8812711135

KOMPOZYCJA WYPOWIEDZI W UJĘCIU GRECKIEJ SZKOŁY RETORYCZNEJ 247

sowi. Badania nad tekstem wykazały jednak, że jest to dzieło Anaksymenesa z Lampsaku. W dziedzinie podziału mowy i celów, jakie mają spełnić poszczególne części, autor zdaje się podzielać przekonanie, które niewiele później wyraził Arystoteles w swej Retoryce w słowach:

Nuv Se Siaipouon yzkoLoię' 8vrffr\(jię yap tcou tou 8t.xavixou p.óvou Xóyou scmv, E7u8st.XTt.xou 8s xai SYjp.Yjyopotou sv8£/£Tai slvai 8i^yy)aiv oiav Xśyou<nv, toc rrpoę tov dvTi8txov, 7} £7uXoyov tg>v a7ro8Et.XTt.xoiv; 7ipooi|i.iov Se xal avxi-7rapapoXy] xai £7iavo8oę sv todę, 87)jx7)yopŁat,ę tots yfoeTai oxav avTiXoyia f] crup.-pouX^. aXX’ o S7uXoyoę eti ouSe 8ixavt,xou 7UxvtÓ<;, o!ov sav fxixpoę ó Xóyoę, ri to 7rpay[xa £up,v7)ti.óv£UT0V <7up.(3aivs!. yap tou p.Y)xouę acpaipsZafrat,⁴⁰.

Śmieszne są podziały, jakich dokonuje się współcześnie, bo przecież „opowiadanie” jest właściwe jedynie wymowie sądowej. Jakimż więc sposobem mowy popisowe lub polityczne mogą zawierać „opowiadanie” w technicznym sensie tego terminu lub „zbicie argumentów strony przeciwnej” albo „epilog przedstawionych dowodów”? Wstęp, przedstawienie przeciwstawnych argumentów i rekapitulacja występują przecież tylko wówczas w mowach politycznych, gdy są one odbiciem ścierających się poglądów. Mogą one również często zawierać oskarżenia i obronę, nie wtedy jednak, gdy są mowami doradczymi. Co więcej, nawet nie każda mowa sądowa posiada epilog. Nie ma go, gdy jest na przykład krótka lub gdy sprawa jest łatwa do zapamiętania. Epilog jest bowiem skrótem dłuższej całości⁴¹.

Anaksymenses, idąc po linii takiego rozumowania, przyjmował, że istnieją trzy zasadnicze rodzaje mów⁴², a mianowicie: doradcze lub - inaczej -polityczne (to 8>]p.7]yopixóv, lac. genus deliberativum)⁴³, sądowe (to 8txa-vixóv, lac. genus iudiciale)⁴⁴ i pokazowe (to £7U!.8£!.xtixóv, lac. genus de-monstrativum)⁴⁵. Jego osiągnięciem własnym jest wyróżnienie siedmiu gatunków (£ł'8t))⁴⁶ przyporządkowanych do poszczególnych rodzajów. I tak rodzaj doradczy obejmuje, jego zdaniem, zachętę (to 7rpoTp£7CTixóv, lac. ex-hortatio, suasio) i odradzanie (to a7TOTp£7rrtxóv, lac. dissuasio), sądowy -oskarżenie (to xaTY)yopixóv, lac. accusatio) i obronę (to d7uoXoyy)Tixóv, lac. defensio), a pokazowy pochwałę (to £yxo>p.t,acmxóv, lac. laudatio; eu-logium) i naganę (to ^£xtixóv, lac. vituperatio). Przyjmuje, że istnieje też

⁴⁰    Arist. Rh. III, 13 1414 a 36- 1414 b 6.

⁴¹    Przekład H. Podbielskiego: Arystoteles, Retoryka. Poetyka, s. 274-275.

⁴²Anax. Rh. I 1421b 7-9; por. E. Papadimitriu, Ethische und psychologische Grund-lagen der Aristotelischen Rhetorik, Frankfurt am Main 1979, s. 23-54.

⁴³    Anax. Rh. II 1423 a nn.

⁴⁴    Tamże, IV 1426 b nn.

⁴⁵    Tamże, III 1425 b nn.

⁴⁶    Tamże, I 1421 b 9-11.