9773562674

Kroniki. Ich wartość jako źródeł do historii budownictwa jest najczęściej przeceniana. Przedstawiają one zwykle tylko historię budowy jakiegoś obiektu, co dla dziejów budownictwa nie jest bynajmniej najważniejsze. Powszechnie też wiadomo, że podawane przez średniowiecznych kronikarzy daty są często mylne, niedokładne i zawsze wymagają weryfikacji. Zamieszczone w kronikach opisy prac budowlanych wzbudzają podejrzenie swą literacką konwencją. Niekiedy jednak ze wzruszającą naiwnością demaskują pasożytnictwo budownictwa kościelnego, wskazując na jego podstawy ekonomiczne i kompromitując propagandowe hasła głoszone przez kościół celem skłonienia społeczeństwa do ofiarności na budowę kościołów i klasztorów. Jest rzeczą zupełnie zrozumiałą, że w kronikach znajdują się wiadomości o budownictwie kościelnym i królewskim, natomiast pomijają one budownictwo mieszczańskie (chyba że były to kroniki miejskie, znane w krajach Europy zachodniej, ale nie w Polsce).

Oczywiście każda kronika reprezentuje różną wartość źródłową. W Polsce w XIV w. powstała kronika Janka z Czarnkowa, w XV w. zaś kronika Jana Długosza. Oba te dzieła są bardzo cennymi źródłami historycznymi, w obu też znajduje się wiele wiadomości o rozwoju budownictwa (zwłaszcza o ruchu budowlanym za Kazimierza Wielkiego w kronice Janka z Czarnkowa). Janko z Czarnkowa opisywał współczesne sobie wypadki. Jan Długosz w opisie bliższych sobie wydarzeń opierał się na autopsji lub tradycji ustnej, przy opisywaniu dawniejszych czasów korzystał ze starszych kronik oraz z wielu dokumentów, w odniesieniu do wieku XIV oparł się głównie na kronice Janka z Czarnkowa. Relacje obu tych kronikarzy są dokładne, chociaż zabarwione dużym subiektywizmem (odnosi się to zwłaszcza do Janka z Czarnkowa)³⁴. Inne kroniki z tego czasu posiadają niewielkie znaczenie dla historii budownictwa w Polsce.

³⁴ Kronika Janka z Czarnkowa (MPH II, s. 619—756, wyd. J. Szlachtowski) nie doczekała się wyczerpującego studium źródłoznawczego. O jej wartości, głównie dla dziejów politycznych i historii ustroju Polski, pisali: H. Zeissberg, Dziejopisarstwo polskie wieków średnich, t. I, Warszawa 1877, s. 209—214; S. Kutrzeba, Historia źródeł dawnego prawa polskiego, t. I, Lwów—Warszawa—Kraków 1925, s. 16. Poza tym o Janku z Czarnkowa i jego kronice pisali J. Dąbrowski, W. Mosz-czeńska, ostatnio zaś J. Sieradzki. Kroniką Jana Długosza (Opera omnia, t. X—XIV, Cracoviae 1872—1878, wyd. J. Żegota-Pauli) zajął się gruntownie A. Semkowicz, Krytyczny rozbiór Dziejów Polski Jana Długosza (do roku 1384), Kraków 1887. W historiografii poświęcono jej wiele uwagi i wysoko oceniono jej wartość źródłową. Chociaż wiadomo, że Długosz podobnie jak wszyscy kronikarze podawał nieraz wiadomości nieścisłe lub błędne i przedstawiał dzieje we własnym, subiektywnym oświetleniu, to jednak wyzyskanie przez niego masy dawniejszych, często już zaginionych, kronik i dokumentów nadaje jego kronice pierwszorzędne znaczenie.