{217}{253}Chcę was zabrać w podróż...
{261}{294}To jedyna w swoim rodzaju podróż.
{296}{379}Podróż tam...
{544}{618}Spójrzcie na nocne niebo...
{620}{657}Co widzicie?
{659}{725}Planety, gwiazdy,
{730}{795}miliony punktów świetlnych...
{797}{873}Patrzycie na swój wszechświat.
{945}{1019}Ten serial zabierze was tam.
{1110}{1192}Sami zobaczymy |cuda wszechświata,
{1194}{1260}jego moc i niebezpieczeństwo.
{1378}{1413}I aby lepiej się mu przyjrzeć,
{1415}{1510}sprowadzimy nawet kosmos tutaj, na Ziemię.
{1630}{1697}Będziemy poszukiwać obcych form życia.
{1813}{1899}być świadkami narodzin nowych światów.
{1958}{2018}i dowiemy się dlaczego |wszystko to, co dzieje się tam
{2020}{2086}w kosmosie wpływa na nas wszystkich tutaj,
{2088}{2220}na tej jednej małej planecie, |którą nazywamy domem.
{2279}{2349}Będziemy podróżować |od zarania dziejów...
{2427}{2509}..do odległej przyszłości ludzkości.
{2530}{2576}To niepowtarzalna podróż.
{2578}{2670}To podróż w kosmos.
{2997}{3064}KOSMOS z Sam'em Neill'em
{3192}{3290}"Materia gwiezdna"
{3366}{3441}Zaczynamy od ważnego pytania -
{3443}{3484}Skąd pochodzimy?
{3611}{3660}Obcy.
{3672}{3713}Co pomyślelibyście, |gdybym powiedział wam,
{3715}{3824}że wy, ja, wszyscy pochodzimy z kosmosu.
{3838}{3888}Choć brzmi to dziwnie, to prawda -
{3890}{3928}Jesteśmy "obcymi."
{3932}{4013}Dawno temu wszystko to, |co nas tworzy
{4015}{4061}przybyło z gwiazd.
{4180}{4263}Zamieszkujemy malutki |skrawek wszechświata.
{4267}{4353}To jest nasza dzielnica - |Układ Słoneczny.
{4357}{4430}W jego centrum - Słońce.
{4462}{4529}A zaledwie o 150 milionów kilometrów dalej
{4531}{4635}znajduje się nasz dom - Ziemia.
{4780}{4836}To zadziwiająca planeta.
{4840}{4902}Jedyne miejsce w całym |wszechświecie, które znamy,
{4905}{4987}gdzie warunki są |odpowiednie dla życia.
{4998}{5052}Powietrze, którym oddychamy...
{5096}{5165}Obfite morza i oceany.
{5193}{5266}Nasza planeta żyje!
{5445}{5552}A co dziwniejsze, |nie powinno tak być!
{5690}{5772}Życie na Ziemi nie powinno istnieć.
{5804}{5849}Więc skąd się to wszystko wzięło -
{5851}{5897}ja, wy, planeta, na której mieszkamy,
{5899}{5933}nawet nasze Słońce?
{5936}{5986}To zagadka, ponieważ na początku
{5989}{6024}żadne z nich nie istniało tu.
{6066}{6126}Pozwólcie, że wam pokażę |co mam na myśli.
{6166}{6216}To chwila, w której |to wszystko się zaczęło -
{6218}{6263}wielki wybuch.
{6754}{6788}To o to chodziło.
{6790}{6834}Wielki wybuch stworzył wszechświat,
{6836}{6938}lecz tylko wszechświat zawierający |wielką chmurę wodoru.
{6940}{7029}Więc jak coś tak prostego |stworzyło nasz świat?
{7031}{7082}W jaki sposób stworzyło nas?
{7151}{7210}Podróż od zwykłej chmury wodoru
{7212}{7315}do elementów, które tworzą |życie jest wyjątkowa.
{7388}{7437}Wapń w moich kościach,
{7439}{7477}tlen, którym oddychamy,
{7479}{7526}skąd się to wzięło?
{7598}{7692}To wszystko zaczęło się |w czasie, gdy wszechświat
{7694}{7743}stworzył gwiazdy.
{7826}{7864}Przez miliony lat
{7866}{7950}cały wszechświat był jedynie |ogromną chmurą
{7952}{8052}wodoru powstałą |podczas wielkiego wybuchu.
