7186604279

skiego z Krakowa na początku listopada jest reportaż-szkic-po-wiastka, której edytor, Wacław Borowy, nadał tytuł Ewakuacja Krakowa. Zapomniany utwór znakomicie pokazujący codzienność na zapleczu frontu, splot szarzyzny, prowizoryczności, bezładnego pośpiechu i zagrożenia symboli trwania — zabytków krakowskich.

W Zakopanem los poddanego rosyjskiego wcale nie był łatwy, zwłaszcza gdy nie opowiadał się jasno po stronie NKN-u; groźba wydalenia i internowania nie była teoretyczna! Żeromski decyduje się raczej z przyczyn taktycznych współpracować z proaustria-ckim Naczelnym Komitetem Zakopiańskim, ale bliższe mu są dyskusje na temat kształtu przyszłej Polski, jakie toczyły się w ramach tajnej organizacji niepodległościowej (od grudnia 1914 do początku 1916 roku), której animatorem był także Kasprowicz (w zwycięstwie Francji i Anglii upatrywano w tym gronie nadziei na niepodległość). Współpraca z pismem „Rok Polski”, które zaczęło wychodzić w Krakowie w 1916 roku — to dalszy ciąg „en-tentofilskich” sympatii. Swe profrancuskie poglądy¹¹⁰, rozbieżne z legionową polityką wzmacniania państw centralnych, miał zresztą pisarz okazję wyrazić bezpośrednio w rozmowie z Piłsudskim we wrześniu 1916 roku w Zakopanem.

Wszakże pośród wojennej zawieruchy pisarz podejmował też inicjatywy zgoła pozytywistyczne: praca w sekcji gospodarczej NKZ-u, której celem było wsparcie dla inicjatyw ekonomicznych (warsztaty drzewne), projekt odczytów uświadamiających dla ludu, współudział w realizacji przedstawień teatralnych, współorganizowanie zbiórki pieniędzy dla głodującej Warszawy i Wilna^{1 2 3}. Przewodniczył w latach 1917—1919 zakopiańskiemu kołu TSL-u (uczestniczył w jego pracach już od 1912 roku). Brał też pisarz udział w smutnych obowiązkach: pożegnania zmarłych w czasie wojny Witkiewicza, Sienkiewicza, Jakimowicza, potem Micińskiego.

Twórczość Żeromskiego z lat wojennych nie była, oczywiście, izolowana od uprzedniej aktywności: perypetie z powieścią o po-

57

1

¹¹⁰    Wiosną 1919 r. Żeromski pisze szkic pt. Francja, w którym składa hołd żołnierzom francuskim poległym w czasie pierwszej wojny światowej (publikowa

2

ny w „iygwlniku Ilustrowanym" 1919, nr 30; przedruk w zbiorze Inter arina).

3

   Por. S. Eile, S. Kasztelowicz: Stefan Żeromski. Kalendarium życia

i twórczości..., s. 413—456. Por. także odezwę: Zakopane dla głodnych Wilna. W: S. Żeromski:    ..Snobizm i postęp" oraz inne utwory publicystyczne. Oprać.

A. Lubaszewska. Kraków 2003, s. 237. O praktycznym zaangażowaniu pi sarza w tym czasie pisze we Wstępie do tej książki A. Lubaszewska na s. 26—27.