5768085925

celu i struktury poznawanej próby według reguł zwanych strategiami i w wyniku działania konkretnych zabiegów intelektualnych uczącego się, nazywanych operacjami. Należy projektować takie sytuacje dydaktyczne, które pozwolą na rozwijanie twórczych operacji myślowych ucznia, jak: porównywanie przedmiotów i zjawisk, określanie prawidłowości, przyczyn i uwarunkowań zjawisk i procesów, rekonstruowanie przebiegu zjawisk i procesów, przekształcanie przedmiotów i ich układów i weryfikowanie różnorodnych hipotez³⁵, a także na rozwijanie i prezentowanie postaw i zachowań normatywnych - tolerancji, odpowiedzialności, szacunku dla cudzych opinii, umiejętności pracy w zespole oraz szeregu umiejętności praktycznych potrzebnych do funkcjonowania dziecka w rzeczywistości społecznej i względem przyrody.

Racjonalizacja poznania wyraża się zatem w rozumieniu sensu funkcjonowania rzeczywistości poprzez umiejętność opisu cech poznawanych obiektów i zjawisk, wyjaśniania związków sprawczych i formalnych zachodzących między nimi. Rozumienie polega na tworzeniu w umyśle ucznia pojęć odnoszących się do poznawanej rzeczywistości. Poprawne rozumienie przez dziecko rzeczywistości otaczającej wyraża się w wypowiedzi (sądzie) o niej zgodnej z tą rzeczywistością. Zwłaszcza wiedza przyrodnicza stanowi logiczną całość i jeśli uczeń nie zrozumie pojęć wcześniej poznawanych, nie będzie mógł rozumieć następnych. Rozumienie jako takie jest immanentną właściwością człowieka, jest ontologicznym składnikiem kształcenia. Stąd musi ono towarzyszyć procesowi edukacyjnemu na każdym szczeblu kształcenia. Jak podaje M. Sawicki, „lekcje środowiska, z których dziecko wychodzi bez zrozumienia treści są szkodliwe dla zdrowia dziecka. Dzieci chorują, jeśli nie rozumieją słów nauczyciela, jeśli nie rozumieją jego wyjaśnień zjawisk i praw, jeśli nie rozumieją zdań czytanych w podręczniku"³⁶. Rozumienie ma ogromną wartość poznawczą i praktyczną. Wyrazem rozumienia posiadanej wiedzy przez ucznia jest bowiem sensowna wypowiedź na określony temat, sensowne zachowanie się i działanie oraz możliwość dalszego zdobywania wiedzy o tej rzeczywistości³⁷. Przeprowadzone badania osiągnięć szkolnych uczniów klas niższych wykazały, że w zakresie środowiska społeczno-przyrodniczego dzieci najsłabiej radziły sobie z problemami wymagającymi zrozumienia

³⁵    Zob. S. Palka, Innowacje dydaktyczne jako czynnik rozwoju aktywności twórczej uczniów, [w:j Aktywność twórcza dzieci i młodzieży, red. S. Popek, WSiP, Warszawa 1988, s. 9-39.

³⁶    M. Sawicki, Edukacja środowiskowa w klasach I-III..., s. 68.

³⁷    R. Więckowski, Pedagogika wczesnoszkolna, WSiP, Warszawa 1993.

82