6355536941

54

parcelacja wielkiej własności rozpoczęła się dużo wcześniej. Według W. Roszkowskiego (2006) w czasie zaborów (pomiędzy rokiem 1772 a 1918) stan posiadania ziemiaństwa zmniejszył się o 80%. Przyczyny takich zmian należy upatrywać w podziałach, upadkach i zmianach właś icieli, a w konsekwencji sprzedaży majątków. W II RP parcelacja trwała nadal. Majątek w Ryglicach rozparcelowała w roku 1921 sama dziedziczka, zastrzegając sobie jedynie prawo do zamieszkania we dworze do końca życia (Dubiel 1997). W sumie, w latach międzywojennych rozparcelowano w Polsce 2656 tys. ha ziemi pomiędzy 600 tys. nabywców. W roku 1931 średnie gospodarstwo ziemiańskie posiadało powierzchnię zaledwie 314 ha, przy czym gospodarstwa takie (powyżej 50 ha) stanowiły 0,5% ogółu użytków rolnych. W strukturze dominowały małe, nierentowne gospodarstwa do 5 ha (64,2%) (Łoś 2006). Reformy rolne prowadzone do roku 1939 miały charakter ewolucyjny, a ich konsekwencją miało być stworzenie ekonomicznych podstaw do dalszego rozwoju, zbliżonego do modelu państw zachodnioeuropejskich. Stan taki zakładał współistnienie specjalistycznych gospodarstw chłopskich oraz majątków ziemskich i uprzemysłowionych, przy jednoczesnym odpływie nadmiaru siły roboczej z rolnictwa do przemysłu. Wybuch II wojny światowej przerwał dotychczasowy kierunek przemian na polskiej wsi.

Po zakończeniu działań wojennych, jedną z pierwszych decyzji władz PRL (wtedy jeszcze PKWN) była reforma rolna. Z założenia miała ona charakter rewolucyjny. Priorytetowe były względy propagandowe, czyli walka z systemem feudalnym (w rzeczywistości polityczne - likwidacja ówczesnej klasy średniej, tj. ziemiaństwa), a to miało nikłe przełożenie na względy ekonomiczne. Ostatecznym celem, oficjalnie ukrywanym i publicznie negowanym, miała być kolektywizacja wsi na wzór radziecki. Reformą PKWN z 6 XI 1944 roku objęto w Polsce 9707 majątków o łącznej powierzchni 3486 tys. ha (Łoś 2006). Parcelacji podlegały majątki „stanowiące własność łub współwłasność osób fizycznych lub prawnych, jeżeli ich rozmiar łączny przekraczał 100 ha powierzchni ogólnej, bądź 50 ha użytków rolnych, a na terenie województw poznańskiego, pomorskiego i śląskiego 100 ha powierzchni ogólnej, niezależnie od wielkości użytków rolnych." (Dz.U. z 1944 r., nr 4, poz. 17). Dotychczasowi właściciele mogli pozostawić dla siebie jedynie 5 ha ziemi, bądź otrzymać średnią pensję urzędnika państwowego. Jedynie 1/3 przejętych gruntów została rozparcelowana i trafiła do chłopów, resztę przejął skarb państwa m.in. na potrzeby powstających Państwowych Gospodarstw Rolnych oraz Rolniczych Spółdzielni Produkcyjnych. Parcelacji nie podlegały drogi, wody i lasy. Na południu kraju, gdzie panował największy „głód ziemi”, nadania rozparcelowanych gruntów w żaden sposób nie zniwelowały problemu przeludnienia agrarnego. W ówczesnym województwie krakowskim, na terenie którego leży teren badań, fornale czyli dotychczasowi pracownicy majątków dostali średnio po 2,6 ha ziemi, a bezrolni po 1,6 ha (Łoś 2006).