4962383987

64 Wszechświat, t. 84, nr 3/1983

Ryc. 3. Krople cieczy spływają wolno z rosnącego brzegu włóknouszka płaczącego. Fot. S. Sokół

się w fazie intensywnego wzrostu, o czym świadczył intensywnie „płaczący” brzeg kapelusza.

Jak Tozwija >się włóknouszek płaczący? Owocniki wychodzą w czerwcu lub lipcu jako łukowato-okrą-gławe, raczej nieregularne poduchy u podstawy pni lub na odsłoniętych korzeniach opanowanych drzew. Z daleka wyglądają wtedy jak gąbki (ryc. 3, 4). Są śmietankowo-białawe w odcieniu irchy, w dotyku po-duszkowato-filcowate. Już wówczas wydzielają na całej górnej powierzchni dużą ilość kropel wody, która rozpuszczając barwniki tramy uzyskuje w ten sposób żółtobrązowawe zabarwienie. W ciągu dalszych tygodni i miesięcy grzyb rozrasta się dalej na długość i szerokość i jest bardzo zaborczy, ponieważ obrasta i „pochłania” w trakcie wzrostu napotkane przeszkody, zwykle znajdujące się koło pni drzew: gałązki, rośliny zielne, stare liście itp. Powierzchnia rosnącego kapelusza zabarwia -się czerwono-brązowo i stopniowo utwardza się, tylko brzeg pozostaje żół-tawo-biały i pokryty w charakterystyczny sposób żółto-brązowymi kroplami. Wzrost grzyba zostaje zakończony już po miesiącu, dwóch, a w połowie września (często jednak wcześniej) owocnik zwykle jest zupełnie dojrzały. Trwałość owocnika nie jest duża, ponietważ już w trakcie wzrostu jest on silnie atakowany przez owady, których larwy występują obficie zwłaszcza u podstawy warstwy rurek i w przylegającym do nich miąższu kapelusza. Natomiast niewielkie, zaschnięte i martwe pozostałości po owocnikach włóknouszka płaczącego mogą być rozpoznawalne przez szereg lat na pniach żywicielskich drzew.

Wróćmy jeszcze do wzmiankowanego powyżej zjawiska płaczu omawianego grzyba, któremu zawdzięcza on swą nazwę. W czasie wzrostu kapelusza na powierzchni jego hymenoforu prawie zawsze można zauważyć bezbarwne lub żółtawobrązowe kropelki cieczy wydzielające się z wnętrza owocnika (plansza kredowa, ryc. 4). Rurki (a niekiedy także miąższ) w miejscach wydzielania cieczy nie wykształcają się, skutkiem czego takie miejsca pozostają wklęsłe — w postaci pionowych kanalików ± tej samej długości co rurki. Szerokość kanalików waha się w granicach 2—4 mm. Nieustannie wypełniane są one cieczą, która stopniowo wypływa z ich wnętrza — grzyb „płacze”. Ścianki kanalików nie są pokryte hymenium Kanaliki zaczynają tworzyć się w początkowej fazie rozwoju owocnika, wtedy gdy rozpoczyna się różnicowanie plechy i wyodrębnianie rurek. Wydzielaniu cieczy przez grzyba sprzyja — jak podkreśla Bondarcew <1953) — wilgotna aura. Analogiczne jamki, z których również wydzielają się „łzy”, tworzą się na rosnącej górnej powierzchni kapelusza. Łzy ściekają po rosnącym brzegu owocnika, a ponieważ rozwój miąższu w takich miejscach ulega zahamowaniu, w wyniku tego zachodzą trwałe zmiany morfologiczne — bruzdy.

Chociaż włóknouszek płaczący jest pasożytem korzeniowym żywych drzew, głównie dębów Quercus, jego owocniki można znaleźć także na pniakach po ściętych lub powalonych drzewach. Piękna czarno-biała fotografia wykonana 17. VI. 1945 roku przedstawiająca owocniki włóknouszka płaczącego obrastające wokół pniak dębu, który obumarł podczas zimy, znajduje -się w monografii L. Overholtsa The Polypora-ceae of the United States, Alaska and Canada (1953). W Eurazji tylko wyjątkowo omawiany grzyb był stwierdzany na innych rodzajach żywicieli: kasztanie jadalnym Castanea sativa, buku Fagus, wiązie Ulmus, a także jodłach Abies sibirica i A. alba. W Ameryce Północnej również prawie zawsze atakowane przez tego grzyba są dęby, chociaż znajdywany był sporadycznie na kasztanowcu Aesculus i drzewach iglastych — świerku Picea i choinie Tsuga. Zeller (1922) stwierdził ten gatunek w USA w stanie Oregon na klonie wielkolistnym Acer macrophyUum i jodle olbrzymiej Abies grandis.

Interesującym szczegółem biologii gatunku jest nle-wytwarzanie niekiedy przez owocnik warstwy rurek w związku z pojawieniem się określonych, niekorzystnych warunków w okresie jego rozwoju, np. suszy. Ponadto nie rokrocznie formuje on owocniki na porażonych przez siebie drzewach. Włóknouszek płaczący znany jest z Eurazji (gdzie występuje od Portugalii