7186602925

Europa Środkowa pomiędzy polityką a prywatnością...

łecznej poza dążeniem do przejęcia władzy. Węgierski publicysta pisał ponadto: „Ten jest środkowoeuropejski, kto nie chciałby własnego kraju uważać za strefę wpływów jakiegokolwiek wielkiego narodu. Ten jest środkowoeuropejski, kto chce należeć do wolnego stowarzyszenia mniejszych, sąsiedzkich, żyjących w pomieszaniu ze sobą narodów basenu Dunaju. Miejsce stowarzyszenia Europy Środkowej leży wprost pod słońcem”¹.

Wraz z odzyskaniem na początku lat 90. upragnionej suwerenności rządzący państwami - niedawni opozycjoniści - obierali jednak w swych krajach odrębne drogi realizowania zdobytej wolności, nie koordynując działań często nawet w zakresie starań o członkostwo w Unii Europejskiej. Sama idea Europy Środkowej wydała się nieporęczna, anachroniczna, nie dość nowoczesna, a przez to odchodziła w zapomnienie. Politycy bali się, że jeśli pozostaną na środkowoeuropejskim podwórku, ominie ich wielki świat i ta prawdziwa - czyli Zachodnia Europa. Trafnie przewidywał już kiłka lat wcześniej T. G. Ash, że bez wiszącej groźby w postaci Związku Radzieckiego Europa Środkowa jako pewna całość wyda się szybko zbędna². Takie postawy charakteryzowały całą ostatnią dekadę XX wieku³. Rolę destrukcyjną odegrało też przebudzenie się nacjonalizmów, a Sarajewo wydawało się symbolizować kres optymistycznej wiary.

Projekt środkowoeuropejski znów potrzebował kogoś, kto nada mu więcej żywotności. Zadanie to spadło jednak teraz nie na polityków, ale na pisarzy. Ci podjęli je chętnie nie jako obowiązek, ale jako świadomy wybór potrzebny im do odnalezienie własnych korzeni i ukształtowania swej tożsamości. W dyskusji

0    Europie Środkowej, która stała się znów tematem modnym, zaczęła dominować perspektywa prywatna, pozbawiona pozornie ambicji zmieniania świata. Mimo to, właśnie w tym swoim nowym wydaniu zrobiła wiele dla łamania uprzedzeń

1    klisz myślowych funkcjonujących w relacjach między narodami. Ten nowy rozdział w dziejach pojęcia Europy Środkowej rozpoczął się wraz z przełomem stuleci i stał się nową jakością wieku XXI. W Polsce najdobitniej usłyszeć go możemy w dialogu dwu pisarzy odwołujących się do dziedzictwa galicyjskiego: Ukraińca Jurija Andruchowycza i Polaka Andrzeja Stasiuka. Ich publikacje, a zwłaszcza eseistyka stanowią główny przedmiot analizy w tym tekście.

Obaj tworzą swoje wizje Europy Środkowej, umieszczając w istocie - prawem pisarza - własne osobowości w ich centrum. Ożywione zostają w ich twórczości mity związane z historią regionu i losami tutejszych społeczeństw. Mity te wspomniani autorzy świadomie podejmują, a czasem obalają, wpisując się w tradycję

171

1

   G. Konrad, Sen o Europie Środkowej, „Polityka” 1988, nr 46, s. 11.

2

   T. G. Ash, op. cit., s. 46.

3

   K. Czyżewski, Dialog międzykulturowy w regionie Europy Środkowej, [w:] Europa Środkowa: wspólnota czy zbiorowość, red. i oprać. R. Zendrowski, Wrocław 2004, s. 29-30; K. Dybciak, Co znaczy katolickość Europy Środkowej, [w:] ibidem, s. 19.