IMG740 (2)

54 Wfród znaków i struktur

Nie sposób stwierdzić raz na zawsze, że coś należy do dziedziny sztuki, a coś innego do niej nie należy. Przywołaliśmy wyżej pewne przykłady łagodnego przejścia, a nawet wahaniiai między obszarem sztuki a tym, co znajduje się poza nią. Obectnie spróbujemy podać szcze-gółowsze wyliczenie systematycznie uporządkowanych przykładów, aby w sposób możliwie wyraźny pokazać, jak często i wielorako potwierdza się właśnie na tym terenie przejściowym przeciwieństwo podwójnej siły określającej rozwój i stan dziedziny estetycznej.

i. Są sztuki będące częścią składową nieprzerwanego szeregu, obejmującego także zjawiska pozaartystyczne, a nawet pozaestetyczne. Jako przykład przytoczyliśmy architekturę; zupełnie podobny charakter ma również literatura. W architekturze z funkcją estetyczną współ-zawtfdmczą funkcje praktyczne (na przykład ochrona przed zmianami atmosferycznymi), w literaturze - funkcją komunikatywna. Można nawet wskazać rodzaj~wypó-wie3zT językowych umiejscowionych wjcąłości na przejściu między komunikatem a sztuka :.retorykg^Właściwym celem retoryki - zwłaszcza jej form najbardziej typowych: mowy politycznej i kaznodziejstwa - jest, wywieranie wpływu na przekonania słushaczyra^ftajskuteczniej-sżym środkiem - język, emocjonalny (przeznaczony do wyrazamśTuĆźuć). Ponieważ jednak język emocjonalny -jako określony składnik systemu językowego - często dostarcza środków wyrazu poezji,⁶ retoryka łatwo ulega przemieszczeniu na tereny poezji tak dalece, że bywa traktowana i oceniana jak S2tuka; dotyczy to zwłaszcza pewnych gatunków i niektórych epok, ale są też - przeciwnie - gatunki i okresy rozwoju akcentujące komunikatywny charakter retoryki. Podobne wahanie między poezją a komunikatem charakteryzuje także esej. Można także w tym kontekście przytoczyć pewne gatunki literackie, do których istoty należy zawieszenie wyboru między pierwszeństwem funkcji estetycznej i komunikatywnej. Są to przede wszystkim poezja dydaktyczna

I biografia powieściowa. Zresztą także przedział między poezją wierszowaną a prozą artystyczną określa w znacz* nej mierze większy udział funkcji komunikatywnej, a więc pozaestetyczmej, w prozie w porównaniu z poezją. Również w innych sztukach przewaga funkcji estetycznej nie jest całkowita. Dramat oscyluje między sztuką a propaganda ; historia budowy czeskiego Teatru Narodowego pokazuje^ wyraźnie, jak wielką rolę mogą tu odgrywać motywy pozaestetyczne, przede wszystkim potrzeba propagandy narodowej. Taniec jako sztuka ma ścisły związek z wychowaniem fizycznym o funkcji higienicznej, a występuje też w takich form ach * gdzie wręcz utożsamia się z wychowaniem fizycznym (szkoła Dalcroza); oprócz tego w tańcu - jako konkurencja dla funkcji estetycznej — realizują się funkcje: religijna (taniec obrzędowy) i erotyczna.

Przechodzimy do sztuk plastycznych poza architekturą,

0    której była już mowa, a więc do malarstwa i rzeźby.

1    tu istnieją - zupełnie poza sferą sztuki - wytwory

0    charakterze czysto komunikatywnym, na przykład obrazy i modele jp^yrodoicze; bywają też wypadki, że funkcja estetyczna pojawia się jako drugorzędna obok innej, dominującej (np. mapa jako przedmiot dekoracyjny), a wreszcie takie, które stoją na samej graniry sztuki

1    sfery pozaestetycznej, jak malarska, graficzna i plastyczna reklama. Plakat jest wprawdzie produktem zainte-resowań pozaartystycznych, ponieważ jego głównym celem jest propaganda, jednakże można też śledzić jego historię jako zjawiska artystycznego. Istnieje wreszcie rodzaj malarstwa i rzeźby już całkowicie artystyczny, którego istotą jest, pomimo wszystko, zawieszenie między komunikatem a wypowiedzią skoncentrowaną na sobie samej - portret, będący równocześnie przedstawieniem osoby ocenianym według kryterium prawdziwości oraz konstrukcją artystyczną o niezobowiązującym odniesieniu do rzeczywistości. Tym - funkcjonalnie - różni się portret od obrazu nie będącego portretem, choć reali-