{245}{328}Ludzkość - szczęśliwa w niewiedzy.
{410}{463}Żyjemy własnym życiem nieświadomi,
{465}{567}że w otchłani kosmosu |czają się niewidzialne potwory.
{712}{817}Niszczyciele silni na tyle, |aby rozerwać nasze Słońce
{821}{924}i pozostawić za sobą |zrujnowaną, wypaloną Ziemię.
{1126}{1255}Za chwilę poznacie świat |największego zabójcy we wszechświecie.
{1403}{1471}Będziemy tam, |gdzie rodzi się ten potwór -
{1473}{1545}w sercu |umierającej gwiazdy.
{1606}{1733}Będziemy szukać dowodów ich istnienia |w ciemnościach wszechświata.
{1737}{1850}To opowieść o potężnej sile, która pewnego dnia |może nas wszystkich zniszczyć -
{1852}{1899}czarna dziura.
{2088}{2186}KOSMOS z Sam'em Neill'em
{2303}{2428}"Czarne dziury"
{2685}{2762}Jest stare powiedzenie - co wzleci wzwyż...
{2777}{2888}... musi spaść. |Lecz nie zawsze jest to prawda.
{2890}{2999}Jeśli rzuci się czymś wystarczająco mocno,|może w ogóle nie wrócić.
{3110}{3224}Jeśli coś porusza się wystarczająco szybko, |może wydostać się z obszaru działania Ziemi.
{3262}{3349}Poruszając się jeszcze szybciej może uciec |przed potężnym przyciąganiem Słońca,
{3351}{3435}która utrzymuje planety na swoich miejscach.
{3827}{3868}W zasadzie, jeśli porusza się |odpowiednio szybko,
{3870}{3951}można nawet uciec przed siłą |grawitacyjną miliardów gwiazd
{3953}{4017}wchodzących w skład naszej galaktyki...
{4082}{4152}... Drogi Mlecznej.
{4405}{4518}W kosmosie jest jednak coś, co ma tak potężną |siłę przyciągania, że nie można przed nią uciec
{4520}{4644}niezależnie od tego, jak szybko się poruszamy, |nawet poruszając się z prędkością światła.
{4710}{4784}Poznajcie tego potwora.
{4900}{4973}Oto czarna dziura w akcji.
{4975}{5076}Rozrywa właśnie gwiazdę, |która za bardzo się zbliżyła.
{5128}{5214}Cokolwiek się do niej zbliży |jest natychmiast niszczone.
{5356}{5409}Trudno uwierzyć, żeby cokolwiek |było tak silne,
{5411}{5488}aby zniszczyć obiekt wielkości |planety czy gwiazdy,
{5490}{5555}ale to jednak prawda.
{5706}{5774}Przyjrzyjmy się bliżej.
{5776}{5895}Umieśćcie czarną dziurę w pobliżu czegokolwiek, |a natychmiast zacznie ona to niszczyć.
{5982}{6058}Jest tu gwiazda -mogłaby być |równie dobrze naszym Słońcem -
{6060}{6160}i jest ona właśnie rozrywana |przez czarną dziurę.
{6320}{6445}W takiej skali nasza Ziemia |nie byłaby większa niż kamyk.
{6515}{6588}Nie mielibyśmy żadnych szans.
{6741}{6822}Szokujący jest mały |rozmiar czarnej dziury.
{6824}{6927}Znajduje się ona w samym |centrum tego dysku. Jest malutka.
{7018}{7090}Milion razy mniejsza |niż ta gwiazdy.
{7092}{7157}Zobaczcie tylko |do czego jest zdolna.
{7237}{7344}Co sprawia, że czarna dziura |ma tak potężną siłę?
{7475}{7531}Odpowiedź to grawitacja.
{7533}{7635}To ta siła, która trzyma nas wszystkich |na powierzchni naszej planety.
{7706}{7790}Jeśli coś jest wystarczająco ciężkie, |przyciąga WAS do siebie.
{7792}{7875}Ziemia jest ciężka -
{7877}{7968}ciężka na tyle, że aby się od niej oderwać |musicie zrobić to.
{8370}{8473}Wszystko to tylko po to, |aby oderwać się od naszej małej planety.
