8812711632

□ FUNKCJA DLA ZABYTKU, CZY ZABYTEK DLA FUNKCJI?

- PRZYCZYNEK DO POSZUKIWAŃ METODY DOBORU —i WSPÓŁCZESNEJ FUNKCJI UŻYTKOWEJ DO OBIEKTU ZABYTKOWEGO

Zuzanna Adamska

Brzemienne duchową spuścizną przeszłości, zabytkowe dzieła narodów pozostają w życiu współczesnym żywym świadectwem ich wiekowych tradycji.'

Zasób obiektów i miejsc zabytkowych nieustannie się powiększa. Przybywa numerów w rejestrach i ewidencjach, rośnie świadomość społeczna wagi reliktów przeszłości, a nawet rozwija się moda na wszystko co dawne. Na fali tego współczesnego kultu dawności^{1 2} zabytki adaptowane są do nowych funkcji. Otrzymują nowy sposób użytkowania, a wraz z nim nowych użytkowników, którzy dbają

0    ich doraźne utrzymanie w dobrej formie. Zachowują ciągłość trwania, stanowiąc, zgodnie z życzeniem twórców Karty Weneckiej³, „żywe świadectwo” minionych czasów.

Nie trzeba nikogo przekonywać, że obiekt nieużytkowany niszczeje niezwykle szybko. Nie trzeba także podkreślać jak istotne dla przetrwania powiększającego się zasobu zabytkowego jest zapewnienie mu realnej funkcji użytkowej. Oczywiście w dobie gospodarki wolnorynkowej taka funkcja powinna być przynajmniej ekonomicznie samowystarczalna.⁴ W pogoni za finansową opłacalnością inwestycji

1    zaspokojeniem doraźnych potrzeb użytkowników, coraz częściej zapomina się o tym, że obiekt winien pozostać „brzemienny duchową spuścizną przeszłości”⁵. W toku procesu inwestycyjnego wartości obiektu zostają zamazane, przekształcone lub zniszczone, na rzecz chwilowej korzyści i potrzeby przywrócenia wartości nowości⁶. W efekcie nie tylko zatracone zostają bezcenne wartości zabytku, którego nie będziemy już w stanie przekazać kolejnym pokoleniom w niezmienionej formie⁷, ale również maleje jego

1

   Preambuła Międzynarodowej Karty Konserwacji i Restauracji Zabytków i Miejsc Zabytkowych, tzw. Karty Weneckiej, 1964 r.

2

   Alois Riegl ponad wiek temu pisał o kulcie dawności w jego przełomowym dziele: A. Riegl, Der Modeme Denk-malkultus, Wiedeń 1903 r.; Profesor Bogusław Szmygin nazwał współczesny proces „wzrostem zapotrzebowania na dziedzictwo”: B. Szmygin, System ochrony zabytków w Polsce - próba diagnozy [w:] System ochrony zabytków w Polsce - analiza, diagnoza, propozycje, red. B. Szmygin, Lublin - Warszawa 2011, s. 12;

3

   Jakkolwiek wiele emocji budzi aktualność Karty Weneckiej w obecnych czasach, pozostaje ona podwaliną współczesnych teorii konserwatorskich, a zapisy preambuły sprawiają wrażenie, iż nie straciły na aktualności;

4

   M. Bogdanowska, „Przemija bowiem postać tego świata” [w:] Wartościowanie w ochronie i konserwacji zabytków, red. B. Szmygin, Warszawa - Lublin 2012, s. 28;

5

   za Preambułą Międzynarodowej Karty Konserwacji i Restauracji Zabytków i Miejsc Zabytkowych, tzw. Karty Weneckiej, 1964 r.

6

   Jedną z wartości zabytków (pomników), jaką wyróżnił Alois Riegl była wartość nowości (potrzeba obcowania z przedmiotami nowymi), która w oczywisty sposób pozostaje sprzeczna z wartością dawności (również wyróżnianą przez Riegla): A. Riegl Der Modeme Denkmalkultus, Wiedeń 1903 r.;

7

   Art. 4 Ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. 2003 nr 162 poz. 1568)