6355537000

86

ETAPY ROZWOJU UKŁADU SIECI DROGOWEJ NA STOKU- OBSZAR 3

Odmienny od wcześniejszych charakter zmian zaobserwowano na obszarze 3. O ile w dwóch wcześniejszych przypadkach zmiany w konfiguracji sieci drogowej były konsekwencją erozji zainicjowanej i spotęgowanej ich użytkowaniem, to w tym przypadku zmianę sieci drogowej wymusiło naturalne tempo erozji. Obszar 3 leży na wierzchowinie, przy granicy zlewni Pożory, po której prowadzi lokalna droga. Zidentyfikowano tu dwa opuszczone wcięcia drogowe, odgałęziające się od obecnej drogi, biegnące równolegle w kierunku leja źródłowego omijanego przez drogę współczesną. Sporządzono mapę tego miejsca (ryc. 30), na którą naniesiono zlokalizowane formy i następnie ich przebieg skonfrontowano z przebiegiem drogi w roku 1850. Operacja ta wykazała, że zidentyfikowane wciosy nie pokrywają się z drogą z tego okresu i prawdopodobnie są starsze. W tym przypadku droga przesuwała się z NW na SE w tempie dyktowanym przez cofający się lej. Od połowy XIX wieku modyfikacja jej przebiegu polegała głównie na omijaniu łukiem samego leja. Zatem zachowane dwa równoległe wcięcia mogą osiągać wiek porównywalny z wcięciami na obszarach 1 i 2, a z racji położenia na wierzchowinie były i są w mniejszym stopniu przemodelowane . Łączna długość form to 170 m, a ich głębokość współcześnie osiąga 2 m we fragmencie początkowym (wspólnym) i do I m we fragmentach dochodzących do leja. Formy są w znacznym stopniu redukowane przez zasypywanie materiałem pochodzącym ze ścian. Taka sytuacja jest wyraźnie widoczna na początkowym fragmencie opuszczonego wcięcia. Dwumetrowa ściana cofa się poprzez odpadanie i osypywanie powodowane głównie działalnością mrozu¹⁰ (fot. 6). W efekcie korzenie drzew rosnących nad wcięciem, przy krawędzi są wypreparowywane, a przemieszczony w ten sposób materiał zasypuje dno formy. We wskazanym miejscu cofnięcie ściany oceniono na 0,5 m, a wiek drzew, których korzenie zostały odsłonięte, na 30 lat. Miejsce, w którym droga omijała lej w roku 1850, leży 4 m niżej względem współczesnej drogi i oddalone jest od jej osi o 20 metrów. Erozja wsteczna leja posuwa się obecnie wzdłuż drogi, prawdopodobnie zmianę kierunku wymusił rów odwadniający bądź stara forma drogowa.

Wiek form można ocenić m.in. porównując kubaturę wcięć powstałych przed i po 1850 roku. Zmienna w czasie intensywność eksploatacji, wytyczenie względem nachylenia stoku, rozwój komunikacji i mechanizacja rolnictwa, zdarzenia ekstremalne oraz przede wszystkim współuczestnictwo procesów naturalnych i antropogenicznych nie pozwalają na precyzyjne określenie czasu użytkowania, a jedynie na szacunki. Przyjmując za wartość 1 kubaturę wcięć pod koniec XX wieku, połowa XIX to 3/4, czyli ekstrapolując wstecz, zero przypada na XV wiek. Według badań w zlewni Homerki, w wieloleciu 1978-1990, średnie tempo pogłębiania dróg wyniosło 6,6 mm/rok przy czym proces ten na drogach

¹⁰ Proces odpadania i osypywanie ścian wąwozów drogowych odbywa się pod wpływem wysychania, działania zamarzniętej wody i lodu włóknistego oraz rozluźniania pod wpływem mrozowych ruchów gruntu (Froehlich, Słupik 1986).