7349812276

78 Syn tera dziejów I* niski..

Braterstwo głęboko w umysł i uczucia narodowe wrażone, kierowało duchem obywatelskim, urokiem swym powodowało wyrozumieniem i zgodnym przyzwoleniem. W niezmordowanej czynności swej doprowadziło ostatecznie urządzenie reprezentacji narodowej w sejmie.”'⁵ „Ni dostatki i zamożność, ni urzęda choćby najwyższe godności i dostojności, nic mogły czynić ujmy ani ćmić równości i braterstwa” ⁵⁶ -twierdzi J. Lelewel. „Duch obywatelski, przeobrażając wszystkie urzędy w służbę i dostojeństwa narodowe” ⁵⁷, przesądzał o zasadzie, „że bogactwa są niczym, urodzenie tylko i posiadłość, zasługa i zdolność są obywatelstwa znamieniem; majątek jest jedynie środkiem dopięcia zaszczytów, a zaszczyty obywatelskie są majętnością.” ^5S „Powie kto - uzupełnia J. Lelewel - że podobną w tych czasach dążność dostrzegać można w innych narodach. Jeżeli te narody za podobnymże goniły pojęciem - replikuje - wypada przyznać, że zabiegi różny owoc wydały, spękały się bez skutku.”⁵⁹ „Duch obywatelski” znalazł wyraz między innymi w instytucji liberum velo. „Nie było w tym jednomyślności - pisze J. Lelewel - tylko dobrowolne sprzecznego widzenia skłonienie się do zgody powszechnej; dobrowolne, a niewymuszone głosowaniem i urojoną większością, w której często pozór, jeden albo półgłosu większość stanowi. Sam Bentham gdzieś dowodzi, że w głosowaniach większością, mniejszość stanowi.”⁶⁰ „Veto zatrzymywało niebezpieczne zamachy, kruszyło niecne przywłaszczenia, (...] zatrzymywało obradowanie, ale zabezpieczało całość bytu.”⁶¹

Nadto istniał inny „środek republikancki”'". „Zęby utrzymać ciało polityczne, w którym bieg zwyczajny niebiczpiecznic był zatrzymywany lub źle kierowany, potrzeba było środków gwałtowniejszych, dzielnych: tym końcem stan rycerski zachował sobie konfederacje.” ⁶³ Organizowano się w nie - wyjaśnia J. Lelewel - „dla stawienia oporu, dla zapewnienia pokoju lub bezpieczeństwa; dla ocalenia wolności i swobód miejscowych albo dla dania sobie wzajemnej pomocy, w razie gdy prowincja albo kraj naglejszej i silniejszej wymagał czynności.” ⁶⁴ Ustaliła się także zasada konfederacji jako „legalnej rebelii”⁶³, aby - wobec prawa veta przysługującego

55    Ibidem, s. 150-151.

56    Ibidem, s. 146.

57    Ibidem, s. 155-156.

58    Ibidem, s. 449.

59    Ibidem, s. 173.

60    Ibidem, s. 460. przyp. 192.

61    Ibidem, s. 321,322.

62    Ibidem, s. 457.

63    Ibidem, s. 322.

6i Ibidem, s. 149.

65 Ibidem, s. 271.