5484453758

72 TADEUSZ KOWALSKI

Do krajów, w których postęp koncentracji prasy jest największy, zaliczono Wielką Brytanię, USA i RFN. Prawdziwość tego sądu trudna jest do sprawdzenia, bowiem w odpowiednich rozdziałach nie podano wystarczająco pewnych i przekonujących informacji. W części poświęconej Wielkiej Brytanii wymieniono pięć największych trustów prasowych, ale nie podano żadnej miary koncentracji. W stosunku do USA stwierdzono, że 10 największych koncernów produkuje ponad ¹/z całości nakładów dzienników amerykańskich^{1 2 3 4 5 6}. Podano więc tylko cząstkową miarę koncentracji nakładu globalnego dzienników, z której nie dowiadujemy się, jak w ogóle skoncentrowane są dzienniki. Może się przecież zdarzyć, że pozostałe % nakładu będzie rozdzielone równomiernie między różnych wydawców, co rzecz jasna wpływa na ocenę stopnia i znaczenia koncentracji. Podobną miarę zaproponowano w rozdziale o RFN „około 3,5% wydawnictw gazetowych wydaje blisko 46% całego nakładu prasy codziennej RFN. Jeżeli wzdąć pod uwagę czasopisma, to stopień koncentracji okaże się jeszcze większy, ponieważ % całego nakładu wydawane jest przez 4 koncerny”⁷. Również te miary nie są pełne, mówią o koncentracji pewnej części nakładów prasy ale w sposób niezbyt precyzyjny (nie ma pewności, że pozostała 'A nakładu jest również skoncentrowana), nie dowiadujemy się także, jaka jest ogólna liczba wydawnictw.

Dla oceny stopnia koncentracji systemu prasowego takie miary są niewystarczające. Niezależnie od zmiennego sensu koncentracji prasy, w różnych systemach społeczno-politycznych istnieje obiektywna ilościowa miara tego zjawiska. Aż dziw bierze, że dotychczas w Polsce do niej nie sięgnięto, choć stosowano ją w. innych krajach \ Znajomość tej miary może być jedynie pomocą w ocenie politycznych, ideologicznych, społecznych, kulturowych i ekonomicznych następstw koncentracji prasy.

Koncentracja oznacza skupienie pewnej wartości wokół .innej i polega na tym, że pewna część jednostek skupia znaczny odsetek wartości cechy badanej kosztem pozostałej części jednostek. Im bardziej nierównomierny jest rozdział wartości, tym silniejsza koncentracja ^s. Stosunek koncentracji oblicza się na podstawie wykresu zwanego krzywą koncentracji lub krzywą Lorenza ⁰ (por. rysunek).

Stosunek koncentracji jest to stosunek powierzchni a ograniczonej przekątną OB i krzywą koncentracji do całej powierzchni trójkąta OCB, a więc do powierzchni a plus b. Stosunek ten waha się w granicach od 0 do 1. W przypadku równomiernego podziału przyjmuje wartość równą 0, w przypadku skrajnej koncentracji dąży do

1

*    Ibddem, s. 241 i n., 197 i n.

2

' Ibidem, s. 183.

3

   H. H. Diederich: Konzentration in den Massenmedien. Karl Hanser Ver-lag, Miinchen 1973, s. 250.

4

   Por. S. Szulc: Metody statystyczne. PWE 1968, s. 260—261.

5

*    Krzywa Lorenza pierwszy raz została zaprezentowana w artykule M. O. L o-

6

renza: Methods of Measuring the Concentration of Wealth. Journal of the

7

American Statistical Association, \ol. 9, 1905.