8857685940

100 Krzysztof Piech

monopole jedynie doprowadziły do jego pogłębienia. Przed 1929 r. w USA było dozwolone tworzenie karteli tylko w celach eksportu towarów. Prawodawstwo to nie było jednak w praktyce przestrzegane. Zjawisko monopolizacji nasiliło się w trakcie kryzysu, gdyż:

1.    słabe firmy (bo kryzys) podporządkowywały się silnym, zostawały przez nie przejęte (drobni producenci nie mieli szans w walce konkurencyjnej z monopolami, bo utrzymywać one mogły wysokie bariery wejścia na rynek, również ekonomia skali była na ich korzyść),

2.    firmy chroniły się w ten sposób przed stratami (ekonomia skali, ewentualna możliwość wpływu na ceny).

Z drugiej strony, nasilająca się monopolizacja rynków wpływała na zaostrzenie kryzysu, bo utrzymywanie cen na możliwie wysokim poziomie, przy spadku płac pracowników i spadku cen dla dostawców powodowało:

•    zmniejszenie się sprzedaży (bo wzrost cen),

•    a przy spadku płac realnych, następował spadek popytu i spadek sprzedaży.

Czyli spadek sprzedaży wywołany był nie tylko nadmiarem podaży dóbr nad popytem na nie, czyli nadprodukcją ale też wysokimi cenami oraz spadkiem popytu na dobra wywołanym zmniejszeniem się siły nabywczej społeczeństwa.

Wielki Kryzys najwcześniej rozpoczął się w rolnictwie.²⁸ Był to kryzys agrarny i poprzedził on kryzys przemysłowy (por. rys. 3). Tam też najwcześniej pojawił się interwencjonizm państwowy.

Rys. 3. Wskaźniki cen hurtowych na rynkach światowych w latach 1929-1938

	fi*'^1	17
			1
		*7
									r+4	i
										3

—■—surowce przem.

1928 1929 1930 1931 1932 1933 1934 1935 1936 1937 1938

art. rolne

Źródło: J. Szpak, Historia gospodarcza powszechna, PWE, Warszawa 1997, s. 185.

Zatem można powiedzieć, że kryzys był wywołany błędami polityki gospodarczej.²⁹ Wystąpiły one m.in. w sferze regulacji produkcji rolnej i przemysłowej, ustawodawstwa antymonopolowego. Dopiero w trakcie trwania kryzysu, rozpoczęto prowadzić politykę mającą na celu zmniejszenie produkcji artykułów rolnych.

²⁸    Podobnie z resztą było w poprzednich światowych kryzysach nadprodukcji, gdzie najpierw spadały ceny artykułów żywnościowych, a później przemysłowych.

²⁹    Inną sprawą jest, czy można było przy ówczesnym stanie rozwoju myśli ekonomicznej skutecznie zapobiec jego wystąpieniu.