{8827}{8894}A jeśli grawitacja Ziemi wydaje się silna...
{8930}{9006}... to wyobraźcie sobie |grawitację Słońca.
{9007}{9070}Nasze Słońce ma średnicę |miliona kilometrów.
{9072}{9168}To prawdziwy kolos |Układu Słonecznego.
{9208}{9305}Ale jeśli myślicie, że Słońce jest ogromne, |pomyślcie jeszcze raz.
{9453}{9609}Istnieją tam wysoko ogromne gwiazdy. |Ich grawitacja jest przytłaczająca.
{9710}{9817}Jednak w porównaniu z czarną dziurą, |nawet ta gwiazda nie ma szans.
{9821}{9881}Czarna dziura waży tyle |co potężna gwiazda,
{9883}{10005}lecz jest ściśnięta do obszaru |mniejszego od ziarna grochu.
{10055}{10130}Czarna dziura to rozszalała grawitacja.
{10132}{10200}Nic nie zdoła przed nią uciec.
{10230}{10277}Co mogło stworzyć takiego potwora -
{10279}{10371}coś tak ciężkiego |a jednak niewyobrażalnie małego?
{10473}{10532}Zdarzenie potężne na tyle, |aby stworzyć czarną dziurę
{10534}{10618}powinno być łatwo dostrzegalne |we wszechświecie.
{10620}{10738}Niedawno mogliśmy rzeczywiście |zaobserwować takie zdarzenie.
{10755}{10872}Dostrzegła je grupa naukowców |pod kierunkiem profesora Briana Boyla.
{10876}{11000}Pierwszą wskazówką, która doprowadziła |go do tego odkrycia było promieniowanie gamma,
{11002}{11070}które są niewidzialne dla ludzkiego oka.
{11126}{11243} Niebo, które gołym okiem widzimy nocą jest |tylko częścią całego obrazu.
{11247}{11318}Światło dociera do nas |w rozmaitych postaciach,
{11320}{11372}od słabych fal radiowych
{11374}{11440}do najpotężniejszych form energii świetlnej|:
{11442}{11547}promieni gamma, najpotężniejszej |formy światła
{11672}{11785}Każda noc na niebie wypełnionym promieniami |gamma jest pełna fajerwerków.
{11873}{11957}Od wielu lat wykrywamy gwałtowne |wybuchy promieni gamma,
{11959}{12031}lecz nigdy nie zaobserwowaliśmy |skąd się one biorą.
{12033}{12132}Musi to być bardzo gwałtowne zjawisko, |ale jakiego typu?
{12266}{12370}Problem w tym, że promieniowanie gamma |trwa zaledwie kilka sekund.
{12394}{12520}I co jeszcze utrudnia obserwację, |najlepiej to robić z kosmosu.
{12608}{12674}"Obserwatorium Promieni Gamma do Atlantis..."
{12678}{12778}}"Houston, bez odbioru..."
{12807}{12882}"...Ten wspaniały statek kosmiczny..."
{12886}{12952}Podczas rutynowej obserwacji, |Obserwatorium Promieni Gamma
{12954}{13070}wykryło potężny strumień energii |mający źródło daleko w kosmosie.
{13433}{13481}Co było tego przyczyną?
{13483}{13548}Zgodnie ze wskazaniami obserwatorium, |zespół Brian'a Boyle'a
{13550}{13639}skierował swoje naziemne |teleskopy optyczne na podmuch
{13641}{13738}z nadzieją, że uda im się go |zobaczyć zanim zniknie.
{13931}{13987}Wiadomość była naprawdę powalająca.
{13989}{14058}A optyczne teleskopy natychmiast |zaczęły pracować,
{14060}{14199}starając się zlokalizować źródło |tego potężnego wybuchu energii.
{14271}{14346}Tego, co odkryliśmy, |nie spodziewaliśmy się,
{14348}{14432}że światło w rzeczywistości |pochodziło od supernowej.
{14573}{14694}To, co zaobserwowali przy pomocy teleskopów |to eksplodująca gwiazda.
{14825}{14933}Lecz eksplozja ta była o wiele większa |niż kiedykolwiek wcześniej obserwowane..
