SEMESTR I
1. Pojęcie kultury  sposoby jej definiowania
Kultura to nabyta regularność w zachowaniu wewnętrznym i zewnętrznym członków społeczności.
Istnieje ponad 200 definicji kultury, definiowanie zależy od postawy badawczej.
Kultura (z łac. colere =  uprawa, dbać, pielęgnować, kształcenie )  termin ten jest wieloznaczny,
pochodzi od łac. cultus agri ( uprawa roli ), interpretuje się go w wieloraki sposób przez
przedstawicieli różnych nauk. Kulturę można określić jako ogół wytworów ludzi, zarówno
materialnych, jak i niematerialnych: duchowych, symbolicznych (takich jak wzory myślenia i
zachowania).
Najczęściej rozumiana jest jako całokształt duchowego i materialnego dorobku społeczeństwa.
Bywa utożsamiana z cywilizacją. Również charakterystyczne dla danego społeczeństwa wzory
postępowania, także to, co w zachowaniu ludzkim jest wyuczone, w odróżnieniu od tego, co jest
biologicznie odziedziczone.
Całość wiedzy na temat kultury próbuje badać dziedzina wiedzy, jaką jest kulturoznawstwo, jednak
także na poszczególnych aspektach kultury uwagę skupiają: filozofia kultury,historia kultury
materialnej, antropologia kulturowa, socjologia kultury, etnografia czy memetyka.
W nauce, inaczej niż w języku potocznym, termin  kultura nie ma charakteru wartościującego.
(z łac.  uprawiać ) - działalność, której celem jest rozwój ludzkiej natury, zwłaszcza w wymiarze
moralnym, intelektualnym, artystycznym, religijnym. Jest sposobem bycia człowieka. Pierwotnie
słowo to miało odniesienie do uprawy ziemi (pisało tym Cyceron). Aby człowiek wydał dobre
owoce, odpowiednia  uprawa musi być zastosowana. Ta uprawa pochodzi od człowieka  to jest
kultura. Człowiek nie istnieje poza kulturą, funkcjonuje w wymiarze kultury,  podlega uprawie .
Paideia  gr. odpowiednik słowa  kultura  wychowanie dziecka. Cała kultura przeniknięta jest
duchem wychowania. Dla rozwinięcia ludzkich zdolności potrzebne jest wychowanie. Idea
wychowania dla Greków  wychowanie człowieka  ze względu na ideał człowieczeństwa. W
średniowieczu  kult, kultura  sens religijny  kult oddawany Chrystusowi, świętym. W XVI/XVII
wieku słowo kultura zaczęło zadomawiać się w j. europejskim.
Pojęcie kultury:
·ð WartoÅ›ciujÄ…ce  kulturalny
·ð NiewartoÅ›ciujÄ…cy  kulturowy, opisowy
Charakter:
·ð Egzogenny  rozprzestrzenia siÄ™ na inne kultury
·ð Endogenny  wewnÄ™trzny
üð Kultura jest systemem, tworzy wspólnÄ… caÅ‚ość (holizm). Nie wyrywa siÄ™ z kontekstu, nie
jest tylko agregatem, ale jest systemem.
1
üð Kultura na poziomie instytucji bada funkcjonalizm.
üð Kultura jest zbiorem zjawisk wyuczonych  przekaz = wiedza, informacja, wartoÅ›ci i normy
(informacje tworzą wiedzę, a wartości tworzą normy)
üð Kultura to idee i ideaÅ‚y, czyli normy i wartoÅ›ci. Idee o Å›wiecie rozwijajÄ… siÄ™ w wiedzÄ™.
Cechy zjawisk kultury:
·ð majÄ… wymiar czasowy;
·ð wykazujÄ… pÅ‚aszczyznÄ™ behawioralnÄ…;
·ð pÅ‚aszczyznÄ™ psychologicznÄ…;
·ð sÄ… podporzÄ…dkowane prawom kultury;
·ð sÄ… aparatem adaptacyjnym czÅ‚owieka.
Aspekty zjawisk kulturowych:
·ð materialny;
·ð behawioralny;
·ð psychologiczny;
·ð aksjonormatywny  czyli aspekt wartoÅ›ci, która staje siÄ™ normÄ….
Dwie płaszczyzny zjawisk kulturowych:
1. jednostkowe, konkretne zachowania, idee, myśli, przeżycia, wrażenia
2. wzory, instytucje, cechy i modele zjawisk ponadjednostkowych, dotyczące zbiorowości
2. Trzy znaczenia kultury  sztuka, sposób życia, proces dziejowy
kultura
kultura
sztuka i
sztuka i
proces
proces
działalność
działalność sposób życia
sposób życia
rozwojowy
rozwojowy
artystyczna
artystyczna
dzieła i arcydzieła w sztuce.
dzieła i arcydzieła w sztuce.
człowiek tworzy symbole. kultura jako etap rozwoju. coś
człowiek tworzy symbole. kultura jako etap rozwoju. coś
???????
???????
symbol jest wieloznaczny i jest na etapie rozwoju.
symbol jest wieloznaczny i jest na etapie rozwoju.
potrafi wyrażać niewyrażalne
potrafi wyrażać niewyrażalne
Wszystkie definicje kultury możemy sprowadzić do 3 pozycji (3 nurty):
1) sztuka i działalność artystyczna
2) sposób życia
3) etap rozwoju/proces rozwojowy
Ad. 1 Sztuka i działalność artystyczna:
2
- pierwszy nurt wiąże się z dziełami  świat symboli;
- człowiek tworzy symbole  na człowieka można spojrzeć jako na animal symbolicum (lub homo
symbolicus), człowiek tworzy symbole, które zasiedlają kontury; - człowiek żyje w świecie
symboli, a nie rzeczy. Wszystko co nas otacza to symbole, np. pieniądze i słowa (są symbolami
rzeczy);
- symbol to coś więcej niż znak. Symbol prezentuje rzecz, ucieleśnia w sobie dany sens. Tylko
człowiek jest w stanie tworzyć symbole. Żadna inna istota nie może - to różnicuje ludzi od zwierząt
- symbol to co innego niż znak, wyraża to co niewyrażalne (np. miłość  róża); człowiek
uświadomił sobie, że może zrobić kopię rzeczywistości, jednak są takie pojęcia abstrakchyjne,
których nie da się wyrazić, np. człowiek ma świadomość niewyrażalności miłości, nie można jej
dotknąć, może się ujawnić w zdarzeniu, róża wyraża niewyrażalną wartość, czyli miłość;
- oprócz czynności symbolicznych są też czynności bezpośrednie, np. manipulowanie swym
ciałem lub przedmiotami, ale czynnościom bezpośrednim można nadawać znaczenie symboliczne
- człowiek jako istota zakorzeniona w świecie symbolicznym, tworzenie symboli i posługiwanie się
nimi;
- pierwszy nurt def. kultury  świat symboli, symbol potrafi wyrażać niewyrażalne (finał powieści
 Ludzie bezdomni  symbol rozdartej sosny), symbol jest wieloznaczny; przeznaczeniem poezji
jest wieloznaczenie.
