672580937

Kataleksa — Kategorie gramatyczne 49

Kataleksa (Katalektyka). Zjawisko występowania stopy katalektycz-nej, tj. pozbawionej jednej lub dwu ostatnich sylab nie akcentowanych na końcu wersu lub członu (przed średniówką). Np. w następującym wierszu trocheicznym kataleksa występuje na końcu wersów parzystych:

Czemuś tęskne, serce moje,

Jak jesienny, mglisty dzień; (Ss Ss Ss

[S -)

Sk<*d te w duszy niepokoje I ten smutku cień ? (S s S s S —)

(K. Brzozowski: Pieśń jesienna).

Por. Akataleksa. Hiperkataleksa.

Katalekty. Zbiór urywków lub drobnych utworów.

Katalektyka zob. Kataleksa.

Katalog. Metodycznie opracowany (opisy, układ) spis przedmiotów należących do pewnego zbioru.

Katalog alfabetyczny. Katalog ułożony alfabetycznie według haseł formalnych (nazwisk autorów oraz tytułów dzieł anonimowych lub zbiorowych).

Katalog biblioteczny. Katalog książek lub innych obiektów w zbiorach bibliotecznych. Opisy zawierają m. in. wskazówkę o miejscu przechowania obiektu (sygnaturę).

Katalog działowy. Rodzaj katalogu rzeczowego, w którym piśmiennictwo podzielone jest na szereg równorzędnie traktowanych działów.

Katalog dziesiętny zob. Klasyfikacja dziesiętna.

Katalog przedmiotowy. Rodzaj katalogu rzeczowego, ułożonego alfabetycznie według tematów dzieł.

Katalog rzeczowy.Katalog, w którym opisy ułożone są według

treści dzieł (działowy, przedmiotowy, systematyczny).

Katalog systematyczny. Rodzaj katalogu rzeczowego, ułożonego w wielostopniowym schemacie działów i poddziałów, na które podzielono ogół piśmiennictwa.

Katastaza. Część tragedii antycznej. w której intryga przygotowuje katastrofę.

Katastrofa. Zwycięstwo kontrakcji w zakończeniu utworu.

Katastrofa w dramacie. Decydujące ogniwo w walce sprzecznych dążeń, jakie przedstawia akcja; poprzedza rozwiązanie i ostateczne zakończenie dramatu.

Kategoria ważności. Hierarchizacja, wyznaczenie pozycji w pewnej skali znaczenia postaciom, rzeczom i sprawom przedstawionym w utworze, uwarunkowana światopoglądowo, ideologicznie, służy interpretacji rzeczywistości.

Zob. też: Heroizacja. Minimalizacja. Monumentalizacja.

Kategorie estetyczne. Sposoby przedstawiania rzeczywistości nadające im określoną wartość estetyczną, odzwierciedlające stosu-I nek autora do przedmiotu i wzbudzające odpowiednią reakcję u odbiorcy.

Zob. też Brzydota. Charuktery-styczność. Komizm. Patos. Tragizm. Wzniosłość. Wzruszenio-

wość.

Kategorie gramatyczne. Sposoby kształtowania wyrazów w konstrukcjach zdaniowych (rodzaj, liczba, przypadek, osoba, stopień, czas, tryb, aspekt). W granicach poprawności językowej można czasem dokonywać wyboru w sto-