{15137}{15210}A w samym sercu |tej katastrofalnej eksplozji
{15212}{15323}działo się, jak stwierdzili naukowcy, |coś niezwykłego i przerażającego.
{15325}{15443}W momencie śmierci tej ogromnej gwiazdy |narodził się potwór.
{15471}{15559}To, czego byliśmy świadkami |to narodziny czarnej dziury.
{15700}{15788}To, co zobaczył zespół Boyle'a |to śmierć gwiazdy tak potężnej,
{15790}{15866}że w momencie eksplozji cała jej masa |zapadła się do wewnątrz
{15868}{15950}zamiast rozprysnąć się |w przestrzeń kosmiczną.
{16171}{16267}Ta gwiazda jest niesamowicie ogromna.
{16340}{16454}Jest sto razy większa niż nasze Słońce |i tysiące razy jaśniejsza.
{16895}{16945}Ale nie eksploduje tak po prostu.
{16947}{17066}Gdy jej zewnętrzna powłoka pryska na zewnątrz, |jej wnętrze zmiażdżone do wewnątrz.
{17213}{17276}Wewnętrzna cześć gwiazdy |zapada się sama z siebie,
{17278}{17390}miliardy miliardów ton gwiezdnej materii |ściskane są coraz bardziej,
{17392}{17512}aż ostatecznie cała gwiazda zostaje ściśnięta |w jeden mikroskopijny punkt.
{17677}{17827}A ze szczątek umierającej gwiazdy |rodzi się czarna dziura.
{18111}{18179}W naszej galaktyce |masywna gwiazda eksploduje
{18181}{18270}i tworzy czarną dziurę |raz na tysiąc lat -
{18272}{18316}może nie wydawać się to wiele,
{18318}{18432}dopóki nie uwzględni się faktu, |że galaktyka powstała bardzo dawno temu.
{18473}{18600}Oglądając szybko jej historię można zobaczyć, |że gwiazdy eksplodują niczym fajerwerki.
{18602}{18674}A kiedy powstanie czarna dziura, |nigdy nie umiera.
{18676}{18749}Każda dziura, które kiedykolwiek powstała |nadal tam istnieje,
{18751}{18864}więc powinno ich być |około dziesięciu milionów, gdzieś tam.
{18868}{18921}Pozostaje pytanie - gdzie?
{19160}{19306}Do niedawna czarne dziury pozostawały |niedostrzegalne w otchłani kosmosu.
{19308}{19425}Jednak coś tak śmiercionośnego jak czarna dziura |nie może pozostać na zawsze ukryte.
{19488}{19590}Jak większość drapieżników, pozostawiają one |za sobą ślad zniszczeń.
{19733}{19838}A naukowcy zaczynają teraz |rozpoznawać te oznaki.
{19840}{19939}Jednym z łowców czarnych dziur |jest Janna Levin.
{20000}{20068}Chociaż czarne dziury |są ciemne i niewidoczne,
{20070}{20102}nie oznacza, że nie oddziaływają.
{20104}{20159}Są one niezwykle silnymi wirami
{20161}{20300}i zasysają wirującą wokół nich materię |zupełnie niczym tornado.
{20384}{20480}I tak jak tornado nie widać ich |dopóki nie zaczną pochłaniać gruzu.
{20482}{20553}Tak jak TO tornado, |wsysające teraz gazy.
{20555}{20703}I nagle można zobaczyć ten istniejący wir, |silny kłębiący się wiatr.
{20879}{20941}Jednak to nie wiatr tornado jest zauważalny -
{20943}{21012}tylko zniszczenia, jakie powoduje.
{21279}{21400}Tak wykrywa się czarne dziury|- po zniszczeniach, jakie powodują.
{21427}{21498}Tornada są niewiarygodnie silne, |lecz ich nie widać
{21500}{21540}dopóki nie zaczną wsysać rzeczy,
{21542}{21631}dopóki nie zobaczy się że wciągają |bydło, domy i samochody
{21635}{21728}a także gaz, dym i chmury. |Tak samo jest z czarnymi dziurami.