Ad. 2 Sposób życia
- ludzie różnicują się sposobem życia, pokazuje on różne typy kultury, np. sposób życia miejski,
wiejski, arystokratyczny, proletariacki
- to pewne nabyte regularności w zachowaniu  czyli nie dziedziczne, nabyte w procesie uczenia
siÄ™, adaptacji, asymilacji
- są to regularności w zachowaniu wewnętrznym i zewnętrznym członków społeczeństwa
- regularności  np. wzory zachowań, które reprezentujemy, konfiguracje cechy ładu
- regularność dopuszcza odchylenia  np. nie wszyscy całują w rękę
- wiele cech kulturowych = zespół kulturowy, np. rola ojca
- zachowania wewnętrzne  jak reaguję na pewne rzeczy, jakie sytuacje wywołują traumy, jaką
mam wyobraz
nię, czy reaguję lękiem, nadzieją;
Self-image  obraz samego siebie, co myślę o sobie, jak siebie widzę. Na ile ta wyobraz
nia otwiera
mnie na inne rejestry rzeczywistości? Obraz siebie jest niesłychanie ważny, od tego wiele zależy w
naszym życiu. Może uskrzydlać, a może zamykać
- internalizacja (interioryzacja)  przyjęcie czegoś za swoje, tzn. że ja coś uwewnętrzniam. Np.
słyszę, że jestem dzielny  uwierzę w to i będę zdobywać świat, interioryzuję coś wartościowego -
mam siłę przebicia.
- zachowanie zewnętrzne  cechu kulturowe, zespoły kulturowe, np. rola ojca, matki, studenta itd.
Ad. 3 Kultura jako etap rozwoju
Coś może być na etapie rozwoju średniowiecza, renesansu itd.
Etapy rozwoju kultury ludzkiej wg Morgana: okres dzikości, barbarzyństwa i cywilizacji.
1. Dzikość
3
Niższy: Zbieranie owoców, orzechów
Średni: Narzędzia łowieckie i rybackie, wynalezienie ognia,
Wyższy: A
uk i strzała
2. Barbarzyństwo
Niższy: Wyroby z gliny
Średni: Udomowienie zwierząt i roślin. Budowle z cegły i kamienia.
Wyższy: Narzędzia żelazne
3. Cywilizacja
Alfabet
Każda kultura znajduje się na jakimś etapie swojego rozwoju. Rozwój to gromadzenie doświadczeń wg
Morgana. Drogą rozwoju kultury była droga wynalazków. Kultura rozwijała się wewnątrz siebie samej (nie
potrzebowała nikogo ani niczego do tego rozwoju).
3. Wzory kultury
Wzory kultury - klasyfikacja według Ruth Benedict ukazuje trzy typy kulturowe:
Typ Apolliński (indianie Zuni) - charakterystyczne cechy to: rytualizm, wstrzemięz
liwość, brak agresji.
Udział jednostki w życiu obrzędowym (brak środków odurzających, brak szaleństwa). Indianie posiadają
kapłanów ale nie mają czarowników. Cechuje ich spokój, łagodność, wyzbycie się agresji, poszukiwanie
złotego środka, brak indywidualizmu i konkurencji. 'Dobry człowiek' unika zaszczytów, żyje w spokoju,
usuwa się w cień. Pożądane cechy to uprzejmość i dostojność. Jest to społeczeństwo matrylinearne.
Typ Dionizyjski (indianie Kwakwiutl) - jest to społeczeństwo hierarchiczne. Wysoko jest cenione życie
duchowe. Praktyki religijne są nieraz bardzo gwałtowne. Wzorem do naśladowania to wojownik i
indywidualista. Pożądane cechy to indywidualność i osiąganie sukcesów. Własność pojmowana na dwa
sposoby: własność rodzinna - czyli ziemia oraz własność jednostkowa - pieśni, rytuały, mity, dobra rodowe.
Potlacz - publiczne manifestowanie swojej majętności poprzez obdarowywanie innych lub niszczenie
swojego majÄ…tku.
Indianie Dobu - kultura ubóstwa i głodu. Kiedyś byli ludożercami. Żyją w grupach lokalnych,
matrylinearnych. Każdy się czuje bezpiecznie tylko tam, gdzie mieszka. Małżeństwa egzogamiczne,
bilokalne mężczyzna porywa własną wybrankę. Bogate życie seksualne, zdrady tylko na własnym terenie.
Cechy osobowości dominujące to: zazdrość, podejrzliwość. Prawo pięści - wrogość i rywalizacja. Magia
stosowana jedynie po to, aby komuś zaszkodzić.
Wzór kulturowy  Znamienny dla danej zbiorowości układ cech kulturowych albo mniej lub
bardziej utrwalony w zbiorowości sposób zachowania i myślenia. Zajmuje kluczowe miejsce w
antropologii. Ma 2 aspekty:
- normatywny (normy postępowania)
- behawioralny (rzeczywiste zachowania członków zbiorowości)
np. zaloty mężczyzny do kobiety; norma kulturowa realizowana w pewnej mierze.
Wzory postulowane a realizowane
Wzór kultury to norma przynajmniej częściowo realizowana, nie może być tylko postulowana
4
Norma  często normy są nieformułowane, bo są zbyt oczywiste i ich przekroczenie wydaje się
niemożliwe. Przekroczenie norm jest ostro piętnowane, np. zakaz kazirodztwa.
Funkcje wewnętrzne i zewnętrzne:
- internalizacja (interioryzacja)  uwewnętrznienie wzoru  przyjmuję go jako swój
- wzory osobowe  wzór człowieka stanowiący inspirację dla członków zbiorowości, np. wzór
dżentelmena w kulturze angielskiej.
Wzory osobowe  wzór człowieka, który dla członków zbiorowości stanowi przedmiot inspiracji.
Wyższy poziom to ideały, czyli wzory, które z góry traktuje się jako niemal niemożliwe do
zrealizowania, np. święty (człowiek grzeszny, który szuka woli Bożej i ma szczególną więz
z
Bogiem, prawidłowe rozumienie znaczenia tego słowa umożliwia nam bycie świętym). Ideał ma
ogromne znaczenie dla poznania wartości danej kultury, chociaż te ideały są niemożliwe do pełnego
naśladowania.
Każda kultura ma pewien ideał osobowości  dzisiaj to człowiek sukcesu, wartości tj.
sprawiedliwość, dobro już się nie liczą, inna kategoria aksjologiczna to skuteczność, pragmatyzm,
praktycyzm, korzyść. Nie chodzi o to, czy będę święty, dobry, ale czy będę miał coś z tego; zmienia
się optyka aksjologiczna, może nas to zaprowadzić na manowce moralności. WZÓR IMPLIKUJE
WARTOŚĆ  korzyść? Pieniądze? Miłość? Szlachetność?
