672580806

123

Sonet marotyczny — Sonety wieńcowe

nictwem poezji francuskiej, rów-nież stosował ją M. Sęp S z a r z y ń-ski. W okresie romantyzmu zapanował sonet włoski (z wyjątkami, jak np. u S. Goszczyńskiego, J. Dunin-Borkowskiego), spopularyzowany przez A. Mickiewicza; do francuskiej formy wracają poeci Młodej Polski, zwłaszcza L. Staff. Np. (rozkład rymów; abba abba cdc dee):

Nie przez pochlebstwo, ani złote dary, Jako te lata zwykły teraźniejsze,

Ale przez cnotę na miejsce ważniejsze Godzisz, Wapowski! jako zwyczaj stary.

Szczęśliwe czasy, kiedy giermek szary Był tak poczciwy, jako te dzisiejsze Jedwabne bramy coraz kosztowniejsze ; Wprawdzie nie było kosztu na maszkary,

Ale był zawżdy koń na staniu rzeźwy, Drzewo, tarcz pewna i pancerz na ścienie, Szabla przy boku ; sam pachołek trzeźwy

Nie szukał pierza, wyspał się na sienie, A bił się dobrze. Bodaj tak uboga Dziś Polska była i poganom sroga!

(J. Kochanowski: Do Stanisława).

Sonet marotyczny zob. Sonet francuski.

Sonet ud Polsce. Sonet, pierwotnie wzorowany na modyfikacji francuskiej, został wprowadzony przez J. Kochanowskiego ibyłużywa-ny przez M. Sępa Szarzyńskie-go. S. Grabowiecki w Rymach duchownych (1590) wprowadza postać klasyczną włoską, która odtąd zyskuje zdecydowaną przewagę; posługiwał się nią A. Morsztyn. Po okresie zaniku sonetu w poezji reaktywował go A. Mickiewicz i romantyzm, a wpływ Mickiewicza spowodował takie upowszechnienie sonetu, że stał się on jakby sprawdzianem kunsztu poetyckiego. Poza twórczością kilku poetów Młodej Polski na ogół w poezji polskiej panuje klasyczny sonet włoski.

Przykłady sonetów polskich z różnych okresów znajdujemy w antologiach ; A. Lange: Księga sonetów polskich; W. F o 1 k i e r-s k i: Sonet polski. »Biblioteka Narodowa« S. I. nr 82.

Sonet włoski. Pierwotna klasyczna forma sonetu, wykształcona z pierwowzorów ludowych w poezji artystycznej włoskiej w XIII w. i naśladowana w innych krajach (w odróżnieniu od modyfikacji francuskiej). Np. (rozkład rymów: abba abba cdd cdc):

Drżąc, muślemin całuje stopy twej opoki, Maszcie krymskiego statku, uiielki

[Czatyrdahu!

O minarecie świata! o gór padyszachu! Ty, nad skały poziomu uciekłszy w obłoki,

Siedzisz sobie pod bramą niebios, jak

[wysoki

Gabryel, pilnujący edeńskiego gmachu . Ciemny las twoim płaszczem, a juńczary

[strachu

Twój turban z chmur haftują błyskawic

[potoki.

Nam, czy słońce dopieka, czyli mgła

[ocienia,

Czy szarańcza plon zetnie, czy giuur pali

[domy,

Czatyrdahu, ty zawsze głuchy, nieruchomy,

Między światem i niebem, jak drogman

[stworzenia,

Podesławszy pod nogi ziemie, ludzi,

[gromy,

Słuchasz tylko, co mówi Bóg do przyrodzenia.

(A. M i c k i e tu i c z: Czatyrdah).

Sonet wydłużony. Układ stro-ficzny o dwu zwrotkach cztero-wersowych, charakterystycznych dla sonetu, oraz o dowolnej ilości strof trzywersowych.

Sonety wieńcowe (Wieniec sonetów. Sonetti a corona). Kunsztowny układ 14 lub 15 sonetów, zbudowanych w ten sposób, że wer-