7648594501

U źródeł neokantyzmu 183

próba szczegółowej i po większej części nowej prezentacji logiki, 1837), drugą — pośmiertnie opublikowane Paradoxen des Unendlichen (Paradoksy nieskończoności, 1851)²¹. W swych rozważaniach nawiązywał Bolzano do Kanta. Zgadzał się z jego rozróżnieniem sądów analitycznych i syntetycznych, ale nie aprobował uzasadnienia tej różnicy²². Główna jego zasługa to odpsychologizowanie logiki, sformalizowanie jej i uwolnienie od powiązania z podmiotem (ja”), twórczą wyobraźnią czy jakimkolwiek innym czynnikiem subiektywnym. „Stworzona przez niego logika była nauką o wynikaniu tez o określonej budowie z tez o określonej budowie ze względu na idee będące wspólnymi częściami tych tez (zwróćmy uwagę na bliski związek tego podejścia z ideą, która leży u podstaw logiki matematycznej stworzonej na przełomie XIX i XX wieku)”²³. Wiąże się z tym teoria zdania samego w sobie (Satz an sich). Bolzano w następujący sposób charakteryzuje to pojęcie: „[...] przez zdanie samo w sobie rozumiem tylko taką wypowiedź, że coś istnieje albo nie istnieje, niezależnie od tego, czy jest prawdziwa bądź fałszywa, niezależnie od tego, czy ktokolwiek ujął ją kiedykolwiek w słowach, ba, niezależnie od tego, czy kiedykolwiek pojawiła się jako myśl w czyimkolwiek umyśle”²⁴. Chociaż — jak stwierdza Uberweg — filozofia Bolzana nie w każdej dziedzinie jest odkrywcza i ważna, jego zasługa sprowadza się do tego, iż „z pełną konsekwencją przeprowadził rozdział między tym, co logiczne, a tym, co psychiczne”²⁵. Do teorii Bolzana nawiążą później Karl Weierstrafi (1815—1897) i Edmund Hus-serl (1859—1938)²⁶; zwłaszcza do jego twierdzenia o istnieniu obiektywnej treści zdania bądź też obiektywnego znaczenia.

²¹    Wydanie polskie B. Bolzano: Paradoksy nieskończoności. Tłum. Ł. Pakalska. Warszawa 1966.

²²    Zob. na ten temat: J. Patoćka: Bolzano a problem nauki. „Studia Filozoficzne” 1959, nr 1, s. 170—188; H. M oe se: Zasługi Kanta i Bolzana w odnowie logiki niemieckiej. (Dwie rocznice — 1871). „Ruch Filozoficzny” 1981, T. 39, nr 2—4, s. 49—55.

²³    R. Murawski: Filozofia matematyki. Zarys dziejów. Warszawa 1995, s. 58. Zob. także: Filozofia matematyki. Antologia tekstów klasycznych. Red. R. Murawski. Poznań 1986, s. 115—130.

²⁴    „[...] unter einem Satze an sich verstehe ich nur irgend eine Aussage, dafi etwas ist oder nicht ist; gleichviel, ob diese Aussage wahr oder falsch ist; ob sie von irgend Je-mand in Worte gefafit oder nicht gefafit, ja auch im Geiste nur gedacht oder nicht ge-dacht worden ist”. B. Bolzano: Wissenschaftslehre. §§ 1—45. Hrsg. von J. Berg. Stuttgart—Bad Cannstadt 1985, s. 104 (§ 19). Por. F. Copleston: Histońafilozofii. T. 7..., s. 260.

²⁵    F. Uberweg: Grundriss der Geschichte der Philosophie. Teil 4..., s. 175.

²⁶    W tym kontekście Kurt Walter Zeidler mówi o „krytyce psychologizmu Husserla względnie antykantyzmie szkoły Bolzano—Brentano”. K.W. Zeidler: Kńtische Dialek-tik und Transzendentalontologie..., s. 48.