Ideologia niemiecka  wartości drugorzędne  porządek, czystość, dyscyplina zastąpiły
pierwszorzędne: piękno, dobro, prawdę, miłość. W życiu trzeba nastawić się na wartości naczelne.
Na ile jestem więz
niem wartości naczelnych? Każda rodzina ma swoje wartości naczelne, ludzie
wynoszÄ… je z domu.
Model propagowany vs. urzeczywistniony
Propagowany  model, konstrukcja myślowa  jak powinien wyglądać wzór człowieka (rycerz,
gentleman, święty powinien być taki a taki  opis zachowania). Choćby najdoskonalszy jest tylko
konstrukcjÄ….
Urzeczywistiony  ten, który dostrzegamy w konkretnym człowieku. Jest silniejszy, bardziej nas
pociąga. Internalizacja wzoru  asymilacja, wchłanianie, interioryzacja tego, co mi się podoba, a nie
tego, co ktoś mi narzuca; z racji wewnętrznego przekonania interioryzuję.
Na życie można spojrzeć jak na sztafetę wzorców osobowych  wzorce osobowe z wiekiem się
zmieniają, np. w przedszkolu  postać z bajki.
IDENTYFIKACJA  (pedagogika) dziecko-ojciec, matka. Ktoś mi imponuje i chcę być taki, jak on.
Istnieją też antywzorce  nie chcemy być tacy jak oni, odnosimy się do nich, ale negatywnie.
W sytuacjach kryzysowych, np. silnego gniewu, kiedy reagujemy nieświadomie cofamy się do
wyuczonych sytuacji, tzn. reagujemy tak jak nasze wzory, np. matka.
5
Interioryzujemy to co nam się podoba  czyli uwewnętrzniamy sobie. Interioryzowane wzorce są
przedmiotem pragnień. Chcę być taki, a w antywzorcu nie chcę być taki.
Każda kultura ma swój ideał osobowości. Wzór implikuje wartość, tzn. odsyła do pewnej wartości.
Co mam być tą wartością to problem aksjologiczny.
Definicja stereotypu  funkcjonujący w świadomości społeczności skrócony, uproszczony i
zabarwiony wartościująco obraz rzeczywistości, odnoszący się do rzeczy, osób, grup społecznych,
instytucji itp. często oparty na niepełnej lub fałszywej wiedzy, utrwalony jednak przez tradycje i
niepodlegajÄ…cy zmianom.
4. Czym jest antropologia kultury? Podstawowej pojęcia
Antropologia kultury  inaczej antropologia społeczno-kulturowa. Podstawowe dziedziny do
których odwołuje się antropologia, czyli podstawowe spectrum poznawcze antropologii kultury:
- językoznawstwo
- psychologia
- socjologia
- etnogeografia
- archeologia
Dwie perspektywy antropologiczne:
- naturalistyczna  kultura nie wchłania się w sposób naturalny, trzeba się jej uczyć. Proces ten
nazywa siÄ™ akulturacjÄ…, warunkowaniem (w sensie psychologicznym) i socjalizacjÄ… (w sensie
socjologicznym). Antropologia naturalistyczna to takie ujęcie naukowe. To co mierzalne można
eksperymentalnie sprawdzić
- objawiona  w ujęciu teologicznym. Zajmują się nią teologia, biblistyka i metafizyka  to jej
dziedziny pomocnicze.
Są próby uzgodnienia naturalistycznej i objawionej, ale nie zawsze się da wszystko uzgodnić.
Antropologie objawione  np. judeochrześcijańska, islamska, hinduistyczna itd.
2 typy socjalizacji:
- pierwotna  obejmuje: opanowanie języka i ukształtowanie tożsamości płciowej. Rozwój przez
wchodzenie w identyfikacje, np. ojca z synem, córki z matką
- wtórna  dalsze oddziaływanie, któremu podlega jednostka w swoim życiu
(Psychoanaliza mówi o dzieciństwie jako o decydującym okresie. Do 7 roku życia kształtują się
zręby osobowości człowieka. Paradoks Freuda  dziecko jest ojcem dorosłego.Tzn że jesteśmy w
różnym stopniu napiętnowani przez nasze dzieciństwo, to co się wydarzyło w naszym
dzieciństwie).
4 czynniki decydujące o osobowości człowieka wg współczesnej pedagogiki:
- uposażenie genetyczne
- rodzina  relacje do ojca, matki rodzeństwa
- środowisko  od ok. 11-12 roku życia dzieci zaczynają oglądać się na rówieśników
- wolność indywidualna
6
Cywilizacja a kultura
Na początku nie było rozróżnienia między tymi dwoma pojęciami, długo używano ich wymiennie.
Definicja cywilizacji  stopień rozwoju społeczeństwa, osiągnięty na pewnym etapie w zakresie
środków i zdolności produkcyjnych oraz instytucji społecznych, czyli tzw. kultura materialna.
6 etapów cywilizacji:
1. Dzikość i pierwotne barbarzyństwo  od pojawienia się człowieka do 3 000 lat p.n.e.
2. Od 3 000 do 1 000 p.n.e.  wczesny etap kształtowania się cywilizacji. Powstały
cywilizacje: sumeryjska, egipska, chińska
3. Okres klasyczny  od 1 000 lub 500 lat p.n.e. do 500 n.e.  Grecja i Rzym  podstawy
kultury europejskiej, nowe zasady filozofii, polityki, sztuki i religii
4. Epoka odkryć i wynalazków rozwoju cywilizacji chrześcijańskiej, wyznaczana religią
hierarchia wartości, wędrówki ludów, odkrycia geograficzne  od 500 do 1500
5. Epoka rozkwitu  życie ludzkie na skutek postępu i reform zostało zrewolucjonizowane 
od 1500 do 1900 (wieku pary i elektryczności)
6. Epoka kryzysu, niezgody, przeciwności, konfliktów, burzących dorobek ludzkości.
Człowiek przestał kontrolować siły przyrody i społeczne, które wcześniej wyzwolił (wojny
światowe, odrodzenie islamu, dżihadyści).
5. Pierwotne i wtórne w antropologii kultury
Kategoria pierwotności w kulturze:
- co uznajemy za pierwotne a co za wtórne w kulturze
- pierwotny  prymitywny, ale nie ma tu negatywnego nacechowania
- pierwotni to nie tylko uprzedni, ale też utracony
- pierwotny: rodzina, pokrewieństwo, wspólnota, doświadczenie duchowość, świętość, całość
- wtórne: własność, władza, państwo, fabrykacja, racjonalizacja, materializacja, teorie
To co pierwotne chcemy bronić, dają twardy grunt, bo uznajemy za niezbywalne.
Instytucja  uznany i ustalony zwyczaj rządzący określonymi stosunkami międzyludzkimi np.
prawo; Organizacja ludzi podtrzymująca kontekst zwyczajów rządzących stosunkami
międzyludzkimi, np. kościół. Model: człowiek i jego potrzeby tworzą instytucję.