{21730}{21830}Nie widać ich dopóki nie zaczną |zasysać materii wokół siebie.
{22027}{22095}Tego właśnie szukają astronomowie.
{22175}{22218}Nie samych czarnych dziur,
{22220}{22339}tylko gwiazd uwięzionych |przez ich potężną siłę grawitacji.
{22490}{22613}Ta niszczy właśnie gwiazdę, |która za bardzo się zbliżyła.
{22800}{22891}Aktywna czarna dziura jest |daleka od bycia czarną.
{23180}{23288}Cała gwiazda ulega deformacji |gdy ten potwór ją ciągnie.
{23603}{23681}Gaz pochodzący z gwiazdy |wiruje wokół czarnej dziury
{23681}{23797}Tworzy rozżarzony dysk z gwiezdnej materii |o średnicy 100,000 km.
{23875}{23968}Ten śmiercionośny uścisk |będzie trwał miliony lat.
{24077}{24179}A czego czarna dziura nie może wchłonąć - |wyrzuca na zewnątrz.
{24252}{24374}Potężne strumienie niestrawionej gwiazdy |wyrzucane są w kosmos.
{24645}{24711}Niektóre z najbardziej okazałych |czarnych dziur, jakie widzieliśmy
{24713}{24807}są tak silne, wciągają tyle materii |i wirują tak szybko,
{24809}{24917}że wytwarzają te potężne strumienie, |te ogromne ilości materiału.
{25090}{25229}Są one cienkie, ale niewiarygodnie, |niewiarygodnie długie, niewiarygodnie rozległe.
{25290}{25376}A same strumienie mogą przechodzić |nawet przez całą galaktykę.
{25378}{25431}Są naprawdę ogromne.
{25655}{25790}Zniszczenie powodowane przez czarne dziury |są we wszechświecie wyraźnie widoczne.
{26073}{26233}Gdy astronomowie dowiedzieli się, czego szukać |rozpoczęli polowanie na aktywne czarne dziury.
{26316}{26431}Używając potężnych kosmicznych teleskopów |wykrywaliśmy coraz więcej czarnych dziur.
{26433}{26577}A oto autentyczne zdjęcia -czarne dziury |rozdzierające wszystko, co napotkają.
{26822}{26930}Większość z nich jest daleko. Znajdują się |w odległych zakątkach wszechświata.
{26931}{27026}Znaleźliśmy je tylko dlatego, że są aktywne.
{27028}{27092}Co w takim razie z tymi, |które nie są aktywne?
{27094}{27246}Gdzie są te miliony czarnych dziur, |które powinny wędrować po naszej galaktyce?
{27503}{27614}Pozostają ukryte |na tle czarnej otchłani kosmosu.
{27834}{27957}Na szczęście istnieje sposób wytropienia |nawet najczarniejszych czarnych dziur.
{27984}{28107}A oto co je demaskuje - światło.
{28140}{28236}Grawitacja czarnej dziury jest potężna i oddziałuje |na wszystko, co znajduje się wokół niej.
{28238}{28295}Potrafi nawet zakrzywiać wiązki światła.
{28332}{28415}Kiedy czarna dziura przechodzi |przed odległą gwiazdą,
{28417}{28480}światło tej gwiazdy ulega deformacji,
{28544}{28627}a czarna dziura zdradza |swoje położenie.
{28800}{28948}Znalezienie gwiazdy, która jest akurat zniekształcana |przez czarną dziurę to ciężkie zadanie.
{29011}{29108}Nie powstrzymało to jednak |jednego niezwykle cierpliwego astronoma
{29110}{29160}od próby zobaczenia niemożliwego.
{29299}{29371}Tim Axelrod poświęcił |wiele lat swojego życia
{29373}{29465}na tropienie obiektów |ukrytych we wszechświecie.
{29560}{29596}Przez ostatnie osiem lat
{29598}{29685}obserwowaliśmy co noc |ten sam wybrany obszar na niebie,
{29687}{29770}monitorując światło 20 milionów gwiazd.
{30034}{30065}Robimy to
{30067}{30124}ponieważ szukamy |zjawisk mikrosoczewkowych.
