7186604192

Spotkania w kabarecie i kawiarni

To ulubione formy komunikowania się, inscenizowania życia literackiego, obyczaju wreszcie, który preferował przyjacielskie konwenty kle w miejsce ascetycznej samotni artysty. To także — tak by należało przypuszczać — przestrzeń, w której głos doniosły ma młodość, bo tej szczególne prawa nadał romantyzm. Paradoks polegał na tym, że młodzi literaci — skamandryci, futuryści, awan-gardyści — eksponujący swe metrykalne prawa, chcieli, czy może musieli uwolnić się spod ciśnienia romantycznych wzorców, romantycznego paradygmatu; cienie wieszczów zaczęły uwierać, wydawało się, że dławią i nie pozwalają swobodnie zaczerpnąć powietrza⁹². Stąd prowokacja, stąd, między innymi, objawienie się czegoś, co Balcerzan nazwał poezją kabaretową⁹³. A na straży romantycznego paradygmatu, powagi i doniosłości literatury, jej prawa do metafizycznych wtajemniczeń stanęli właśnie młodopo-lanie: Górski, Przybyszewski, ale również — w nieco innym aspekcie — Berent, Żeromski, upatrujący w kabaretowości ucieczki w kierunku łatwizny i komedianctwa. Podział jednakże nie układa się klarownie; sytuację komplikuje tradycja — surreralistycznego z nazwy — Zielonego Balonika, tradycja kawiarnianych spotkań modernistów z przełomu wieków. Faktem bowiem jest bezspornym, że te dwie postaci instytucjonalne kultury literackiej — kabaret i kawiarnia — były „wynalazkiem” Młodej Polski⁹⁴. W Młodej Polsce spotykali się pisarze w kawiarniach: Pod Czarnym Prosiakiem, Paonie, Jamie Michalikowej, w dwudziestoleciu; w Ziemiańskiej, Kresach, Gałce Muszkatołowej, Zodiaku. O tradycji Zielonego Balonika przypominał Boy-Żeleński:

Może uderzy kogo, że grupa pisarzy, która w pierwszym dziesięcioleciu odrodzonej Polski okazała największą żywotność w tylu dziedzinach — myślę o grupie „Skamandra" — wyszła z kabare-

⁹²    Presja romantyzmu prowokowała nie tylko do odrzucenia, ale i dialogu; przypadek nie tylko Lechonia. Por. esej I. Opackiego: Dramat narodowej wyobraźni. Wokół .Karmazynowego poematu" Jana Lechonia. W: 1 d e m: Poetyckie dialogi z kontekstem. Szkice o poezji XX wieku. Katowice 1979.

⁹³    E. Balcerzan: Poezja polska w latach 1918—1939. Warszawa 1996, s. 18—30.

⁹⁴    Por. A.Z. Makowiecki: Kawiarnia literacka — szablon o stuletniej trwałości. W: Modernistyczne źródła dwudziestowieczności. Red. M. Dąbrów ski, A.Z. Makowiecki. Warszawa 2003, s. 346.

189