4645771707

18

JAN BAUMGART

zacja Bibliotheąue Nationale w Paryżu (1859-1867). Dokonano tu nie tylko podziału na magazyny i czytelnie, ale wprowadzono także niskie piętra w magazynach, co realizowano na wielką skalę i gdzie indziej, np. architekt Antonio Panizzi w British Museum w Londynie (1854-1857).

Na zasadzie wyodrębniania tych trzech podstawowych części (z czasem doszła jeszcze czwarta, przewidziana na umieszczenie urządzeń technicznych wszelkiego rodzaju, jak ogrzewanie, światło, wentylacja) powstawały nowe gmachy biblioteczne w poszczególnych krajach, zwłaszcza w Niemczech, gdzie zasadniczo wzorowano się na przykładzie Bibliotheąue Nationale w Paryżu (1859-1867).

Od r. 1889 w nowopowstających budynkach zaczęto coraz bardziej ulepszać szczegóły techniczne (np. system Roberta Lipmana w Bibliotece Uniwersyteckiej w Strassburgu) oraz udoskonalać zasady planowania budynków bibliotecznych. Oczywiście w trakcie opracowywania coraz to nowych rozwiązań popełniono i pewne błędy. W konstrukcji magazynowej przez piony regałów przeprowadzono żelazne słupy, które dźwigały cały ciężar konstrukcji aż do dachu włącznie. Dla uzyskania światła bocznego i górnego zastosowano w niektórych bibliotekach żelazne kraty w miejsce normalnych podłóg pomiędzy piętrami (m. in. w Bibliotece Uniwersyteckiej w Warszawie). Okazało się to błędem, gdyż konstrukcja „rusztowa” posiada liczne niedogodności, takie jak niewłaściwy rozkład temperatury, osiadanie kurzu na niższych piętrach, niebezpieczeństwo pożaru. Na przełomie XIX i XX wieku powrócono do budowy normalnych, pełnych stropów pomiędzy piętrami (np. Biblioteka Uniwersytecka w Poznaniu 1902).

Jeżeli architektura magazynu bibliotecznego w toku kolejnych realizacji ustaliła się niemal jednoznacznie (dyskusje w w. XX toczyły się już na temat szczegółów: wysokości, szerokości, głębokości czy odstępów osi), to ciągłej ewolucji ulegały rozwiązania lokali przeznaczonych dla czytelników i pracowników, przy czym najwięcej problemów stwarzało umiejscowienie katalogów i zasada umieszczania na jednym poziomie czytelń i pracowni, właśnie ze względu na katalogi. Przy realizacji projektu budowy nowego gmachu Pruskiej Biblioteki Państwowej (dzisiejszej Deutsche Staatsbibliothek w Berlinie) Paweł Schwenke sformułował zasadę oddzielenia dróg czytelników i pracowników (1908). Wyłoniła się tu jedna z zasad nowoczesnego budownictwa bibliotecznego — „zasada niekrzyżujących się dróg” publiczności i personelu bibliotecznego. Ale z tą zasadą wiąże się najtrudniejsze zagadnienie należytego umieszczenia katalogu, potrzebnego tak bibliotekarzom jak i czytelnikom, a więc użytkownikom biblioteki. Rozwiązanie tego problemu nastręcza też największą trudność architektowi. Ze sprawą tą łączy się również drugie zagadnienie — zagadnienie jednego poziomu. W dużych bibliotekach trudno jest umieścić wszystkie czytelnie i wszystkie pracownie na jednym poziomie z katalogiem w środku, jako wspólnym warsztatem pracy bibliotekarzy i użytkowników. Stąd zrodziła się myśl urządzania w dużych bibliotekach drugiego, oddzielnego katalogu „służbowego” (artykuł Georga Leyha w związku z biblioteką niemiecką w Lipsku 1913).

Następny problem to sprawa dogodnej komunikacji między magazynem i czytelniami oraz między magazynem i wypożyczalnią. Stąd w nowych budynkach bibliotecznych realizowano rozmaite rozwiązania tego problemu (centralna rola czytelni British Museum, Bibliotheąue Nationale, Library of Congress). Dochodzi tu także bardzo skomplikowane zagadnienie: umożliwienie dalszej rozbudowy poszczególnych podstawowych części gmachu, tj. czytelń, pracowni i magazynów tak jednak, żeby drogi komunikacyjne zostały zachowane. Chodzi tu o zrealizowanie zasady „organicznej rozbudowy biblioteki”.