628033518

182

KRONIKA NAUKOWA, SPRAWOZDANIA

zahipnotyzować pragnie ludzi, odwrócić uwagę od wszelkich zadań społecznych, poniża naukę i wszelką świadomą działalność, w ludzie widzi przeszkodę dla indywidualności prawdziwych lub mniemanych wielkich ludzi”. Były to na szczęście sytuacje wyjątkowe, bo chociaż burza i napór zaborczego modernizmu nie pozostały bez śladu również na głębokim fermencie ideowym młodzieży krakowskiej przełomu XIX/XX wieku, nigdy owe dramatyczne antynomie między „czystą sztuką” a jej społecznymi powinnościami nie ujawniły się z taką wyrazistością w profilu i tematyce czasopism, almanachów, jednodniówek i biuletynów, jakie pośrednio lub bezpośrednio wyrosły z aspiracji politycznych, społecznych, kulturalnych krakowskiego środowiska studenckiego.

Obszar to w historii krakowskiego czasopiśmiennictwa nie tylko nie zbadany, ale nawet bibliograficznie nie zarejestrowany, choć mieszczą się w jego obrębie zjawiska tak ciekawe, jak ulotne pisemka studenckich organizacji spiskowych z lat 30-tych XIX wieku, owe Rozmaitości i Zorze Wschodu, które tak niepokoiły agentów Metternicha, Nowosilcowa działających w Wolnym, Niepodległym i Ściśle Neutralnym Krakowie. Studenccy konspiratorzy szybko bowiem nauczyli się posługiwać prasą jako sprawnym narzędziem propagandy, walki politycznej, o czym ze zgorszeniem pisze anonimowy obrońca ancien regime’u w burzliwych miesiącach Krakowskiej Wiosny Ludów: „Młodzież o głowach niedowarzonych, ludzie bez zasad, umysły przewrotne, synowie Centralizacji Wersalskiej opanowali wydawnictwa pism czasowych... w których kalali najczcigodniejsze imiona, czego dowodem Gazeta Krakowska, Jutrzenka, Dziennik Demokratyczny... różnego rodzaju Świstki i pisma ulotne. A jeśli, co bardziej zasługuje na zdziwienie, to zapewne ta okoliczność, iż drukarnia naukowej instytucji, jaką jest Akademia Krakowska, poroniła mnóstwo tych bękarcich płodów.”

Nic tedy dziwnego, że już w latach 60-tych, a więc u progu autonomii Galicji i naukowego odrodzenia Uniwersytetu Jagiellońskiego, prasa studencka staje się trybuną walki młodzieży akademickiej o postępowe ideały społeczne i narodowe. Już w r. 1867 nowo założona Czytelnia Akademicka zaczyna wydawać swój Przegląd Akademicki, w latach 1889—1891 ukazuje się nieustannie nękane konfiskatami Ognisko, radykalny organ uczącej się młodzieży polskiej, skupiający liczne grono młodych talentów literackich z F. Nowickim, A. Niemojewskim i W. Feldmanem na czele; po zamknięciu Ogniska tradycje te przejmuje w roku 1891 młodzieńcze pismo naukowe i literackie Ruch, w setną rocznicę urodzin A. Mickiewicza grupa członków Zjednoczenia zakłada akademickie pismo Młodość, o wyraźnych sympatiach lewicowych, na której łamach debiutują L. Staff, W. Orkan, W. Jedlicz i inni. W latach 1900-—1914 przeżywa najmłodszy ruch literacki i artystyczny Krakowa swój własny Sturm und Drangperiode, tocząc namiętne dyskusje ideowe, artystyczne i literackie na kartach owych efemerycznych Nurtów, W dali, Świtów, Iskier, Łanów i Zniczów, do których — podobnie jak do pożółkłych numerów Głosu Młodzieży Socjalistycznej, Naszej Pracy, Naszego Głosu, Sprawy czy Strażnicy Polski Ludowej — rzadko dziś zagląda historyk literatury, nie dostrzegając nurtu młodzieńczych literackich kontestacji, ukrytych w cieniu wielkich artystycznych programów i manifestów-Życfa, Chimery, Krytyki czy Museionu.

Pozostawmy polonistom i prasoznawcom kłopoty z typologią tej niesłychanie barwnej i zróżnicowanej studenckiej żurnalistyki. Będą musieli w swo-