7648594497

U źródeł neokantyzmu 179

Niezwykle trafną ocenę neokantyzmu przedstawia Kurt Walter Zeid-ler: „Podczas gdy neokantyzm postrzega sam siebie nie tylko jako przeciwieństwo wszelkiego pozytywistycznego materializmu i empirystycz-nego psychologizmu, lecz także ujmuje siebie wobec »nienaukowej« metafizyki i spekulacji, w takim samym stopniu odróżnia się od •spekulacji* idealizmu niemieckiego, jak od »realizmu« Herbarta albo metafizyki woli Schopenhauera, a od psychologicznych następców Kanta (Fries, Beneke) w takim samym stopniu, jak od Kanta historycznego*⁵. Przytoczone zdanie ma tę wartość, że ukazuje całą złożoność relacji między Kantem samym, jego następcami a reprezentantami neokantyzmu. Fakt, że niezwykle trudno mówić tu o prostych zależnościach, uwarunkowany jest również wieloma czynnikami, spośród których rolę decydującą odgrywa oddziaływanie filozofii Hegla.

Najważniejszym z krytyków idealizmu — obok Artura Schopenhauera, którego poglądy omówiono osobno — był Jakob Friedrich Fries (1773—1843). Podobnie jak Schopenhauer, uważał, że filozofia idealizmu niemieckiego była wielkim błędem, gdyż należało kontynuować filozofię Kantowską bez przekształcania jej w system metafizyczny. Podstawowa różnica między Friesem a Schopenhauerem sprowadzała się do tego, że ten ostatni sam nazywał siebie ostatnim kantystą, gdyż uznawał się za jedynego prawdziwego i godnego następcę Kanta⁶. Niemniej jednak prawdą jest, że na miano prawdziwego następcy Kanta bardziej zasługuje Fries, który — w odróżnieniu od Schopenhauera — nie przekształcił swej filozofii w system metafizyczny. Schopenhauer w sporze z Friesem jawi się jako filozof mało konsekwentny, gdyż — mówiąc obrazowo — zginął od broni, jaką walczył, to znaczy od systemu metafizycznego. Natomiast von Aster, analizując różnicę między postawą Friesa a Schopenhauera, stwierdza: „Jeżeli Fries i Herbart zajmują wobec systemu fichteańsko-heglowskiego postawę chłodnej negacji, to u Schopenhauera negacja ta przechodzi w okrutne szyderstwo, w zjadliwą drwinę”⁷. Fries w 1803 roku opublikował pierwsze dzieło (Reinhold, Fichte, Schelling. Leipzig 1803), w którym krytykował filozofię identyczności. Jego filozofia nawiązywała do Kan-s. 81—82. Współczesne tłumaczenie tego fragmentu na język polski — w przekładzie Krystyny Krzemieniowej — znajduje się w: H. S c h n a d e 1 b a c h: Filozofia w Niemczech 1831—1933. Tłum. K. Krzemieniowa. Warszawa 1992, s. 37—38.

^s K.W. Zeidler: Kńtische Dialektik und Transzendentalontologie. Der Ausgang des Neukantianismus und die post-neukantianische Systematik R. Hónigswalds, W. Cramers, B. Bauchs, H. Wagners, R. Reiningers und E. Heintels. Bonn 1995, s. 71.

⁶    Zob. F. Copłeston: Historia filozofii. Tłum. J. Łoziński. T. 7: Od Fichtego do Nietzschego. Warszawa 1995, s. 251.

⁷    E. von Aster: Histońafilozofii. Tłum. J. Szewczyk. Warszawa 1969, s. 399.