5484453765

WSPÓŁCZESNE ORIENTACJE... 9

ma bezpiecznego portu, w którym badacze mogą się schronić przed strukturą władzy.” ¹⁷ Różnice między podejściem do badań nad komunikacją społeczną na Wschodzie i na Zachodzie rzucają się w oczy zwłaszcza na najbardziej ogólnym poziomie, tzn. w sferze generalnego dychotomicznego podziału całej działalności badawczej.

W nauczaniu uniwersyteckim w krajach socjalistycznych przeciwstawia się marksistowsko-leninowską naukę o komunikowaniu masowym (lub częściej: o dziennikarstwie) nauce burżuazyjnej. Podział taki odpowiada analogicznemu podziałowi współczesnej filozofii na filozofię marksistowską i burżuazyjną. Do burżuazyjnej nauki o komunikowaniu zalicza się twórczość uczonych reprezentujących nieraz krańcowo różne orientacje polityczne (liberalne, faszyzujące, neomarksistowskie) i różne podejścia badawcze (pozytywistyczne, behawiorystyczne, strukturalistyczne, hermeneutycz-ne itp.). Rozmaitość, a często wręcz przeciwstawność kierunków mieszczących się w tak szeroko zakreślonym pojęciu „burżuazyjnej nauki o komunikowaniu” uniemożliwia znalezienie jakiejkolwiek ich cechy wspólnej prócz niezgodności — bądź w sferze ontologicz-nej, bądź epistemologicznej, bądź aksjologicznej, bądź tylko ideologicznej — z podejściem marksistowsko-leninowskim. Tę niezgodność przyjmuje się na ogól milcząco jako oczywiste kryterium dychotomicznego podziału nauki o komunikowaniu masowym (lub

0    dziennikarstwie) na „naszą” (tzn. marksistowsko-leninowską)

1    „nie naszą” (tzn. burżuazyjną)¹³. Można się jednak spotkać także z jednoznacznym sformułowaniem tego kryterium: „Wyrażenia bur-żuazyjne badania nad komunikowaniem masowym — pisał L. Bis-ky — używamy w odniesieniu do współczesnych niemarksistow-skich badań komunikowania masowego jako ich zbiorowego określenia” ⁱⁿ. Wypada tu dodać, że do badań burżuazyjnych zalicza Bisky także prace autorów zachodnioniemieckich z kręgów radykalnej lewicy, nawet jeśli się oni sami uważają za marksistów (jak np. H. M. Enzensberger).

Nie kwestionując bynajmniej sensu określania niektórych koncepcji teoretycznych, wyraźnie nacechowanych ideologicznie i politycznie mianem burżuazyjnych (choćby dlatego, że wspierają one jawnie i świadomie kapitalistyczne stosunki społeczne), innych zaś nawet mianem imperialistycznych (bo stanowią naukowe zaplecze dla utrwalenia lub rozszerzenia mocarstwowej dominacji w dziedzinie komunikowania międzynarodowego), sądzę, że określenie „bur-żuazyjny” często niczego nie wyjaśnia, a czasem hamuje rozwój nauki. Nie można bowiem zapominać, że w krajach socjalistycznych opozycja burżuazyjny: marksistowsko-leninowski odpowiada — na płaszczyźnie wartości — opozycji niesłuszny : słuszny. Tak więc na-

¹⁷    W. H. Melody, R. E. Mansell: The Debate over Critical vs. Admi-nistrative Research: Circularity or Challenge. Journal of Communication 1983 nr 3 s. 103.

¹⁸    J. N. Zasurski (red.): Sowriemiennyje burżuaznyje tieorii żurnalistiki, Moskwa 1967.

¹³ I. B.isky: Zur Krłtik der biirgerlichen Massenkommunikationsforschung, Berlin 1976, s. 14.