{8152}{8187}Jednak w środku tej chmury
{8189}{8244}działo się coś niezwykłego.
{8295}{8348}Fale uderzeniowe po wielkim wybuchu
{8350}{8388}odbijały się we wnętrzu chmury,
{8392}{8455}powodując jej drgania i wibracje.
{8548}{8617}Powstały ogromne wiry wodoru,
{8619}{8683}zasysające coraz bardziej |chmurę, która je stworzyła,
{8686}{8806}obracając je oraz ciaśniej i szybciej, |tworząc olbrzymie kule gazu.
{8927}{8963}Podczas wirowania
{8965}{9052}te potężne sfery |coraz bardziej ogrzewały się
{9056}{9155}do momentu, |który na zawsze zmienił wszechświat.
{9286}{9367}Narodziły się pierwsze gwiazdy.
{9489}{9576}Jednak same te gwiazdy to za mało, |aby wyjaśnić, dlaczego MY tu jesteśmy..
{9578}{9642}Co przeobraziło gwiazdy w nas?
{9767}{9812}Pod pustyniami Arizony
{9814}{9894}znajduje się urządzenie, |które dostarczy odpowiedzi.
{9898}{9952}Lawrence Krauss jest fizykiem,
{9954}{10021}lecz to nie laboratorium |co odwiedza.
{10025}{10081}To wyrzutnia pocisków.
{10167}{10209}Najwięcej, co nam się udało
{10211}{10250}aby wygenerować energię tak potężną
{10252}{10311}jak ta związana |z gwałtownymi narodzinami gwiazdy
{10313}{10340}to wybuch bomby,
{10342}{10412}bomby wodorowej, |lub superbomby.
{10514}{10624}W takich bunkrach ukryta jest |technologia pozwalająca nam
{10626}{10730}przez chwilę zrozumieć |co dzieje się w sercu gwiazdy.
{10855}{10950}To najniebezpeczniejsza |broń na naszej planecie.
{11616}{11699}To moc bomby wodorowej.
{11702}{11768}To ten sam wodór, |który dostarcza energii
{11770}{11840}każdej gwieździe |we wszechświecie.
{12017}{12071}Stoję właśnie na platformie
{12073}{12174}w pobliżu samego czubka międzykontynentalnego |pocisku balistycznego Tytan.
{12176}{12265}Potężna rakieta mająca napędzać, |na czubku -
{12267}{12352}mała komora zawierająca najsilniejszą bombę
{12354}{12403}kiedykolwiek stworzoną przez człowieka.
{12500}{12596}Zawartość wodoru w bombie |wodorowej jest niewielka.
{12600}{12670}Ledwie wystarczy |na napełnienie balonu.
{12672}{12766}Jednak energia, którą jest ona |w stanie wyzwolić jest miażdżąca.
{13362}{13462}To ta sama energia, która sprawia, |że gwiazdy świecą.
{13582}{13693}A to wszystko z jednego |małego balona wodoru.
{13820}{13877}Kula wodoru tworząca gwiazdę
{13879}{13951}ma średnicę miliona kilometrów
{14013}{14130}Gwiazda emituje energię |milionów takich bomb co sekundę.
{14253}{14301}Lecz w tym gorącym jądrze
{14303}{14374}każdej gwiazdy nie zachodzi |proces niszczenia,
{14376}{14465}tylko niezwykły proces tworzenia.
{14660}{14706}Gdy tutaj stoję na dnie |tej wyrzutni
{14708}{14795}i patrzę w górę na głowicę termonuklearną |30 metrów nade mną...
{14797}{14840}Gdyby to wybuchło, |w ułamku sekundy
{14842}{14923}ja i wszystko w promieniu |15 kilometrów wyparowałoby.
{14925}{14971}Ale w tym samym momencie |jest całkiem prawdopodobne,
{14973}{15042} że zostałby stworzony prawie |każdy pierwiastek we wszechświecie.
{15044}{15121}Tak, jak we wnętrzu gwiazdy |wodór łączy się tworząc hel,
{15123}{15166}który z kolei tworzy węgiel,
{15168}{15234}potem w azot, potem tlen, |krzem, żelazo...