{30126}{30174}Zjawiska te są niezmiernie rzadkie,
{30176}{30226}lecz mają miejsce, |kiedy olbrzymi obiekt
{30228}{30323}przetnie nasze pole widzenia zmierzając |w kierunku odległej gwiazdy.
{30347}{30510}Axelrod skoncentrował swoje poszukiwania na zjawisku, |które nazwał 'mikrosoczewkowy efekt grawitacyjny' -
{30512}{30646}kiedy światło gwiazdy zostaje zniekształcone |przez olbrzymi obiekt, jak czarna dziura.
{30867}{30914}Okoliczności działały jednak |na jego niekorzyść.
{30916}{31024}W najlepszym razie miał jedną szansę na milion, |że uda mu się znaleźć właściwą gwiazdę.
{31094}{31155}Szanse wydawały się ludziom |całkowicie niemożliwe,
{31157}{31256}więc większość z nich uważała, |że napewno nam się to nie uda.
{31377}{31491}Nie zniechęcony ogromem zadania |oraz sceptycyzmem swoich kolegów,
{31493}{31591}Axelrod rozpoczął poszukiwania |tego jednego małego punkciku światła
{31593}{31643}pośród 20 milionów gwiazd,
{31645}{31723}każdej nocy przez całe osiem lat.
{31824}{31919}Aż w końcu, jednej nocy |los się do niego uśmiechnął.
{31997}{32076}Tutaj mamy ogólny widok |Wielkiego Obłoku Magellana.
{32078}{32191}Niebieski kwadrat pokazuje obszar |obserwowany przez nasz teleskop.
{32218}{32258}Teraz oglądamy ten obszar |na zbliżeniu.
{32260}{32343}Gwiazda, która nas interesuje |to nierzucający się w oczy obiekt
{32345}{32405}dokładnie w samym centrum |tego celownika.
{32442}{32485}Teraz znowu powiększamy obraz.
{32487}{32552}To jak szukanie igły |w stogu siana.
{32554}{32728}Obserwując ją przez dłuższy okres czasu |zobaczyliśmy to.
{32850}{32903}Naturalnie ogromnie cieszyliśmy się.
{32905}{32999}Każdy, kto to zobaczył |zgodził się natychmiast
{33001}{33046}że to był właśnie grawitacyjny efekt mikrosoczewkowy,
{33048}{33106}więc po prostu cieszyliśmy się.
{33127}{33208}Daleko w kosmosie zobaczył to, |co jest niewidzialne.
{33210}{33275}Masywny ciężki obiekt |taki jak czarna dziura,
{33278}{33373}przesuwający się cicho |na tle odległej gwiazdy.
{33700}{33773}Nastepnie Axelrod zwrócił się |ku naszej galaktyce.
{33775}{33836}To, co zobaczył było niepokojące -
{33838}{33922}dowody istnienia nie jednej |czy dwóch czarnych dziur,
{33924}{33984}lecz setek.
{34147}{34246}Czy w takim razie powinniśmy się |czymś martwić tu, na Ziemi?
{34249}{34387}Czy nasza krucha planeta może kiedykolwiek |spotkać jednego z tych niewidzialnych potworów?
{34474}{34585}Jeżeli rzeczywiście spotkamy kiedyś czarna dziurę, |rozerwie ona nasz świat na kawałki.
{34587}{34640}Ale jedno jest pewne -
{34642}{34721}wydaje się, że nasze niebo jest ich pełne.
{34772}{34865}A nasza galaktyka nadal skrywa w sobie |jeden ostatni mroczny sekret,
{34867}{34932}i potrzebny był najpotężniejszy teleskop |na świecie, żeby go odkryć -
{34934}{34991}teleskop Keck na Hawajach.
{34992}{35084}Jednym z pracujących przy nim |astronomów jest Andrea Ghez.
{35118}{35194}Teleskop Keck jest naprawdę fantastyczny.
{35196}{35241}Jest wspaniały dlatego, że jest wielki.
{35243}{35289}To ten przypadek, gdy większe jest lepsze.
{35291}{35342}Trzeba zgromadzić dużo fotonów,
{35344}{35382}aby można było obserwować |bardzo blade obiekty
{35384}{35458}i w efekcie dojrzeć |bardzo małe szczegóły.
