4962383986

Wszechświat, t. 84, nr 311983 63

Ryc. 1. Kapelusze włóknouszka płaczącego Inonotus dryadeus wyrastają zwykle grupami u podstawy pni starych dębów. Fot. S. Sokół

W Polsce występują ponadto: włóknouszek szczotkowaty Inonotus hispidus (Buli. ex Fr.) P. Karst., włóknouszek cynamonowy Inonotus rheades (Pers.) Bond. et Sing., włóknouszek skórzasty Inonotus cuticularis (Buli. ex Fr.) P. Karst. i włóknouszek promienisty Inonotus radiatus (Sow. ex Fr.) P. Karst. Spośród gatunków spotykanych w Europie najbardziej zbliżony morfologicznie do włóknouszka płaczącego (i mylony z nim) je9t włóknouszek dębowy Inonotus dryo-philus (Berk.) Murr.

Włóknouszek płaczący wytwarza owocniki jednoroczne w kształcie wielkich kapeluszy, u podstawy niekiedy zwężonych, konsolowatych, poduszkowatych, rzadziej — nieregularnych w kształcie. Kapelusze rosną pojedynczo lub też po kilka obok siebie (ryc. 1) albo też dachówkowato jeden nad drugim. Są w dotyku mięsisto-gąbczaste, a po wyschnięciu korkowato--włókniste. Powierzchnia kapelusza jest nierówna, pagórkowata, pokryta bardzo cienką skórką widoczną tylko na dojrzałych okazach, początkowo białoszara, później żółtordzawa lub tabaczkowa, na koniec kasztanowata i prawie czarna. Charakterystyczny jest brzeg owocnika— gruby, zaokrąglony, zwykle bledszy niż powierzchnia kapelusza, niekiedy falisty, u rosnących okazów pokryty zawsze wydzielanymi z wnętrza żółtobrązowymi kroplami kwaśnego w smaku płynu, po wyschnięciu których pozostają trwałe jam-kowate ślady.

Miąższ kapelusza jest gruby, ze słabo zaznaczonym strefowaniem, początkowo gąbczasty i bardzo wilgotny, u dojrzałego okazu stopniowo wysycha stając się korkowaty, promienisto-włóknisty i łamliwy, barwy żółtordzawej do rdzawobrązowej. Rurki «są jednowarstwowe, dochodzą do 1,5—2 cm długości, miękkie, po wyschnięciu kruche, zwykle ciemniejsze niż miąższ, o brzegach-początkowo z białoszarawym nalotem, później • frędzlowatych lub porozrywanych; Pory są początkowo .koliste . i. bardzo. drobne, na koniec kanciaste; mają 0,2—0,4 mm szerokośoi (3—4.na 1 mm długości hymenoforu). Powierzchnią hymenoforu jest początkowo białoszara, później ciemnoszara lub rdzawo-umbrowa. Wielki dojrzały okaz włóknouszka znaleziony we wrześniu 1981 roku przez pierwszego z autorów miał u spodu 3 wyraźne strefy:    „płaczący”

brzeg z licznymi hydatodami, żółtawą („izabelową”) strefę przejściową szerokości około 10 cm i beżowy hymenofor. .

Ryc. 2. Wielki okaz włóknouszka płaczącego znaleziony w Grodźcu Śląskim. Fot. S. Sokół

W hymenium owocnika występują szczecinka, co odróżnia omawńany gatunek od niektórych innych przedstawicieli rodzaju Inonotus. Bondarcew (1953) podaje jednak, że w badanym przez niego bardzo starym okazie włóknouszka płaczącego udało się wykryć zaledwie kilka szczecinek. Zarodniki są początkowo bezbarwne, później słomkowo-żółte, prawie kuliste, o wymiarach 7—9X6,5—7,5 ^im. Wysyp zarodników jest najpierw biały, potem żółtawy. Sporulacja może być bardzo obfita — pierwszy z autorów stwierdził, że pod wielkim owocnikiem włóknouszka, który wyrastał na starym dębie na wysokości około 40 cm nad ziemią, powierzchnia gruntu była pokryta jednolicie białą warstwą zarodników grubości około 1—2 mm.

Kolorowe fotografie owocników włóknouszka płaczącego można znaleźć w książkach: H. Jahna Pilze die an Holz wachsen (Herford 1979), na str. 175, M. Enderle i H. E. Laux Pilze auf Holz (Stuttgart 1980), na str. 58. Znakomita fotografia czarnobiała znajduje się w książce H. Kreisela: Die phytopathogenen Grosspilze Deutschlands (Jena 1961), na str. 249. W polskiej literaturze mikologicznej (naukowej i popularnej) nie było dotychczas żadnych zdjęć tego grzyba.

O wielkich rozmiarach, jakie mogą osiągać owocniki włóknouszka płaczącego wiadomo już od dawna. Wydaje się, że w większości wypadków kapelusz tego grzyba bardziej rozrasta się ma szerokość niż na długość (tzn. prostopadle do pnia drzewa). Saccar-do (1888) podaje, że kapelusz włóknouszka płaczącego może osiągać szerokość 65 cm, inni autorzy przytaczają następujące wymiary: Pegier (.1964) — 5—35X 6—40‘ (60)X2—8 cm, Cerny (1976) ~ 10—60X8—40X 2—15 cm, a Overholts (1953) — 6—40X3-35X2—10 cm. Wielki Włóknouszek płaczący zebrany prz°z dr. H. Jahna 8, X. 1963 koło Detmoldu (Westfalia, RFN) miał 32 cm długości i 15 cm grubości, a w stanie świeżym ważył ponad 2 kg. Okaz tego grzyba znaleziony przez pierwszego z autorów w Grodźcu Śląskim 12. IX. 1981 na dębie miał długość 37 cm, szerokość 50 cm, a grubość u podstawy 14 cm (ryc. 2). W stanie świeżym ważył 4 kilogramy! Owoomik ten znajdował