{15236}{15270}Rozglądając się wokoło siebie,
{15272}{15340}wszystko co widzę znajdowało się |kiedyś we wnętrzu gwiazdy.
{15342}{15418}Każdy atom pochodzi |z wnętrza gwiazdy.
{15570}{15650}Na początku wszechświata był wodór.
{15795}{15874}A wodór stworzył gwiazdy.
{15940}{16041}A gwiazdy stworzyły pierwiastki |potrzebne nam do życia:
{16043}{16152}tlen w powietrzu, |wapń w naszych kościach.
{16293}{16399}Wszystko to przybyło |z gwiazd, ale jak?
{16404}{16526}Skoro zostało to stworzone tam, |to jak stworzyło to nasz świat?
{16633}{16688}To niezwykłe, że wszystkie składniki
{16690}{16739}potrzebne do stworzenia Ziemi |i każdego żywego organizmu
{16741}{16820}powstały w gwiazdach.
{16942}{16989}Każda gwiazda to potężna fabryka
{16991}{17076}produkująca miliardy ton |związków chemicznych.
{17078}{17166}Jednak związki te nie są przydatne |dopóki tam się znajdują.
{17168}{17242}Na nasze szczęście |gwiazdy nie są wieczne.
{17244}{17328}Od czasu do czasu eksplodują.
{17448}{17478}Niezwykłe, ale prawdziwe.
{17481}{17576}Całe gwiazdy mogą same |rozerwać się na kawałki.
{17578}{17648}Aby zrozumieć dlaczego
{17650}{17749}pokażę wam ostatnie kilka |chwil z życia gwiazdy,
{17751}{17841}gdy chwieje się |na skraju destrukcji.
{18060}{18140}Oto gwiazda, która umarła |miliardy lat temu.
{18242}{18358}Jest ogromna. Życie jej było |burzliwe i krótkie,
{18360}{18436}a jej śmierć sprawiła, |że możemy istnieć.
{18562}{18627}Będziecie za chwilę świadkami |jednego z najbardziej niebezpiecznych
{18629}{18715}i zadziwiających wydarzeń |w kosmosie.
{18818}{18890}Zapas wodoru będący paliwem |tej gwiazdy już się wyczerpał.
{18892}{18968}Płomienie nuklearne, |które spalały ją przez miliony lat
{18970}{19022}zgasły.
{19147}{19226}Ochładzając się, gwiazda kurczy się.
{19256}{19336}Zaczyna się zapadać |pod własnym ciężarem.
{19386}{19435}Zapada się do wewnątrz
{19437}{19497}i eksploduje.
{19769}{19866}Całe zdarzenie trwa zaledwie |jedną tysięczną sekundy.
{19971}{20041}Nazywa się to 'supernowa,'
{20043}{20160}a eksplozja jest tak jasna, |że rozświetla całe galaktyki.
{20320}{20391}Miliardy ton gwiezdnego pyłu...
{20416}{20491}wyrzucone w przestrzeń kosmiczną.
{20565}{20612}Popatrzcie więc na supernową,
{20615}{20708}jesteście świadkami |momentu tworzenia.
{20791}{20849}Jednak nawet używając |naszych najsilniejszych teleskopów,
{20851}{20942}te wyjątkowe eksplozje |pozostają niestety wciąż odległe.
{20945}{20989}Aby zobaczyć |co naprawdę się dzieje
{20991}{21086}gdy gwiazda umiera |trzeba być tam wysoko.
{21138}{21201}Teraz zmieniamy. Dostęp...
{21251}{21321}10, 9, 8,
{21323}{21393}7, 6, 5,
{21397}{21445}4, 3,
{21449}{21489}2, 1.
{21616}{21718}Aby zrozumieć moment tworzenia, |jaki ma miejsce, gdy gwiazda umiera
{21720}{21774}należy zbadać eksplozję.
{21776}{21823}Więc naprawdę mamy odchylenie |dwóch nanosekund?
{21825}{21848}Tak jest.
{21852}{21973}Zadaniem Paul'a Drake'a jest odtworzenie |tej najgwałtowniejszej eksplozji we wszechświecie
{21975}{22040}w laboratorium na przedmieściach |Nowego Jorku.
{22102}{22134}Możliwe, że wygląda to inaczej,
{22136}{22255}ale to jest nasza wersja |eksplodującej gwiazdy w laboratorium.