{35473}{35592}Ogromne lustra teleskopu pozwalają Adrei Ghez |badać środek naszej galaktyki
{35594}{35660}po raz pierwszy |w niezwykle precyzyjny sposób.
{35749}{35797}To, co astronomowie tam dostrzegli
{35799}{35922}to czarna dziura milion razy |potężniejsza niż zazwyczaj.
{35932}{36028}Oto przykład jak wyglądają zdjęcia, |które zrobiliśmy ostatniej nocy.
{36032}{36120}Rzeczywiście widzimy bledsze gwiazdy |wokół środka naszego pola widzenia.
{36122}{36177}Wszystkie te gwiazdy |są niezmiernie ważne.
{36179}{36322}To właśnie ruch tych gwiazd |ujawnia obecność czarnej dziury.
{36552}{36608}W centrum naszej galaktyki |znajduje się czarna dziura,
{36610}{36717}która jest tak potężna, że obraca |całymi gwiazdami wokół siebie
{36719}{36782}z niewyobrażalną prędkością.
{36784}{36840}Fakt, że gwiazdy te poruszają się |z prędkością 1000 kilometrów na sekundę
{36842}{37005}mówi nam, że zgromadzona tam materia |ma masę dwa miliony razy większą niż Słońce.
{37155}{37218}To nie jest zwykła czarna dziura.
{37220}{37348}Ta czarna dziura jest gigantem, |dwa miliony razy cięższym niż nasze Słońce.
{37472}{37547}I nie znajduje się |w jakimś odległym zakątku wszechświata.
{37549}{37674}Ta czarna dziura siedzi |w samym centrum naszej galaktyki.
{38125}{38240}Nagle przypuszczenie, że pewnego dnia Ziemia |padnie ofiarą czarnej dziury
{38244}{38314}nie jest już takie nieprawdopodobne.
{38396}{38522}Jeśli rzeczywiście pewnego dnia pech sprawi, |że spotkamy czarną dziurę, jak ona będzie wyglądać?
{38650}{38758}Wszystko zaczyna się daleko w kosmosie, |poza najdalszymi planetami.
{38760}{38840}Niewidzialna czarna dziura |uderza w obłok komet
{38842}{38896}otaczający nasz Układ Słoneczny
{38898}{38988}i z ogromną prędkością |wyrzuca je w kierunku Ziemi.
{39220}{39309}Te uderzenia to pierwsze oznaki |zbliżającego się niebezpieczeństwa.
{39495}{39586}Gdy czarna dziura zbliża się, |jej kolejną ofiarą jest Jowisz,
{39588}{39668}gigant naszego Układu Słonecznego.
{39978}{40092}Nawet z tak daleka, grawitacja czarnej dziury |jest już odczuwalna tu, na Ziemi.
{40096}{40172}Nasz świat ulega zniszczeniu.
{40374}{40443}Jednak czarna dziura |na tym nie kończy.
{40445}{40562}Kieruje się wprost do serca |naszego Układu Słonecznego - Słońca.
{40674}{40794}Mimo, że w porównaniu jest taka mała, |rozrywa nasze Słońce na kawałki.
{40975}{41089}Ciągnąc za sobą Słońce ,|czarna dziura zmierza w kierunku Ziemi.
{41300}{41389}Ziemia znajduje się teraz |niewiarygodnie blisko Słońca.
{41425}{41512}Życie dawno już przestało istnieć.
{41602}{41687}A nasza planeta zaczyna się topić.
{41774}{41872}Niepostrzeżenie nasz sponiewierany |świat rozpada się
{41875}{41926}i zostaje wchłonięty.
{42024}{42115}Jedyne co pozostaje, to czarna dziura,
{42117}{42172}dryfująca w przestrzeni kosmicznej.
{42306}{42396}Ziemia połknięta przez czarną dziurę?| To brzmi dziwacznie.
{42400}{42466}Wiemy jednak, że gdzieś tam |są miliony tych potworów.
{42468}{42544}To, czego nie wiemy to...
{42547}{42600}Tłumaczenie: SliderOh, |korekta: m06166 (www.mvgroup.org)