6075429864

Z zagadnień resocjalizacji nieletnich 13

stali schwytani na kradzieży. Odpowiadali oni za swoje czyny, jednak wiek stanowił okoliczność łagodzącą, a sędzia wobec takiego sprawcy miał zamiast kary śmierci orzekać według uznania jakąkolwiek karę cielesną. Stwierdzenie rozpoznania nie było pozostawione do ustalenia przez sąd, ale uregulowane było sądową regułą dowodową. Sędziemu pozostawiono jedynie wybór kary arbitralnej w miejsce ustawowej. Nieletni przestępca mógł także wynagrodzić szkodę z przypadającego mu majątku bądź przez odrobienie jej własną pracą. Wówczas sprawa nie miała charakteru karnego. Natomiast w razie kilkakrotnego popełnienia przestępstwa następowało stwierdzenie przedwczesnego rozwoju i wymierzana była kara sądowa wraz z wpisem do rejestru karnego. Zasady odpowiedzialności nieletnich zostały również unormowane w projekcje kodeksu karnego Andrzeja Zamoyskiego z 1778 r. Wprowadzał on w stosunku do „Statutu litewskiego” dwie istotne zmiany: kwestię rozpoznania sprawy nieletniego pozostawiał do ustalenia sędziemu oraz podnosił granice wieku, od której zaczyna się odpowiedzialność karna do 18 lat¹³.

Zakłady poprawcze i pracy przymusowej dla zwalczania plagi żebractwa i włóczęgostwa powstały dopiero pod koniec XVI i na początku XVII w. W roku 1736 z fundacji biskupa Rostkowskiego powołano do życia w Warszawie Dom Poprawy, który uzyskał przywilej królewski i został zatwierdzony przez Sejm „jako potrzebny i użyteczny”. Dom ten, zwany po łacinie Donius Correctionis albo po niemiecku Zuchthaus, miał na celu „poskromienie i poprawę złych

1    swawolnych ludzi”. W Domu Poprawy zamykano na zlecenie sądów świeckich lub duchowych za różne przestępstwa, wtedy gdy chciano złagodzić karę ze względu na możliwość poprawy lub dla umysłowo chorych, jeśli ktoś był skłonny ponieść koszty ich pobytu. Do Domu Poprawy przyjmowano też, za zezwoleniem sędziego, „nierządne dziewczyny”, jeśli nie chciano ich karać publicznie w sądzie ze względu na rodzinę, na którą spadłaby niesława. Do placówek tych kierowano również dzieci, które dokonały czynów przestępczych, aby uchronić je przed odbywaniem kary w więzieniu wraz z dorosłymi. Na umieszczenie dziecka musiała być jednak zgoda rodziców. Z czasem w Domu Poprawy przebywały nawet osoby zatrzymane na czas śledztwa. Zależnie od rodzaju sprawy skazanie było czasowe, zgodne ze statutem do

2    lat, jednakże później dotyczyło nawet kar dożywotnich. Skazanego dostarczano siłą. Przy przyjęciu zakładano symboliczne kajdany, które jednak zdejmowano na czas pobytu, a stosowano je tylko wyjątkowo jako karę dyscyplinarną za złe zachowanie, jednak bez przykuwania do ściany. Osadzeni byli posegregowani według płci i wieku, choć przebywali w jednej placówce. Dom Poprawy był zarazem domem pracy przymusowej, gdyż osadzeni obowiąza-

¹³ M. K a 1 i n o w s k i, J. P e ł k a, Zarys dziejów resocjalizacji nieletnich, Warszawa 2003, s. 18-19.