{22259}{22337}Eksplodujące gwiazdy |wyzwalają ogromną masę energii.
{22340}{22373}Nie możemy tego zrobić |tutaj, na Ziemi.
{22375}{22418}Puścilibyśmy z dymem |cały Układ Słoneczny.
{22422}{22452}Możemy jednak
{22454}{22562}zgromadzić olbrzymią ilość energii |w małej objętości.
{22590}{22669}Aby wygenerować energię odpowiadającą |w przybliżeniu energii wyzwalanej przez supernową
{22672}{22760}Drake używa najpotężniejszego |lasera na świecie
{22763}{22880}a jego wiązkę skupia na punkcie |mniejszym od łebka szpilki.
{22927}{23041}Więc oto jesteśmy w komorze lasera, |gdzie ten laser uderza w maleńki punkt.
{23044}{23116}Mamy na sobie te kombinezony |ochronne, żeby chronić laser.
{23119}{23195}I zakładamy okulary ochronne, zabezpieczające |nasze oczy przed działaniem lasera.
{23198}{23265}Laser znajduje się w budynku tuż obok, |w sąsiednim pomieszczeniu.
{23267}{23341}Jest wielkości boiska do piłki nożnej. |Jest olbrzymi.
{23343}{23405}Energia płynąca w wiązce |laserowej jest 20 razy
{23407}{23449}większa od energii,
{23451}{23522}przepływającej przez całe |Stany Zjednoczone w jednej chwili.
{23871}{23913}Celem jest maleńka rurka
{23915}{24015}zawierająca takie same materiały, |jakie znaleźć można w sercu gwiazdy.
{24152}{24258}Kiedy laser uderzy w ten cel, |powstaje fala uderzeniowa tak silna,
{24260}{24318}że rozrywa materiał wewnątrz rurki.
{24320}{24367}Rozrywa atomy.
{24430}{24518}W środku tego małego przedmiotu |jest wersja gwiazdy Paul'a Drake'a
{24520}{24585}tuż przed eksplozją.
{24716}{24800}Wnętrze umierającej gwiazdy |składa się z warstw,
{24802}{24855}podobnych do powłok cebuli.
{24895}{24962}Zewnętrzne warstwy |to pozostałości gazów,
{24964}{25011}które niegdyś były |paliwem gwiazdy,
{25013}{25058}przeważnie wodór.
{25120}{25229}Głębiej znajdują się warstwy |wapnia, siarki, węgla,
{25231}{25327}a w samym sercu - |gęsty rdzeń z ciekłego żelaza.
{25444}{25517}Urządzenie Drake'a zawiera |takie same warstwy,
{25519}{25595}jest jakby przekrojem gwiazdy.
{25700}{25804}Celem jest zaobserwowanie tego, |co się dzieje, gdy gwiazda eksploduje.
{25932}{25968}Pięć...
{26016}{26053}...cztery...
{26095}{26135}...trzy...
{26164}{26201}...dwa...
{26234}{26278}...jeden.
{26640}{26701}Tu, zwolniony miliony razy
{26703}{26784}jest wynik tego eksperymentu.
{27113}{27258}Złożone struktury eksplodującej gwiazdy |ukazane z najmniejszymi szczegółami.
{27260}{27309}Piękne i precyzyjne ruchy,
{27311}{27432}które rozpraszają życiodajne cząstki |po całym wszechświecie.
{27683}{27733}Wybuch gwiazdy
{27735}{27798}rozrzuca na zewnątrz elementy, |które powstały w jej wnętrzu.
{27800}{27847}Rozpraszają się po galaktyce.
{27849}{27925}A niektóre z nich gromadzą się |i formują razem nowe gwiazdy,
{27927}{28017}układy słoneczne, nawet planety |takie jak Ziemia.
{28300}{28381}Te obrazy uchwycone |przez nasze najpotężniejsze teleskopy
{28383}{28461}pokazują pozostałości |tych gwałtownych eksplozji.
{28557}{28648}Ogromne chmury gwiezdnego pyłu |rozchodzące się w przestrzeni kosmicznej,
{28650}{28742}jeden z najwspanialszych |widoków we wszechświecie.
{28894}{28965}Lecz zdjęcia te |zawierają zagadkę.
