IMAG0676 (2)

Nie sposób jednak wykluczyć przeciwnego kierunku językowych oddziaływań Slow nie połabscy zasiedlali na przełomie pierwszego ! drugiego tysiąclecia ołizaiy' położ^ ne pomiędzy Morzem Bałtyckim na północy, górami Rudawami na południu oraz rzekami Łabą, Soławą na zachodzie, i Odrą na wschodzie. .Na terenach tych znano dudy już w średniowieczu. Drze wianie zachowali słowiańską tradycję, w tym język, do początków XVIII stulecia. Łużyczanie w niektórych dziedzinach (literatura, muzyka) -do dzisiaj. Nie można zatem wykluczyć przypuszczenia, że.połabski rzeczownik „du-daja" („dudeja") ma słowiański żródłosłów. Zwłaszcza że w różnych leksykalnych wariantach występuje także w innych słowiańskich językach, oznaczając między innymi dudy. Można tu wymienić formy: „duda" w języku polskim (rzadziej), białoruskim, ukraińskim i słoweńskim („dOtda", w liczbie mnogiej „dudę"); „dtłde" — w serbochor-wackim; „dudy" — w dolnołużyckim, gómołużyckim, polskim, czeskim i słowackim;

. „dOdka" (liczba mnoga „dudkę") —w słoweńskim (Szymański 1984a: 71 -73). Dudką nazywano dudy też na Morawach (Kunz 1974: 120-121). Trudność sprawia jednak znaczenie nazwy „dudeya" podane przez wusfcrowskiego pastora („ein Spielwerck der Schii-fer">. Tym bardziej, że niemiecką nazwę „Sackpfeife" tłumaczy on połabską: „Pełstan-sa Mesak". Zdaniem Kazimierza Polańskiego „pajstącć mesok", równoważnewyraże-niu „piSćętfcjt* mĆSśJćs", jest językową kalką niemieckiego „Sack-Pfeiffe (1973: 377). Może więc „dudaja" („dudeja") to starsza, zapomniana już na początku XVIII stulecia nazwa dud, zastąpiona przez powstałe pod wpływem języka niemieckiego określenie „pajstącó mesak". Może też wyraz ten miał szerszy zakres semantyczny. Trzeba przypomnieć, że w Musikalischen Theatrum Johanna Christopha Weigela podobnym mianem „Tudey" określono zagadkowy rodzaj szałamai. Jak pisze Frieder Zschoch: „Das a uf Blatt 29 mit >*Tudev« bezeichncte Instrument entspricht soi nem AuSeren nach ei-nem Hautbołs de Poitou, das ist eine Oboe mit Wind kapsel Ober dem Doppelrohrblatt, eine Art also, die sich an die frtłhere Rauschpfeife anschliefit und hier ais volkstOmli-ches Instrument bei Maskeraden benutzt wird" (Weigel 1985:44).

Nazwa „dudy" (oraz jej wariantowe odmiany), jak się wydaje, najpierw przyjęła się w językach zachodnioslowiańskich, skąd w XVII wieku przejęli ją Słowianie wschodni i południowi, a także Bałtowie (Litwini, Łotysze). W tym czasie w postaci ,;dudel" weszła do niemieckiego złożonego określenia „Dudelsack (Szymański 1984a: 72). Być może jednak stało się to już w stuleciu poprzednim.

Gajdy

W kwestii proweniencji nazwy „gajdy" na ogół nic ma rozbieżności — uważa się, że została przejęta z tureckiego „gajda" (ghaidż), „kajda", znaczącego „dudy", „flet" (Sachs 1913: 151). Zapożyczenie to miało się dokonać za pośrednictwem rumuńskiego „gai-da". Łączone jest to z wędrówkami wołoskimi lukiem Karpat (por. s. 49), jak również z faktem, że teren południowej Polski jest zapewne północną granicą występowania tego terminu, rozpowszechnionego w Słowiańszczyżnie południowej (Szydłowska-

28 Nazewnictwo