628033564

CZYTELNICTWO PRASY WŚRÓD ROBOTNIKÓW 41

nalne, rzadziej obejmowały kilka województw czy regiony reprezentatywne dla ogółu kraju. Uzyskanie obrazu czytelnictwa prasy wśród robotników całej Polski umożliwiły dopiero badania zrealizowane przez zespół Pracowni Badań Odbioru Prasy OBP w roku 1974. One także stanowią podstawę rozważań zawartych w tym artykule.

2. Przedmiot, cel i metoda zrealizowanych badań

Przedmiotem rozważań w naszej analizie jest zjawisko czytelnictwa w kręgu robotników, reprezentujących wszystkie regiony naszego kraju, różne skupiska ludzkie i specjalności zawodowe, nie mówiąc o takich czynnikach — w istotny sposób różnicujących tę zbiorowość — jak wiek, miejsce zamieszkania, aktywność polityczna czy status materialny.

Robotnicy stanowili część badanej przez nas zbiorowości mieszkańców, reprezentatywnej dla ogółu ludności Polski; w myśl uproszczonego kryterium do wyróżnionego podzbioru zaliczyliśmy tych wszystkich, którzy deklarowali swoją przynależność do grupy robot-■ ników niewykwalifikowanych bądź wykwalifikowanych. W tej liczbie znaleźli się zarówno robotnicy wielkoprzemysłowi, jak też robotnicy rolni, a także liczna grupa chłopów-robotników, ludzie o różnym stopniu przygotowania zawodowego, wykonujący różne prace, od najprostszych (np. ziemnych), do bardzo skomplikowanych (obsługa nowoczesnych maszyn i urządzeń technicznych).

Należy przy tym podkreślić zarówno zmiany, jakim podlegało środowisko. robotnicze w ponad trzydziestoletniej historii Polski Ludowej, jak też związane z tym zmiany w „stereotypie” pojęcia robotnika. „Nie trud fizyczny, lecz obsługa i bezpośrednie uruchomienie maszyn i narzędzi pracy staje się wyróżnieniem robotnika i określa jego miejsce w społecznym podziale pracy” ^{1 2 3 4 5 6}. Postęp techniczny zwiększa ‘ zakres wysiłku umysłowego i powoduje zmniejszenie wydatku energii fizycznej, jednakże nie to jest głównym powodem zmian w sytuacji robotnika. „Uczestnicząc coraz szerzej w pracy techników czy in-' żynierów, robotnikiem jest nadal ten pracownik, który bezpośrednio obsługuje maszyny, urządzenia techniczne i narzędzia pracy, bez względu na to, jaka jest ich konstrukcja czy charakterystyka techniczna” ⁷.

Należy także podkreślić zmiany, jakie zaszły w składzie klasy robotniczej; dokonały się one zwłaszcza w latach pięćdziesiątych, kiedy w jej szeregi przeszła część drobnomieszczaństwa i przede wszystkim chłopi. W latach sześćdziesiątych kończą się procesy integracyj-

1

w korelacji z danymi o wykształceniu, a czasem także miejscem zamieszka

2

nia badanych. Problem właściwej kategoryzacji „zawodu” w badaniach so

3

cjologicznych istnieje od lat; należy sądzić, że zmiany na lepsze nastąpią

4

po naukowym opracowaniu zestawu kategorii zawodowych do tego typu

5

badań, nad czym pracuje IFiS PAN.

6

J. Szczepański: Niektóre cechy rozwoju klasy robotniczej w trzydziestoleciu Polski Ludowej. Nauka Polska 1974 nr 6, s. 37.

7

Tamże, s. 38.