Bogusław Malinowski wprowadził termin instytucji.
Personel instytucji to grupa realizująca dany wzór.
Personel  sieć społecznych i zarazem kulturowych stosunków organizujących daną zbiorowość i
decydujÄ…cych o jej specyfice.
Personel w małżeństwie to małżonkowie
Instytucja ma cechy konstytutywne (bez tych cech ta instytucja nie byłaby tym, czym jest) i
niekonstytutywne (dodatkowe  mogą występować, ale nie muszą). Np. małżeństwo nie może
istnieć bez związku seksualnego, ale może istnieć bez wspólnoty materialnej, bez dzieci i innych.
Konfiguracjonizm
7
Konfiguracja:
- wiąże się ze wzorem kultury
- bliskie pojęcia to: styl, model, główna zasada, podstawowa orientacja
- Kroeber i Benedict  wyodrębnili konfiguracjonizm
- konfiguracjonizm  sytuacja spajająca wzory myślenia i zachowania i ujęcie kultury jako
względnej całości (coś więcej niż suma poszczególnych elementów)
- Benedickt: są dwa wymiary  ogólnospołeczny i jednostkowy; te dwa wymiary są zgodne
(odpowiedniość  odpowiadają sobie; im społeczeństwo prostsze tym bardziej prawdopodobne, że
punktem centralnym jest jedna wartość, a nie dwie lub trzy).
- Naczelna wartość w kulturze to konfiguracja
Konfiguracja naszej kultury  dziś to ekonomiczność. Dzisiaj tradycyjne wartości, takie jak
sprawiedliwość i szlachetność odchodzą w cień. Zastępują je wartości ekonomiczne i
pragmatyczne, zwłaszcza skuteczność.
Pragmatyzm  dobre jest to, co przynosi mi korzyść, a nie to co szlachetne. Nie jest dobre dlatego,
że jest szlachetne albo zgodne z dekalogiem, ale dlatego, że przynosi mi korzyść. A przecież to są
wartości drugorzędne (przyjemność, ekonomia, seks, pragmatyzm, dyscyplina).
Etos i ejdos w ujęciu& .
Etos kultury  szczególny charakter lub duch jakiegoś wydarzenia kulturowego. Przewodnia
orientacja kultury opierajÄ…ca siÄ™ na emocjach i indywidualnych impulsach.
Ejdos  forma i struktura kultury lub zjawisk kulturowych, np. predylekcja do widzenia
rzeczywistości w kategoriach dualistycznych (binarnych), np. dobro i zło, które zakwestionował
poststrukturalizm
Beitson (?) odnosi kategorię etos i ejdos też do stanów psychicznych
A posteriori  doświadczenie obserwowalne
A priori  odgórne postrzeganie świata
Wartości pierwszorzędne i drugorzędne
Pomieszanie tych dwóch porządków może prowadzić do problemów w kulturze.
Wartości pierwszorzędne (kardynalne)  uznaje je tradycja judeochrześcijańska. Są to: prawda,
dobro, sprawiedliwość, miłość, piękno, wiara, honor i wolność (ambiwalentna)
Wolność  domaga się zasiedlenia. Pewna przestrzeń dana człowiekowi, którą gospodaruje. Jest dla
niego zadaniem i wyzwaniem. Kwestią jest to, co z tą wolnością zrobimy. To pewne wyzwanie do
naszych decyzji osobistych.
Wartości drugorzędne może ktoś realizować w swojej wolności jako pierwszorzędne. Dlatego
istotne jest co robię z tą wartością, jaką jest wolność.
Wartości drugorzędne  zdrowie, wygoda, przyjemność, sukces, prestiż
Poziom człowieka dojrzałego to poziom pierwszorzędny wartości.
8
Krąg kulturowy  zbiór kultur spokrewnionych genetycznie i historycznie lub wykazujących
wspólnotę cech zasadniczych.
To pojęcie odnosimy do kultur w ramach kultur terytorialnych, np. euroamerykańskich, azjatyckich,
środziemnomorskich
Kulturkreis  krÄ…g kulturowy
Cechy kulturowe:
·ð Wspólny jÄ™zyk
·ð Wspólne przekonania, np. religijne
·ð Normy prawne i moralne
·ð Struktury i wspólnota terytorialna
W kręgu rozróżniamy centra (ośrodki) i peryferia.
To pojęcie może sąsiadować z pojęciem cywilizacji
6. Paradygmaty antropologiczne  perspektywy diachroniczne, synchroniczne i interakcyjne
Diahroniczna  ujmująca zjawiska z perspektywy upływu czasu; człowiek w rozwoju historycznym;
postępy człowieka.
·ð ewolucjonizm - zbiór teorii opisujÄ…cych ewolucjÄ™ spoÅ‚eczeÅ„stwa, które przechodzi przez
poszczególne etapy podczas rozwoju społecznego. Ewolucjonizm jest jedną z najstarszych
teorii w socjologii i antropologii kulturowej i w swojej klasycznej postaci został
sformułowany w XIX wieku.
·ð dyfuzjonizm - orientacja w naukach o kulturze, a także w innych naukach spoÅ‚ecznych,
przypisująca dyfuzji kulturowej szczególne znaczenie w procesie zmiany oraz rozwoju
kultury i badająca dzieje i skutki przenikania wytworów kultury z jednych obszarów do
drugich.
Synchroniczna  ujmująca zjawiska współistniejące w tym samym czasie; opis zjawisk współczesnych
·ð funkcjonalizm  jeden z głównych kierunków teoretycznych antropologii, powstaÅ‚y w
latach 1920., polegający na założeniu, że każde, nawet najmniejsze zjawisko kulturowe ma
jakąś funkcję ważną dla całości systemu społecznego.
·ð strukturalizm  stanowisko metodologiczne w najogólniejszym sensie gÅ‚oszÄ…ce, że dla
zrozumienia pewnych zjawisk niezbędne jest uchwycenie struktury, w której one
występują, lub budowa takiego modelu, który wyjaśnia ich rolę w ich środowisku.
Strukturalizm nie jest ruchem jednolitym, nie ma wytyczonego programu; "jest pewnym
stylem myślenia formalnego w naukach humanistycznych", który cechuje się deprecjacją
roli podmiotu w poznaniu
Interakcyjna  ma aspekty zarówno diachroniczne, jak i synchroniczne. Zaliczają się antropolodzy,
którzy badają cykliczne procesy społeczne lub relacje przyczynowo-skutkowe łączące kulturę ze
środowiskiem; psychiczne procesy społeczne lub sytuacje przyczynowo-skutkowe w społeczeństwie
·ð feminizm
·ð poststrukturalizm  metodologia badaÅ„ literackich, powstaÅ‚a w wyniku kryzysu
strukturalizmu, jako krytyczne spojrzenie na tę metodę naukową. Niektórzy badacze nie
wyróżniają tej metodologii jako osobnej szkoły, uznając ją raczej za nurt wewnątrz
9
strukturalizmu. protestował przeciwko naukowemu językowi opisu literatury i próbom
tworzenia uniwersalnych modeli literaturoznawczych, w których zatraca się pojedynczy,
indywidualny tekst. Uznawał, że konieczne jest zamienienie nauki w twórczość, jej języka
w język literacki, a naukowca  w pisarza.
