7186604307

ski poszedł naszą drogą«”⁴⁷. W związku z tym przez kilka lat, aż do publikacji Przedwiośnia, pisarza traktowano przychylniej także pośród krytyków o sympatiach prawicowych (patrz: A. Grzy-mała-Siedlecki¹⁸), co oczywiście nie znaczy, że pozostawał choćby nieco na uboczu politycznych sporów. Nie było to możliwe w gorącym politycznie czasie. Bo też zabiegi narzucania tekstom literackim szczególnej funkcji „komentowania” bieżących wydarzeń, niekiedy nawet uzyskiwania dodatkowych znaczeń wobec nieprzewidzianych wypadków — to istotny element tyleż recepcji, czyli odczytań Żeromskiego nade wszystko, co efekt przyjętej strategii pisarskiej, prowokującej spór... Wybór tematów i form komunikowania się z czytelnikami jest dostatecznie wymowny: „trylogia morska”, reportaże, publicystyka, dramaty, wreszcie powieści. I tak, Charilas wyzwoliła dysputę na temat roli NKN-u, znaczenia „polemik partyjnych na kartach dzieła sztuki” (Feldman), stała się także okazją do rozgrywki z politykami aktywi-stycznymi, którzy mieli skompromitować się lojalnością wobec państw centralnych (Niemojewski)⁴⁹. Wiatr od morza traktowano wówczas — potwierdza to Eile⁵⁰ — prawie jak traktat polityczny, a wraz z Międzymorzem uchodziły te utwory „za rodzaj propagandy polskiego wybrzeża”. Dramat Ponad śnieg... nabrał dodatkowych walorów aktualności wobec wojny roku 1920. Recepcja Turonia była wyjątkowo mocno wplątana w polityczne rozgrywki. Przywołujący bowiem dramatyczne wydarzenia konfliktów społecznych z roku 1846, dramat Żeromskiego wystawiany w czasie ostrej walki politycznej musiał brzmieć dwuznacznie. Utworzenie rządu Chjeno-Piasta, podpisanie tak zwanego paktu lanckoroń-skiego, wreszcie tragiczne wydarzenia z listopada 1923 roku w Krakowie towarzyszyły pierwszym odczytaniom Turonia. Listopadowe walki w Krakowie sprawiły, że sztuka przygotowana już do wystawienia w teatrze „Bagatela” została odwołana.

Przy czym, co należy podkreślić, owo czytanie Żeromskiego „zrymowane” ze współczesnymi wydarzeniami politycznymi miało miejsce w przestrzeni określonej przez kilka składników--współczynników: 1) pozycja pisarza, który miał być „spadko-

⁴⁷    I. M a i. ii s z e w s k i: Nouxi ..legenda" o Żeromskim. W: Żeromski. Z dziejów recepcji twórczości 1895—1964. Red. Z.J. Adamczyk. Warszawa 1975, s. 138—139.

⁴⁸    Por. S. E i 1 e: Legenda Żeromskiego. Recepcja twórczości pisarza w latach 1892—1926..., s. 214—217.

⁴⁹    Ibidem, s. 224.

⁵⁰    Ibidem, s. 226.

89