5768085914

a więc animizm, substancjonalizm i teleologizm¹*, stanowiące swoistą barierę poznawczą. Struktura ta wynika z charakterystycznej dla dziecka właściwości poznawczej, jaką jest stosunek egocentryczny względem per-cypowanej rzeczywistości. Dziecko rozpatruje zdarzenia z własnego, ustalonego punktu widzenia, w wyniku czego zachodzą różnice między tym, co zdarza się realnie a tym, co pojawia się w umyśle dziecka.

Animizm polega na traktowaniu przez dziecko wszystkich rzeczy zewnętrznych jako istot żywych, obdarzonych właściwościami identycznymi z właściwościami ludzi. Takie widzenie świata przez dziecko mocno wiąże je emocjonalnie z poznawaną rzeczywistością, co jest wielce oczekiwane na poziomie edukacji elementarnej. Na etapie racjonalnego poznawania rzeczywistości, gdzie zachodzi konieczność rozumienia związków przyczynowo-skutkowych występujących w przyrodzie (np. uzasadnienie konieczności zjadania jednego zwierzęcia przez drugie), prawidłowe relacje muszą być przez nauczyciela wyjaśniane. Interpretacja animiczna rzeczywistości jest konsekwencją myślenia przedprzyczynowego dziecka, wyrażającego się w przekonaniu, że wszystko co istnieje - rzeczy i zdarzenia - jest powołane do istnienia w celu służenia dziecku.

Substancjonalizm wyraża się w przypisywaniu stanom rzeczy cech charakterystycznych dla substancji. Stan rzeczy jest w rozumieniu dziecka rzeczą (np. objętość wody, jej kształt w danym naczyniu czy stan skupienia nie są według dziecka właściwością, a rzeczą (np. należy pamiętać, że Słońce świeci w ciągu dnia, bo taka jest jego właściwość, a nie dlatego, że - zgodnie ze sposobem myślenia dziecka - chce przysłużyć się ludziom; wiatr nie jest, jak myślą dzieci, rzeczą, a określonym stanem atmosfery itp.).

Teleologizm to pogląd głoszący, że procesy rozwojowe w przyrodzie zmierzają do realizacji jakiegoś ostatecznego celu. Niektóre zjawiska przyrodnicze, jak np. zjawiska fizyczne, chemiczne czy astronomiczne (głównie zjawiska przyrody nieożywionej) nie mogą być wyjaśniane jako świadomie celowe (np. położenie Ziemi względem Słońca lub ilość promieni słonecz-

i

nych wysyłanych w różnych porach roku nie jest celem, a cechą Słońca). Teleologizm, w zasadzie słuszny w odniesieniu do przyrody żywej (np. działania zmierzające do zaspokojenia głodu), nie może być stosowany do przyrody martwej, o czym powinien wiedzieć nauczyciel. W toku zabiegów edukacyjnych nauczyciel musi uwzględniać te właściwości percepcji dziecka i korygować je w kierunku ich racjonalizowania, zwłaszcza w odniesieniu do poznawanej rzeczywistości przyrodniczej.

Zob. M. Sawicki, Edukacja środowiskowa w klasach I-III szkoły podstawowej, Wydawnictwo Naukowe Semper, Warszawa 1997, s. 42.

72