7. Osobowość w kulturze  antropologia psychoanalityczna
Osoba  termin etyczno-filologiczny
Pojęcie osoby inspirowane przez Bibliję
Osobowość  termin psychologiczny
Osobowość ma 4 wymiary:
- konstytucji fizycznej  jak wyglÄ…damy;
- temperament  Choleryk; Flegmatyk; Melancholik; Sangwinik;
- inteligencja  testy IQ;
- charakter - ...
3 pojęcia sobie nierówne: jednostka, osobowość i osoba
Jednostka  to element zbioru  rodziny, wspólnoty, społeczeństwa
Osobowość  spojrzenie psychologiczne na człowieka
Osoba  najdojrzalsze spojrzenie na człowieka. Nawiązuje do Biblii, człowiek na podobieństwo
Boga. Ujęcie biblijno-etyczno-filozoficzne. To personalizm.
2 modele stosunku osobowości jednostki do społeczeństwa (kultury): opozycyjny i harmonijny
Pojęcie osoby inspirowane jest przez Biblię.
Osobowość  w psychologii ma 4 wymiary:
1. Wymiar konstytucji fizycznej  jak wyglÄ…damy (wysoki, chudy, wzrost, cera figura)
2. Temperament  melancholik, flegmatyk, choleryk, sangwinik lub ekstrawertyk lub
introwertyk. Dane nam w sposób naturalny, związany z reakcją na bodz
ce
3. Inteligencja  140 najwyższy poziom, geniusz  zdolność myślenia. Może być i teoretyczna
i praktyczna
4. Charakter  etyczny wymiar osobowości; wytrwałość, zdolność cierpienia, akceptacja
przeciwności, lojalność, wierność, niezłomność; ważne jest wprowadzenie dziecka w
trudności, uczenie dojrzałości, kształtowanie charakteru; misją ojca jest przecięcie pępowiny
dziecka z matkÄ….
Czy kultura służy osobowości czy ją niszczy?
Jest pewien antagonizm między osobowością a kulturą. Kultura tłumi, nie pozwala wyrażać pełni
osobowości. To jedna z teorii, inna głosi, że kultura sprzyja osobowości.
Antagonizm między dwoma stanowiskami:
- kultura jest represyjna i nie pzowala w pełni rozwijać się osobowości, zwłaszcza w kwestii
seksualności
- drugie stanowisko  wręcz przeciwnie, kultura sprzyja rozwojowi osobowości
10
Alfred Kroeber, Ruth Benedict, Ralph Linton  zajmowali się osobowością
Benedict  kultura i jednostka nie są antagonistami. Kultura dostarcza wzorów myślenia i
reagowania, czyli kształtowania osobowości; jest pewną ofertą rozwoju
Różne kultury dają różne możliwości:
- np. kultury prymitywne a bardziej rozwinięte  jestem wściekły  w kulturze prymitywnej
rękoczyny
- trochę bardziej rownięte kultury  np. nie odzywa się do bliskich, tzw. ciche dni czyli wyrażenie
agresji przez zerwanie więzi
- w kulturze angielskiej opartej na opanowywaniu emocji emocje sÄ… pod kluczem, nawet jak coÅ›
powiem to bez wyrażania emocji
- kultura japońska akceptuje konflikt jako coś naturalnego, my unikamy konfliktów
- chrześcijańska  idz
i pojednaj się ze swoim bratem tzn zakończ konflikt
-kultura drobnomieszczańska  nie daje możliwości rozwiązania konfliktu i zakłada pewną
hipokryzjÄ™, jak u Dulskiej
- honour killing  w kulturze arabskiej, muzułmańskiej i w kulturze mafii sycylijskiej. Jeśli hańba
dla rodziny to zabójstwo.
8. Model rozwojowy psychiki w ujęciu Freuda. (Dwie topiki aparatu psychicznego)
W pierwszej topice Freud odróżnił świadomość od znacznie bardziej
obszernej i wpływowej nieświadomości, przedstawiając, w jaki sposób
ta druga wpływa na tę pierwszą.
Swiadomość
Przedświadomość model jakościowy psychiczny
nieświadomość
W drugiej topice (strukturalna), zawartej przede wszystkim w pracy pt. "Ja" i "to" ( 1923 ) Freud po
raz pierwszy przedstawił teorię "tego" (id), "ja" (ego) i "nad-ja" (superego):
"to" zajęło tu miejsce, jakie wcześniej przysługiwało nieświadomości ; Freud przedstawił je jako
popędowy element psyche, jako instancję nie znającą negacji, czasu ani sprzeczności tym samym Freud
opisał tę strukturę psychiczną, w której zakorzenione są popędy (na przykład popęd głodu i seksualny),
potrzeby i afekty (nienawiść, zawiść, zaufanie, miłość). Popędy, potrzeby i afekty są też wzorami
("organami" psychicznymi), za pomocą których postrzegamy w znacznej mierze mimowolnie
(nieświadomie), oddając im kierownictwo naszego działania; *libido, energie seksualne
"ja" to instancja znajdująca się na pograniczu "tego"  "ja" za pomocą myślenia krytycznego i norm
racjonalnych, wartości i elementów światopoglądu pośredniczy "pomiędzy roszczeniami tego oraz
środowiskiem społecznym, zmierzając do celu, jakim jest konstruktywne rozwiązywanie konfliktów
psychicznych i społecznych"; *centrum psychiki
"nad-ja" to ta struktura psychiczna, w której zakorzenione są normy postępowania zinternalizowane za
sprawą środowiska wychowawczego, ideały, role i obrazy świata. "Nad-ja" rządzące się zasadą
11
powinności, posłuszeństwa cenzuruje treść "tego", zgodnie z normami społecznymi wprowadzonymi
przez otoczenie w procesie socjalizacji . Konflikt między "tym" a "nad-ja" stanowi z
ródło
psychopatologii. *sumienie
*dla Freuda zdrowa psychika  to silne  JA .  nad-ja i  to atakujÄ…  ja . Zdrowe  ja  to mistrz
kompromisu, musi pogodzić  nad-ja ,  to i nacisk światu zewnętrznego.
9. Pierwotne mechanizmy obronne ego
Mechanizm Definicja Przykłady
- postrzeganie jednego
lekarza jako uosobienia
dobra, a pozostałych
Przypisywanie obiektom cech
członków personelu
Rozszczepienie ego wyłącznie pozytywnych bądz

szpitalnego jako
wyłącznie negatywnych.
zobojętniałych, nieskłonnych
do pomocy, na wskroś złych
Połączenie projekcji i introjekcji
 projektowanie własnych
przeżyć na inną osobę przy - nieustanne posądzanie kogoś,
jednoczesnym skłanianiu tej kto przyjmuje postawę
Identyfikacja projekcyjna
osoby do tego, by zachowywała przyjazną, o agresję, tak by tę
się w zgodzie z tą projekcją (a agresję w konsekwencji wywołać
zatem nakłanianie do
introjekcji).
