają anti-aromatyczny układ elektronów n (4n), w odróżnieniu od układu (4n+2), obecnego w porfirynach. Inna niż w porfirynach jest także geometria pierścienia makrocyklicznego, charakteryzująca się odchyleniem fragmentów pentan')di-