5783291642

Daniel Maciejak: Kryzys gospodarczy w Rosji w latach 1991-96 153

Podstawowej przyczyny kryzysu szuka się w przesłankach ustrojowych, ale nie należy całej winy przypisywać temu, że komunizm negował istnienie rynku i demokracji¹. Przecież w erze komunizmu ZSRR szybko zbudował ciężki przemysł. Jednakże gdy przyszło rozwijać bardziej finezyjne elementy gospodarki (zróżnicowane wyroby konsumpcyjne, handel, sektor bankowo -finansowy) zaczął odczuwać większe trudności. Tempo rozwoju gospodarczego malało w porównaniu ze światem i w końcu nastąpiło załamanie zarówno polityczne, jak i gospodarcze.

Zadecydowały o tym trzy czynniki:

1) Od drugiej połowy lat 70-tych narastało osłabienie tempa rozwoju gospodarczego ZSRR w porównaniu z gospodarką światową.

2) Mocarstwa zachodnie ciągle naciskały ZSRR, chciały doprowadzić do jego porażki na polu politycznym, jak i gospodarczym.

3) Nieudolne, bezprogramowe postępowanie ekipy Gorbaczowa. Nie posiadała ona żadnego sensownego (logicznego i skutecznego) programu transformacyjnego.

Reformy Gorbaczowa były tylko pozorne, miały wyłonić demokratyczny socjalizm, ale nie nakreślono żadnego czasu przemian, ani nawet konkretnych celów². Pod naciskiem społecznym wprowadzono więc swobodę myśli i słowa, osłabiając pozycję partii komunistycznej. Gorbaczow uważał, że jej decyzje to „coś zewnętrznego, krępującego i uciążliwego”³, a po „rozmiękczeniu władzy gospodarka ożyje sama.

Sam rozpad ZSRR i powstanie w jego konsekwencji wielu państw niepodległych sprawiły, że zostały naruszone lub zerwane gospodarcze powiązania produkcyjno -przestrzenne (przerwano wzajemne dostawy surowców, energii elektrycznej i części zamiennych). Tworzone latami różnorodne kompleksy gospodarcze stały się w krótkim okresie kalekimi organizacjami. Nadmiernie rozbudowane zakłady przemysłowe nie mogły sprostać nowym wyzwaniom rozwijającej się gospodarki rynkowej (koszty tak dużych zakładów były olbrzymie - wiele z nich opierało swoją działalność na subsydiach państwowych. Po załamaniu się systemu dotacje zostały nagle odcięte, stąd problemy z finansowaniem działalności). Nadmiernie rozwinięty przemysł, przy niedoinwestowaniu innych działów gospodarki, stanął przed koniecznością restrukturyzacji. Proces ten wymagał dużych nakładów finansowych, a istniejący ich niedostatek wyzwalał trudne do przewidzenia reakcje społeczeństwa, które jeszcze go spowalniały.

Błędem była także nagła walka ze znienawidzonym reżimem - zniszczono wówczas wiele zakładów przemysłowych i państwowe gospodarstwa rolne (formalnie - likwidowano i licytowano, ale faktycznie było to rozkradanie lub sprzedawanie za bezcen infrastruktury).

Skutkiem tego ciągle malała produkcja, o czym świadczy spadek PKB. Jeżeli w 1990 roku PKB ZSRR zmalał o 2 %, a PKB Rosji o 1 %, to w 1991 roku odpowiednie wskaźniki wyniosły 13 % i 11 %.

Madej Z., Rosyjski obszar gospodarczy... , Warszawa 1994, s. 33 -34.

Pawłów W., Rossija - proszłoje i budusieje wekonomikie, „Izwiestija”, Nr. 177,17.09.1993.

Gorbaczow M., Żizn' i reformy, kn.1, Novosti, Moskwa 1995.