{28967}{29024}Może i jest to życiodajny pył,
{29026}{29096}ale są to nadal tylko chmury.
{29172}{29257}Co mogłoby zmienić chmurę |w skałę lub wodę?
{29259}{29346}Co mogłoby zmienić |chmurę w życie?
{29470}{29540}Zaczęliśmy składać |te kawałki układanki.
{29542}{29605}Prześledziliśmy cały proces |od śmierci gwiazdy
{29607}{29674}do powstania nowych światów.
{29840}{29910}Potrzeba było |najsilniejszych teleskopów
{29912}{30022}i wielu lat żmudnych poszukiwań |prowadzonych przez setki naukowców.
{30068}{30135}Jednym z nich |jest prof. Bob Kirshner.
{30142}{30225}Nazywają go 'ojcem |chrzestnym supernowych'.
{30533}{30587}Jasną supernową |można zaobserwować
{30589}{30696}w galaktyce mniej więcej |raz na sto lat.
{30698}{30794}Ma się więc duże szczęście, |jeśli uda się ją w życiu zobaczyć.
{31027}{31141}W 1987 roku poświęcenie |astronomów w końcu zaowocowało.
{31143}{31228}Pierwszy raz udało im się |zaobserwować moment zniszczenia.
{31232}{31271}Eksplodująca gwiazda.
{31273}{31358}Supernowa w sąsiedniej galaktyce.
{31364}{31413}To jest supernowa 1987A.
{31415}{31484}Możemy zaobserwować poszczególne elementy |eksplodującej gwiazdy.
{31486}{31588}Elementy ciężkie, nowe elementy, które kiedyś |mogą utworzyć nową planetę
{31590}{31697}znajdują się w tym małym punkcie w środku. |To prawdziwa nowa materia.
{31700}{31761}Później, w ciągu dziesiątek tysięcy lat,
{31763}{31817}ten mały odłamek |z eksplodującej supernowej
{31820}{31922}łączy się z gazem pozostałym po gazie, |który niegdyś otaczał gwiazdy,
{31924}{32005}i który staje się materią |kurczącą się pod działaniem grawitacji
{32007}{32135}aby stać się nowymi gwiazdami, |nowymi układami słonecznymi, nowymi planetami.
{32555}{32623}Podnosząc kawałek skały podnosicie |część wszechświata,
{32625}{32710}który powstał pięć czy siedem |miliardów lat temu.
{32714}{32776}Lecz krzem jest składnikiem |tych błyszczących kryształków kwarcu,
{32778}{32857}które powstały głęboko |we wnętrzu potężnych gwiazd
{32859}{32921}i zostały wyrzucone w gaz |otaczający gwiazdy.
{32924}{32966}Lecz to nie tylko skała -
{32970}{33037}to wszystko to, co widzicie |wokół siebie na Ziemi.
{33040}{33150}W tym krajobrazie Arizony |możecie zobaczyć te piękne góry,
{33154}{33266}które złożone są z elementów |wyprodukowanych bardzo dawno temu
{33270}{33398}przez całe generacje gwiazd, |które eksplodowały pięć czy siedem miliardów lat temu.
{33600}{33732}Przez setki tysięcy lat niezliczona liczba |supernowych rozprasza i miesza.
{33736}{33775}A oto czym się ostatecznie stają:
{33785}{33871}olbrzymimi chmurami |złożonymi z pradawnego wodoru
{33873}{33955}zmieszanego z pozostałościami |dawno umarłych gwiazd.
{33957}{34117}To niczym gwiezdny żłobek, miejsce, |gdzie rodzą się nowe gwiazdy i nowe planety.
{34541}{34662}Oto Mgławica Orła -|potężna chmura gwiezdnego gruzu,
{34664}{34749}pozostałości po pradawnej eksplozji.
{34882}{35000}W samym jej sercu rodzą się |nowe gwiazdy i nowe światy.
{35002}{35079}Te międzygwiezdne chmury |są ogromne.
{35123}{35177}Każdy z tych jasnych |punktów to gwiazda,
{35187}{35273}wiele z nich jest o wiele większych |niż nasze Słońce.
{35293}{35402}To właśnie w miejscu takim jak to |narodził się nasz Układ Słoneczny.
{35406}{35513}Znajdują się tu wszelkie składniki |potrzebne do stworzenia wszystkiego.
