5815002681

18 Jolanta Chowaniak

Society („Umysł w społeczeństwie”). W Związku Radzieckim prace te były zabronione. Odkryto je na nowo dopiero po śmierci Stalina. Doczekały się wówczas licznych tłumaczeń i publikowane były aż do drugiej połowy XX wieka Teoria Lwa Wygotskiego zaczęła przeżywać renesans swojego istnienia.

Twórczość naukowo-badawcza Wygotskiego przypada na okres działalności Piageta. Zetknąwszy się z jego teorią, Lew Wygotski stwierdza, iż należy stworzyć nową koncepcję, „która uważałaby dziecko nie za wyizolowaną jednostkę, ale za istotną część kultury, w której żyje”¹. Tak więc teorię rozwoju tego rosyjskiego psychologa można osadzić w ramach konstruktywizmu społecznego.

Wygotski opiera swoją społeczno-poznawczą teorię rozwoju poznawczego na stwierdzeniu, iż rozwój umysłowy to zasadniczo proces społeczny. Analizował rozwój człowieka na trzech poziomach: kulturowym, interpersonalnym i indywidualnym².

Pierwszy aspekt wskazuje na naturę człowieka jako produkt społeczno-kulturowy. Dziecko dziedziczy kulturę. Staje się to możliwe dzięki narzędziom kultury (symbole, pojęcia, znaki, książki, zegary, kalendarze itp.), przedmiotom i umiejętnościom przekazywanym z pokolenia na pokolenie. Przy pomocy owych narzędzi dziecko pojmuje funkcjonowanie świata. Wygotski wierzył, że celem edukacji jest przedstawienie dzieciom pełnego zakresu narzędzi i pokazanie im, jak je stosować, aby szybko i skutecznie analizować rzeczywistość.

Za najważniejsze narzędzie kultury Wygotski uważa język. To jemu przypisywał istotną rolę w zdobywaniu zdolności intelektualnych. Mowa jest głównym środkiem przekazywania doświadczeń społecznych i równocześnie pozwala dziecku kierować własnymi działaniami. Drogą interioryzacji³ język, w okresie wieku przedszkolnego, przekształca się w myśl. Możliwe jest zatem wykonywanie coraz bardziej złożonych czynności umysłowych.

Aspekt interpersonalny Wygotski wiąże ze wzajemną interakcją dziecka i osoby posiadającej większą wiedzę i doświadczenie. Wyróżnikiem ludzkiej natury staje się zatem proces czerpania korzyści z pomocy i wskazówek innych ludzi. Umysłowy rozwój dziecka możliwy jest więc dzięki interakcji z przewodnikiem. Zdolności intelektualne dziecko najpierw wypracowuje z owym opiekunem, aby potem zostały przez nie przejęte i zinternali-zowane. „Rozwój poznawczy zatem to postęp od interpsychicznego do intrapsychicznego, od regulacji wspólnej do autoregulacji”⁴. Proces, w którym dorosły dla dziecka konstruuje i modeluje nowe doświadczenia poznawcze, nazywamy budowaniem rusztowania⁵.

Różnicę pomiędzy tym, co dziecko już wie, a tym czego może się nauczyć pod kierunkiem innych, rosyjski psycholog nazwał strefę najbliższego rozwoju. Zatem „wychowanie i nauczanie powinny wyprzedzać rozwój, tj. oddziaływać na te właściwości i procesy umysłowe, które jeszcze samodzielnie nie funkcjonują, lecz które mogą rozwinąć się pod wpływem pomocy i planowanego oddziaływania dorosłych”⁶.

Najmniej uwagi Lew Wygotski poświęcił aspektowi indywidualnemu. Z jednej strony podkreślał konstruktywistyczną naturę rozwoju poznawczego, a z drugiej wskazywał na współpracę z innymi ludźmi.

1

   H.R. Schaffer, Psychologia dziecka, PWN, Warszawa 2007, s. 218.

2

   Ibidem, s. 219-225.

3

   Por. M. Żebrowska, Z. Babska, Zarys psychologii rozwojowej w XX wieku, [w:] Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży, red. M. Żebrowska, PWN, Warszawa 1980, s. 89.

4

   H.R. Schaffer, Psychologia dziecka..., op. cit., s. 223.

5

   H. Bee, Psychologia rozwoju człowieka, Zysk i Sk-a, Poznań 2014, s. 48.

6

   M. Żebrowska, Z. Babska, Zarys psychologii rozwojowej w XX wieku..., op. cit., s. 90.