Przesadne poczucie sprawstwa,
- przekonanie, że z
przekonanie o swych
odpowiednim nastawieniem
nieograniczonych
można osiągnąć wszystko
możliwościach, interpretowanie
Omnipotentna kontrola - podejmowanie skrajnie
doświadczenia jako
ryzykownych działań na
bezpośredniej konsekwencji
giełdzie
swojej władzy, umiejscawianie
z
ródła kontroli wewnątrz siebie.
- ignorowanie dowodów na
wykorzystywanie seksualne
dziecka
Odmowa przyjęcia do
- nieprzyjmowanie do
świadomości niektórych, zwykle
Zaprzeczenie wiadomości swojego
bolesnych, aspektów
problemu z alkoholizmem
rzeczywistości.
- lekceważenie własnych
ograniczeń (mania)
Proces polegajÄ…cy na
przypisywaniu sobie przekonań, - przejmowanie cech osoby
cech i zachowań innych ludzi. agresywnej
Introjekcja Interpretowanie tego, co -pragnienie dziecka, by stać
pochodzi z zewnÄ…trz, jako siÄ™ takim, jak rodzic
pochodzącego z wnętrza
jednostki.
Proces polegajÄ…cy na - empatia
przypisywaniu innym własnych
przekonań, cech i zachowań.
Projekcja
Interpretowanie tego, co - błędna ocena obiektu
pochodzi z wnętrza jednostki, prowadząca do zniekształcenia
jako pochodzÄ…cego z zewnÄ…trz. jego obrazu
Idealizacja i dewaluacja Idealizacja to przekonanie, że - przekonanie, że lekarz jest w
12
ktoś, do kogo jesteśmy
przywiązani, jest stanie wyleczyć naszego
wszechwiedzący i/lub śmiertelnie chorego partnera
wszechmocny, dzięki czemu - wiara, że przywódca sekty jest
czujemy siÄ™ przy nim nieomylny
bezpiecznie. Dewaluacja to - przeświadczenie dziecka, że
proces odwrotny, spowodowany rodzic jest w stanie powstrzymać
rozczarowaniem osobÄ… burzÄ™
wcześniej idealizowaną.
Unikanie sytuacji społecznych i
interpersonalnych kojarzących - nagłe zasypianie
się ze stresem, zastępowanie ich - przyjmowanie używek
Prymitywne wycofanie
stymulacją świata wyobraz
ni - fantazjowanie
bÄ…dz
ucieczką do innych stanów - eksploracja świata sztuki
świadomości.
10. Wtórne mechanizmy obronne ego
Mechanizm Definicja Przykłady
- kolekcjonowanie broni jako
wyraz skłonności
Wyrażanie problematycznych
sadystycznych
impulsów i konfliktów w sposób
Sublimacja - wyrażanie swojego
twórczy, wartościowy i
ekshibicjonizmu w
społecznie akceptowalny.
artystycznych formach tańca
- skłonności masochistyczne
Nadawanie elementom naszego
majÄ…ce swoje z
ródło w
doświadczenia znaczenia
przebytym w dzieciństwie
Seksualizacja seksualnego. ZastÄ…pienie
bolesnym, inwazyjnym leczeniu
przykrych emocji pobudzeniem
- pociąg do osób obdarzonych
seksualnym.
władzą
- nadmierna i agresywna
reprymenda dana przez szefa
pracownikowi, motywowana
obowiÄ…zkiem wskazywania
Uzasadnianie podejmowanych
błędów podwładnym
Moralizacja przez siebie czynów
- eksploatowanie społeczności
powinnościami moralnymi
indiańskich przez
konkwistadorów, uzasadniane
koniecznością niesienia kaganka
oświaty wśród dzikich plemion
- przemiana złości i
zazdrości do młodszego
rodzeństwa w uczucie
Zredukowanie złożonej reakcji
miłości (przy czym część
emocjonalnej do
wypieranego uczucia może
jednowymiarowego afektu
przedostawać się przez
Reakcja upozorowana (jednoznacznie pozytywnego lub
zasłonę mechanizmu
jednoznacznie negatywnego).
obronnego i skutkować
Zaprzeczenie ambiwalencji
nieświadomym działaniem
uczuć.
na szkodę miłowanego
młodszego rodzeństwa)
Anulowanie Unieważnienie jakiegoś afektu, - przygotowanie małżonkowi
np. poczucia winy, poprzez wystawnej kolacji jako
13
rekompensaty za
wcześniejsze wszczęcie
nieświadome przyjęcie postawy kłótni (nie chodzi o
lub podjęcie działań przeprosiny, mechanizm ma
automatycznie  wymazujÄ…cych bowiem charakter
przykre emocje. nieświadomy)
- spowiedz

- chowanie się w spódnicy
matki tuż po zadeklarowaniu
niezależności
- powrót do uległego
zachowania po ustaleniu
Nieświadome cofanie się do
życiowych planów
Regresja wcześniejszych faz
- wszczęcie kłótni z
rozwojowych.
partnerem, z którym chwilę
wcześniej udało się osiągnąć
nowy poziom bliskości
-somatyzacja
Zastępowanie komponentu
- beznamiętne stwierdzenie:
afektywnego doświadczenia
 oczywiście ta sytuacja budzi we
komponentem poznawczym.
mnie złość
Intelektualizacja Nadawanie uczuciom charakteru
- mówienie o swoich silnych
intelektualnego. Jest to bardziej
przeżyciach tonem chłodnym,
zaawansowana wersja
obojętnym
mechanizmu izolacji.
- stwierdzanie po rozstaniu z
ukochaną osobą, że  i tak do
Wynajdywanie racjonalnych siebie nie pasowaliśmy
argumentów tłumaczących -  osładzanie przykrych
przykre zdarzenia oraz zdarzeń wnioskiem, że
Racjonalizacja poniesione porażki.  przynajmniej zdobyliśmy
Poszukiwanie poznawczo nowe doświadczenie
akceptowalnych uzasadnień dla - przekonanie rodzica, że
naszych czynów. bije dziecko dla dobra swego
podopiecznego
Impulsywne zachowanie
- reagowanie
niedopuszczajÄ…ce do
natychmiastowÄ… agresjÄ… na
uświadomienia sobie emocji
krytykÄ™
Acting out towarzyszÄ…cych tym impulsom.
- kompulsywne
Przekształcenie lęku i słabości w
masturbowanie siÄ™
działanie dające poczucie
sprawstwa i władzy.
