6161620059

inspirującym wpływie na współczesnych twórców.¹ Istotnie, nie sposób zamknąć tego zjawiska wyłącznie w okresie romantyzmu i to nie tylko ze względu na obecność tematyki ukraińskiej w dziełach wcześniejszych. Szereg utworów literackich, również tych, które powstały w XX wieku, w sposób konsekwentny realizuje zasady poetyki „szkoły ukraińskiej”, podejmując konwencje stylistyczne, charakterystyczne dla epoki romantyzmu. W sytuacji, gdy sami twórcy nie definiują swoich założeń artystycznych w manifestach czy też artykułach programowych, podstawowymi świadectwami poetyki immanentnej są teksty literackie. Wówczas zasady konstrukcji utworów pozwalają odczytać normy i strategie pisarskich posunięć, które w recepcji czytelniczej są nieomylnie łączone z określoną tradycją.²

Warto jednak zacząć od początku. Powstanie w pierwszej połowie XIX wieku takich dzieł, jak Duma o Wacławie wraz z późniejszymi utworami Józefa Bohdana Zaleskiego (1819), jak powieść poetycka Maria Antoniego Malczewskiego (1825) oraz Zamek kaniowski Seweryna Goszczyńskiego (1828) dało początek myśleniu o „szkole ukraińskiej”, wskrzesiło obraz Ukrainy magnacko-szlachecki ej, gdzie na rubieży Rzeczypospolitej rycerze kresowi bronili wiary chrześcijańskiej³. Teoretyczne podstawy „szkoły ukraińskiej” wyodrębnił i opisał Michał Grabowski we wspomnianej już rozprawie O szkołę ukraińskiej poezji⁴. Znamienne, że w swoich rozważaniach krytyk opierał się głównie na nowszych utworach, co do których toczyły się wówczas dyskusje krytycznoliterackie, mające na celu bądź umiejscowienie ich w kontekście „szkoły ukraińskiej” i wyodrębnienie elementów oryginalnych, bądź też wskazanie epigonizmu w wykorzystaniu motywów ukrainnych. Wówczas, gdy Grabowski analizuje dzida Olizarowskiego, status twórczości Zaleskiego, Malczewskiego oraz Goszczyńskiego wydaje się niepodważalny w kontekście rozważań o „szkole ukraińskiej” w poezji romantycznej.

Aby zrewidować to pojęcie, warto przypomnieć cechy właściwe szkole literackiej. W Słowniku terminów literackich znajduje się następująca jej definicja:

Krąg pisarzy uprawiających twórczość mieszczącą się w obrębie wspólnej konwencji literackiej, których dokonania są pokrewne pod względem stylistycznym, genologicznym, tematycznym, a często także ideowym [...]. Najczęściej powstanie

4

1

   Tamże, s. 247.

2

   M. Głowiński, A. Okopień-Slawińska, J. Sławiński, Zarys teorii literatury. Warszawa 1975, s. 494.

3

   M. Kwapiszewski, Późny romantyzm i Ukraina, Warszawa 2006, s. 12.

4

   M. Grabowski, O szkole ukraińskiej poezji, [w:] Literatura i krytyka, t. 1, Wilno 1840.