4962383990

Wszechświat, t. 84, nr 311983 67

■tkowo tworzy się połączenie typu zasady Schiffa między grupą aldehydową glukozy a jedną z reszt aminowych białka, z którego tworzy się następnie ad-dukit typu ketoaminy:

H—c-o

I

Hb-NH, + H—C—OH

I

HO—C—H

I

(HbA)    H—C—OH

H—C=N—Hb

H

OH

HO— C—H

H—C—OH

H

I

H,C—N—Hb i

C-O

I

HO—C—H

H—C—OH

H,C—OH Glukoza

H—C—OH

I

H,C—OH

Aldoimina (Zasada Shifla)

Przekształcenie H-Amadoriego

OH

H,C—OH Ketoamina

Hemoglobinę A_1C można otrzymać in vitro inkubu-jąc preparat HbA z glukozą. Ilość utworzonej „słodkiej” hemoglobiny zależy oczywiście od stężenia glukozy. Podobnie jest w organizmie. Względna zawartość HbA_lc (stosunek zawartości HbA_lC do całkowitej zawartości hemoglobiny) jest zależna od stężenia glukozy we krwi i ulega znacznemu (nawet 2-3-krotne-mu) podwyższeniu u chorych na cukrzycę. Ponieważ tworzenie HbA_łC jest procesem powolnym, więc poziom tej frakcji jest funkcją średniego stężenia glukozy we krwi (ściślej wewnątrz erytrocytów) w okresie kilku tygodni poprzedzających pobranie krwi do analizy. Jest więc parametrem bardziej wiarygodnym w diagnozie i kontroli leczenia cukrzycy niż samo oznaczenie stężenia glukozy we krwi, gdyż to ostatnie może podlegać znacznym wahaniom w ciągu doby. Stąd też zrozumiałe zainteresowanie diabetologów hemoglobiną A_1C.

Nie -tylko hemoglobina reaguje z glukozą. Wykazano obecność w organizmie produktów reakcji glukozy z takimi białkami jak kolagen, albumina, białka błon krwinek czerwonych i krystalina soczewki oka. Glukozylacja zmienia właściwości fizykochemiczne i biologiczne białek i wydaje się być jednym z podstawowych mechanizmów warunkujących starzenie się makrocząsteczek białkowych in vivo. W przypadku hemoglobiny A_1C zmiany właściwości (w porównaniu z HbA) mają niekorzystny charakter (zwiększenie powinowactwa tlenowego, a więc gorsze oddawanie tlenu tkankom), są jednak nieznaczne. Wydaje się natomiast, że reakcja pomiędzy glukozą a fcrystaliną ma znacznie poważniejsze następstwa i przyczyniać się może w istotny sposób do tworzenia zaćmy (katarakty).

Być może, że niekorzystne skutki reakcji pomiędzy podstawowymi składnikami strukturalnymi ii funkcjonalnymi organizmów żywych — białkami, a głównym „paliwem metabolicznym” — monosacharydami, stanowią klucz do odpowiedzi na jedno z pytań biochemii ewolucyjnej: dlaczego właśnie glukoza, a nie żaden inny cukier pełni rolę uniwersalnego „paliwa”? Otóż porównanie szybkości reakcji różnych pentoz i heksoz z hemoglobiną wykazało, iż glukoza, ze względu na stabilność swej struktury pierścieniowej (tylko znikoma jej część występuje w formie łańcuchowej, która może reagować z grupami aminowymi) charakteryzuje się najmniejszą reaktywnością wobec tego białka. Wydaje się więc, że w toku ewolucji spośród różnych monocukrów, jakie powstały w wyniku abiogennej syntezy, zostało wyselekcjonowane „paliwo metaboliczne” dające najmniej szkodliwych produktów ubocznych jego stosowania.

TADEUSZ BAROWICZ (Kraków)

SUM SILURUS GLANIS

Sum jest największą rybą rzek europejskich i należy do karpiokształtnych (Cyprynijormes). Podrząd sumowce (Siluroidei), liczy około 2 tys. gatunków zgrupowanych w około 30 rodzinach. Zanim przejdziemy do największego przedstawiciela — suma, zatrzymajmy się na chwilę przy tej licznej grupie. U sumowców drugi, trzeci, czwarty, a niekiedy również i piąty kręg kręgosłupa zrośnięte są razem. Wiele gatunków posiada płetwę tłuszczową. Pierwszy promień płetwy piersiowej przekształcony jest w silny zazębiony kolec, zaopatrzony często w gruczoł jadowy, mogący poranić niebezpiecznie wroga. Sumy są oczywiście jadalne, a niektóre z nich nawet bardzo smaczne. Prawie wszystkie żyją w wodach słodkich i wszystkie są drapieżnikami o przydennym trybie życia. Niektóre tylko gatunki żyją w morzu. Wiele gatunków ma specyficzne właściwości. Spotyka się u nich przejawy pasożytnictwa, które u ryb występują niezmiernie rzadko. Najciekawsze z nich zamieszkują rzeki południowo-amerykańskie. Stegophilus insidio-*us_t o długości zaledwie 3—4 cm przedostaje się do jamy skrzelowej dużych ryb słodkowodnych i wysysa krew gospodarza. Sumik kamero Vandelia cirro-hosa, z Amazonki przenika do przewodu moczowego kąpiących się ludzi, powodując przejmujący ból. Inne południowo-amerykańskie sumiki z tej samej rodziny przyczepiają się do ryb, przebijają ich skórę i wysysają krew. U niektórych sumów dobrze wykształciły się cechy pozwalające tym rybom na długi czas obywać się bez wody. Szczególnie długo mogą żyć dwa rodzaje — Caliichthys i Dor as. Wiele sumowców cechuje zdolność wydawania głośnych dźwięków nie tylko przez pocieranie o siebie płetw piersiowych (jak u rodzaju Callomystax z Bengalu), lecz także za pomocą pęcherza pławnego. Wiele gatunków przejawia