- naśladowanie ojca, który
wielokrotnie rozwiązywał
Upodabnianie siÄ™ do innej osoby swoje problemy przy
Identyfikacja poprzez przejmowanie jej cech, pomocy siły
myśli, postaw i zachowań. - przejęcie systemu wartości
od przywódcy sekty
Segmentacja Oddzielenie od siebie - uznawanie wierności za
niekompatybilnych podstawÄ™ zwiÄ…zku i
komponentów poznawczych, jednoczesne dopuszczanie
pozwalające współistnieć się zdrady partnera
konfliktowym lub sprzecznym - krytykowanie uprzedzeń
14
ideom, postawom i
etnicznych i jednoczesne
zachowaniom bez odczuwania
okazywanie pogardy osobom
winy czy wstydu. Mechanizm
o innym kolorze skóry
jest potocznie utożsamiany z
hipokryzjÄ….
- zabawa lalkami (dziecko
zmienia pozycjÄ™ biernÄ… na
aktywnÄ…)
Inicjowanie scenariuszy, w - zaspokajanie swojej
których pozycja osoby ulega potrzeby bycia zależnym
Odwrócenie zmianie  z podmiotu na poprzez otoczenie kogoś
przedmiot lub z przedmiotu na opieką, a następnie
podmiot. utożsamienie się z
poczuciem bezpieczeństwa
osoby wziętej w opiekę
- wszczęcie awantury w
domu po powrocie z pracy,
w której zostało się
skrytykowanym przez
Rozładowywanie popędów lub przełożonego
negatywnych emocji na - kopnięcie psa przez
obiektach nie wzbudzających dziecko, które otrzymało
Przemieszczenie
takiego lęku, jak obiekt, którego reprymendę od rodzica
pierwotnie owe popędy i emocje - przekierowanie złości po
dotyczyły. zdradzie z partnera na osobę,
z którą nasz partner zdradził
- przekształcenie agresji w
aktywność twórczą
- separowanie odczuć
związanych z okropnościami
Oddzielanie komponentu
wojny podczas ustalania
afektywnego doświadczenia od
strategii wojennej
komponentu poznawczego, czyli
Izolacja - izolowanie przez lekarza
separowanie uczuć od myśli.
odczucia wstrętu podczas
Usuwanie emocjonalnego
wykonywania operacji na
znaczenia zdarzeń.
otwartym ciele
- niepamiętanie o tym, że
Celowe zapomnienie bÄ…dz
doświadczyło się gwałtu
ignorowanie treści negatywnych - nerwica wojenna
lub stojących w sprzeczności z - odrzucenie dziecinnego
Wyparcie
przyjmowanym obrazem świata. pragnienia unicestwienia
Przenoszenie tych treści do jednego z rodziców, by mieć
nieświadomości. drugiego tylko dla siebie
- obwinianie siebie i własnej
niedoskonałości za to, że
jeden z członków rodziny
Wycofanie negatywnych odczuć dopuszcza się wobec nas
Zwracanie przeciw Ja z obiektu zewnętrznego i przemocy
skierowanie ich na własne Ja. - reagowanie na
niepowodzenie w sferze
prywatnej lub zawodowej
atakiem na swoje Ja
15
11. Model rozwojowy osobowości w ujęciu Erica Eriksona
Zaburzenia psychiczne wg Freuda:
·ð Stan nerwicy
·ð Choroba psychiczna  psychoza
Wyróżniono jeszcze pośredni poziom (lata 80 XX wieku)  borderline  osobowość pogranicza,
pomiędzy nerwicą a psychozą
Erik Erikson i jego wizja (8 faz rozwoju osobowości)  mówi o fazach psychospołecznych, a nie
psychoseksualnych jak Freud. Pozytywnie rozwiÄ…zany kryzys prowadzi do kolejnego stadium.
Stadia rozwoju psychospołecznego według Eriksona
Stadium/kryzys Wiek Osoby Pomyślne
zaangażowane w rozwiązanie
relacje
1 Zaufanie lub nieufność 0-1 Rodzice lub Nadzieja
opiekunowie
2 Autonomia lub poczucie 1-3 Rodzice i Wola
wstydu i zwÄ…tpienia opiekunowie
3 Inicjatywa lub poczucie 3-5 Rodzina Cel
winy
4 Przedsiębiorczość lub 6-11 Sąsiedzi i szkoła Poczucie
poczucie niższości kompetencji
5 Tożsamość lub Dorastanie Rówieśnicy Zaufanie
rozproszenie
(pomieszanie ról)
6 Intymność lub Wczesna Przyjaciel lub Miłość
samotność dorosłość, ok. lata małżonek
20
7 Produktywność lub Środkowa Interakcje: rodzina, Troska
stagnacja dorosłość/średnia współpracownicy
dorosłość
8 Integracja lub rozpacz Starość Wszyscy ludzie Mądrość
1. Dziecko może zdobywa basic trust wobec świata  początek optymizmu
2. Należy pozwolić dziecku na samodzielność, własne decyzje, oczywiście w ramach nadzoru,
np. mówienie dziecku, że jest ofermą gdy rozbije talerz
3. Dziecko wszędzie i we wszystko wchodzi, ale ważne by nie podciąć mu skrzydeł. Będzie
miało pomysły, małe i większe cierpienia, ale jeśli za mocno je hamujemy to się zablokuje.
Choć trzeba trzymać rękę na pulsie, np. gdy pomysły są głupie to trzeba je gasić
4. Kryzys relacji się poszerza, może doprowadzić do poczucia kompetencji lub nie. Ważne jest
jak radzi sobie w szkole. Poznaje jak funkcjonujÄ… rzeczy
5. Rozwojowe zadanie  wykształcenie zintegrowanego poczucia ja. Kształtuje się tożsamość.
Poczucie pustki w życiu bierze się stąd, że nie wiem kim jestem, brak określonych celów
(jesteś w małżeństwie bądz
mężem i ojcem).
To kryzys dzisiejszych czasów  kryzys tożsamości i poczucie pustki
16
6. Jednostki stają się zdolne do dzielenia się miłością, ciepłem, seksualnością. Miłość już nie
jest sentymentalna, ale jest w niej gotowość do cierpienia. Jeśli nie wchodzimy w ten etap
jesteśmy sami.
7. Widzę, że moje istnienie coś tworzy, przekazuje wartości  to są owoce (produktywność)
8. Bilans jak przeżyłem życie, czy to miało sens, czy odkryłem siebie, co przekazałem innym.
Każde z tych stadiów reprezentuje pewien kryzys, którego pozytywne rozwiązanie prowadzi do
kolejnego stadium aż do tego najwyższego, czyli osiągnięcia mądrości.
