7293648330

Perspektywę, o której mówi Kostkiewiczowa, zdaje się wyznaczać oczywiście m.in. odnotowany przez Maurica Blan-chota poromantyczny „rozpad gatunków”, wskazywana przezeń „utrata rzeczywistego znaczenia” form i rodzajów literackich, zastępowana samym tylko „trudem literatury, która usiłuje potwierdzić się w swej istocie, niszcząc wszelkie rozróżnienia i ograniczenia”¹.

Zmierzch genologii miałby zatem stanowić konsekwencję, z jednej strony - nieuchwytnych gatunkowo dążeń samych twórców literatury do jakiejś „formy bardziej pojemnej”, z drugiej strony - miałby być ów „zmierzch” wyznaczany już czysto literaturoznawczym gestem skupienia na pojedynczym tekście. Rywalką genologii byłaby zatem w tej perspektywie „sztuka interpretacji” wypierająca to, co „konwencjonalne”, by zrobić miejsce dla „niepowtarzalnego”.

Rozpatrując gatunek jako „model sytuacji komunikacyjnej”², trudno dziś, rzecz jasna, nie zauważyć faktycznego niepodporządkowania się dzieł zasadzie porozumienia pisarza z czytelnikiem, opartej na „umowie gatunkowej”. Zaskoczenie, niepewność i gra wyznaczają relację z utworem literackim w miejsce coraz bardziej archaicznego, nawet wśród dokonań literatury popularnej, poszanowania zasad jakiegoś „paktu” czy „kontraktu czytelniczego”, żeby posłużyć się terminologią Lejeune’a³, w ramach którego „obie strony nawiązujące kontakt są w pełni świadome warunków, w któiych on zachodzi”⁴. Nie musi się to jednak wiązać z koniecznością odejścia od uznania teorii komunikacji za jed-

13 Od kołysanki... 193

1

M. Blanchot: Le livre a uenir. Paris 1959, s. 229. Cyt. według. T. Todorov: O pochodzeniu..., s. 207.

2

E. Balcerzan: Systemy i przemiany gatunkowe w polskiej liryce lat 1918-1928. W: Problemy literatury polskiej 1890-1939. Red. H. Kirch-ner, M. Pragłowska, Z. Żabicki. Seria II. Wrocław 1974, s. 153-156.

3

   Ph. Lejeune: Wariacje na temat pewnego paktu. O autobiografii. Tłum. W. Grajewski, S. Jaworski, A. Labuda, R. Lubas-Bar-toszyńska. Kraków 2001.

4

   T. Kostkiewiczowa: Oda w poezji..., s. 26.