5783291644

Daniel Maciejak: Kryzys gospodarczy w Rosji w latach 1991-96 155

Ze względu na zacofanie technologiczne w różnych dziedzinach produkcji nastąpić musiała globalna zmiana podejścia do realokacji sektorowej zasobów⁵. W warunkach stałych cen ruch strumieni finansowych wyznaczał budżet, ale ze względu na drastycznie malejące wpływy do budżetu (bardzo mała zbieralność podatków) rósł deficyt budżetowy. W latach osiemdziesiątych nierównowaga była już tak duża, że gospodarka nie mogła funkcjonować bez wykorzystywania mechanizmów inflacyjnych i utrzymywania zawyżonego kursu walutowego. Do połowy lat osiemdziesiątych działanie tych mechanizmów w ZSRR było częściowo równoważone zwiększoną skłonnością ludności do oszczędzania. Jednakże w drugiej połowie lat osiemdziesiątych pojawiła się tendencja oszczędności przymusowych. Tym sposobem inflacja stała się „dobudowanym” elementem radzieckiej gospodarki, atrybutem braku równowagi¹⁰. Cenowe deformacje odzwierciedlające wzajemne relacje niejednorodnych technologicznie sfer gospodarki wyrównywane były „inflacją popytową” deprecjonującą oszczędności ludności.

U podłoża ekonomicznych problemów Rosji lat 1992 - 1996 (początek już w 1991 roku) znajduje się także gwałtowne zaostrzenie kryzysu strukturalnego uwarunkowanego zmniejszeniem zasobów energo-surowcowych, który nie spowodował odpowiedniej modernizacji ani sektora konsumpcyjnego, ani inwestycyjnego.

W 1991 roku efekty kryzysu strukturalnego w gospodarce Rosji zostały zwielokrotnione takimi czynnikami jak zmniejszenie importu (w 1990 roku o 4,6 %, a w 1991 roku o 46 %) w ślad za spadkiem produkcji gałęzi surowcowo-energetycznych i pogorszenie bilansu płatniczego całego ZSRR^{1 2}.

Było to niezwykle istotne ze względu na fakt, że, począwszy od 1988 roku, import pełnił rolę podstawowego stabilizatora gospodarki wyrównującego zmniejszenie zasobów krajowych. Spadek importu pośrednio lub bezpośrednio spowodował zmniejszenie PKB Rosji o 6 do 7 % przy ogólnym wskaźniku spadku PKB wynoszącym 11 %¹².

Spadek importu nie był jedynym negatywnym uwarunkowaniem kurczenia się bazy surowcowej Rosji. Silny wpływ na dynamikę wzrostu gospodarki miało zmniejszenie produkcji w gałęziach paliwowo -surowcowych. W ślad za spadkiem wydobycia ropy naftowej oraz węgla, a także stagnacją produkcji gazu zaostrzył się problem zaopatrzenia energetycznego. Strajki górników rosyjskich w kwietniu 1991 roku (po nagłej podwyżce cen detalicznych średnio o 60 %), małe możliwości systemu energetycznego odnośnie uzupełniania malejących dostaw energii z jednych elektrowni przez drugie, brak rezerw surowców energetycznych doprowadziły do napięć w bilansie energetycznym i do deficytu energii na znacznej części rosyjskiego terytorium. Spadek wydobycia węgla koksującego spowodował obniżenie produkcji wyrobów walcowanych o 3-3,5 min t, tj. 35 -40 %.¹³

1

⁹    Biełousow A., Gospodarka Rosji.... s.15.

¹⁰    Ibidem, s.17.

2

   Longinov V.P., /red./, Ekonomićeskie reformy w Rossii..., Moskva 1997, s.138.

¹²    Kulikov L., Rossija: prośloe, nastojaśćee, perspektivy: oćerk teorii, Materik, Moskva 1995, s.57.

¹³    Ibidem, s.60.