{35516}{35629}Potrzeba jedynie trochę czasu, |aby mogły się ze sobą połączyć.
{35851}{35946}To taniec, który trwa miliony lat.
{35948}{36046}Rozpoczyna się od połączenia gazu i pyłu |w mikroskopijne bryłki
{36048}{36133}a kończy powstaniem nowych światów.
{36245}{36345}(Walc: "Nad pięknym modrym Dunajem.")
{36421}{36525}W miarę jak bryłki te stają się większe, |również one zaczynają się ze sobą łączyć.
{36527}{36624}Tworzą bryły z bryłek, |zawsze większe, zawsze cięższe,
{36626}{36700}wszystkie wirujące |wokół siebie.
{36947}{37023}A w samym centrum tego wszystkiego...
{37038}{37130}...wielka chmura gazu i pyłu |nabiera kształtu.
{37158}{37242}Wirująca kula materii |pochłaniająca wszystko.
{37244}{37361}Robi się coraz większa, coraz bardziej gorąca aż...
{37470}{37559}...narodzi się nowe pokolenie gwiazd.
{37561}{37644}A to jest nasze Słońce.
{37680}{37737}Pozostałości gazu i pyłu zostają |rozproszone przez podmuch,
{37739}{37814}pozostawiając po sobie planety.
{38115}{38140}Cały czas rosną.
{38142}{38247}Mniejsze bryłki skał uderzają w nie |jeszcze przez miliony kolejnych lat.
{38330}{38416}A gdy dobiegnie to końca, |wyłania się nowy świat.
{38418}{38499}Nasz świat, Ziemia.
{38571}{38693}Jeśli w ten sposób powstała Ziemia, |to w jaki sposób my zjawiliśmy się tutaj?
{38710}{38780}W końcu pojawiły się |woda i atmosfera.
{38782}{38839}Lecz nadal brakowało |jednego: życia.
{38841}{38922}Życie mogło wziąć swój początek |równie dobrze w morzach jak i w skalnych zbiornikach.
{38924}{38974}Istnieje jeszcze inna możliwość.
{38977}{39060}Życie mogło równie dobrze pojawić się |w odległym zakątku wszechświata
{39062}{39165}i załapią się na transport tutaj |na 'grzbiecie' komety.
{39456}{39540}Być może jest to najbardziej intrygująca |z tych wszystkich teorii.
{39644}{39732}Część naukowców uważa, że życie na Ziemi |pojawiło się tak nagle,
{39734}{39814}że możliwe że przybyło |tutaj z kosmosu.
{39847}{39966}Komety mogą nam pomóc odpowiedzieć. |Potężne bryły lodu, o średnicy mierzonej w kilometrach.
{39968}{40038}Jeśli bardzo proste formy życia |mogły w nich przetrwać,
{40040}{40129}to życie być może rozprzestrzeniło się |po całym wszechświecie.
{40297}{40392}(Muzyka z utworu "Carmina Burana")
{40470}{40503}Jeśli teoria ta jest prawdziwa,
{40505}{40624}zobaczycie za chwilę moment, |kiedy na Ziemi pojawiło się życie.
{40695}{40779}Przemierzając przestrzeń kosmiczną |kometa kieruje się ku Ziemi.
{40789}{40909}Warunki są idealne: |obfite morza i atmosfera.
{40940}{40990}(Muzyka z utworu "Carmina Burana")
{41152}{41222}Jedyne czego potrzeba to małej iskry.
{41670}{41772}Po uderzeniu w Ziemię, nasi kosmiczni przodkowie |zostają rozrzuceni we wszystkich kierunkach,
{41774}{41855}rozrzuceni po całym globie.
{42090}{42218}I tak oto nasza niegdyś martwa planeta |zostaje zmieniona na zawsze.
{42335}{42392}Wszystko, z czego składa się |nasz świat i my sami
{42395}{42483}przybyło z gwiazd |miliardy lat temu.
{42493}{42613}Więc gdy następnym razem ktoś zapyta się was |skąd jesteście, odpowiedzcie mu tak:
{42616}{42763}Przybyliście z kosmosu, |gdzie narodziliście się w samym sercu gwiazdy.
{42768}{42830}Tłumaczenie: SliderOh, |korekta: m06166 (www.mvgroup.org)