12. Rozwój psychoanalizy  teoria popędu, psychologia ego, teoria relacji z obiektem, self
psychology
Psychoanaliza z jednej strony obejmuje ogólną teorię psychologiczną a z drugiej strony metodę
psychoterapii leczącej pacjentów cierpiących na pewne choroby psychiczne przy pomocy metody
psychologicznej, a nie medycznej. Psychoanaliza jako dyscyplina powstała na przełomie XIX/XX
wieku. Stanowi ona zbiór pewnych teorii dotyczących psychiki człowieka. Próbują one wyjaśnić jak
funkcjonuje psychika i jak powstają jej psychiczne aspekty. Jej twórcą jest Zygmunt Freud (1856-
1939)- austriacki filozof, psychiatra i neurolog. Głównym odkryciem Freuda było zarzucenie
właściwego panującej psychologii introspekcyjnej dogmatu Kartezjusza, że umysł jest dla podmiotu
przejrzysty. Freud twierdził nie tylko, że w każdym umyśle istnieje sfera nieświadomości, ale że to
właśnie to, co się dzieje w nieświadomości determinuje całość psychiki ludzkiej.
Bezpośrednią inspiracją dla psychoanalizy Freuda była praca Breuera. Breuer jako pierwszy
odkrył (przez przypadek), że symptomy neurotyczne pacjentów zanikają, jeśli przywołane zostaną
(w stanie hipnozy) odpowiednie treści. Freud przyjął za Breuerem hipotezę, że przyczyną neurozy
są pewne nieuświadomione treści, których uświadomienie stanowi podstawę wyleczenia.
Zasługuje ona na miano dogmatu psychoanalizy. Freud był przeciwny w stosowaniu hipnozy. Jego
pierwsze próby zakończyły się niepowodzeniem. Freud nie zwątpił jednak w prawdziwość dogmatu
i wysunął wniosek, że owe nieuświadomione idee zostały z pewnych przyczyn stłumione, a więc
usunięte ze świadomości w nieświadomość, oraz że przyczyną jego niepowodzeń jest fakt, iż siły
tłumiące operują nadal nie dopuszczając do przywołania owych myśli do świadomości. Na idee
według Freuda składają się dwa elementy: treść oraz pewna ilość energii psychicznej jaką się
charakteryzują. Idee, które są regularnie uświadamiane regularnie się też wyładowują. Jeśli ich
wyładowanie jest z jakiegoś powodu uniemożliwione (np. wskutek stłumienia) wówczas
niewyładowana energia gromadzi się rozlewa szukając alternatywnych sposobów ujścia i w ten
sposób powoduje rozmaite problemy psychiczne. Interwencja psychoterapeutyczna polega albo na
17
bezpośrednim wprowadzeniu tej idei do świadomości albo na usunięciu sił ją tłumiących i w
jednym i w drugim przypadku prowadząc do przywrócenia drogi normalnych wyładowań.
Jednym z największych odkryć Freuda było przekonanie, iż decydującą rolę w psychice
ludzkiej i jej rozwoju odgrywa seksualność. Pierwotna energia psychiczna (libido) sterująca
jednostką w jej przedsięwzięciach bierze się z popędu płciowego. (Zaznaczyć tu należy jednakże, iż
Freud rozumiał libido bardzo szeroko była to energia życiowa, zaspokojenie której prowadzi do
szeroko rozumianej przyjemności.) Dużo póz
niej Freud uznał konieczność zapostulowania popędu
śmierci (tanatos) skierowanego przeciw jednostce.
TEORIA POP
DÓW
Przez popęd rozumiał Freud przyrodzoną indywiduum ludzkiemu, wewnątrz psychiczną,
samoreprodukującą się potrzebę podstawową. Z pojęciem popędu związane są
pojęcia:z
ródła, celu, siły i przedmiotu popędu:
·ðz
ródłem popędu seksualnego (libido) są strefy erogenne, tzn. te sfery fizjologiczne, w których
powstaje bodziec przeżywany na płaszczyz
nie psychicznej;
·ðsiÅ‚Ä™ stanowi imperatywna jakość popÄ™du przejawiajÄ…cego siÄ™ w formie afektu i wyobrażenia;
·ðcelem popÄ™du jest kompleks zachowaÅ„ stanowiÄ…cy jego najwidoczniejszÄ… skÅ‚adowÄ…;
·ði wreszcie przedmiot popÄ™du to czynnik najbardziej zmienny  to przedmiot, który za sprawÄ…
swych właściwości nadaje się do tego, by przynieść pożądane zaspokojenie.
Freud wyodrębnił dwa popędy podstawowe: popęd libido (erotyczny, Eros) oraz popęd śmierci
(destrukcji, Tanatos).
PSYCHOLOGIA EGO
Choć w zestawieniu z id (das Es, "to") i superego (das Über-Ich, "nad-ja"), termin ja (das Ich, ego)
pojawił się w pismach Zygmunta Freuda dopiero w latach 20. XX wieku, istniał samodzielnie już w
pierwszych psychoanalitycznych pracach twórcy psychoanalizy.
W pracy Projekt naukowej psychologii (1895) ja było rozumiane jako grupa neuronów będących
permanentnie pobudzonych przez następujące po sobie stany przyjemności i bólu. Z uwagi na
ciągłe pobudzenie, stały się niejako zbiornikiem pobudzenia, które mogło być wykorzystywane w
rozmaity sposób. Kluczowe dwie funkcje ja to łagodzenie impulsów prowadzących do
bezpośredniego działania, oraz tych prowadzących do rozwinięcia się skrajnego lęku. Te zadania
jednym słowem mogą być określone jako hamowanie procesu pierwotnego.
18
W Studiach nad histerią (1895) Freud wskazał na istnienie dwóch konfliktowych ośrodków
organizacji materiału psychicznego: ja ipatologiczne wspomnienie. Celem terapii było stopniowe
włączanie wyobrażeń i wspomnień zorganizowanych wokół patologicznego jądra w obręb ja. W
tym rozumieniu ja byłoby zorganizowanym zbiorem wyobrażeń o sobie, o swoich zasadach
moralnych, sposobach postępowania, zaś patologiczne jądro  zbiorem fantazji, wspomnień, dążeń
niemożliwych do pogodzenia z ja, zagrażających ja. Zatem włączenie tegoż patologicznego
wspomnienia jest niemożliwe bez radykalnych zmian w ja określanych jako przepracowanie.
W pierwszym okresie rozwoju psychoanalizy ja było oczywistością: to było to co pacjent uważał na
swój temat, to co świadomie pamiętał. Uwaga skupiona była na
przywracaniunieświadomego materiału patogennego. W drugim okresie skupiono się na analizie
oporów, czyli wskazywaniu momentów w których pacjent nie chce współpracować z
psychoanalitykiem i szukaniu przyczyn tychże oporów. W tej fazie widoczne było, że opory
pochodzÄ… z tego samego z
ródła co ja. W trzecim etapie zintegrowane zostało intuicyjne pojęcie ja 
czyli to co pacjent uważa na swój temat, jego świadome przekonania, z
nieświadomymi mechanizmami obronnymi odpowiedzialnymi za opór. Efektem tej integracji była
instancja das Ich obecnÄ… w drugiej topograficznej teorii aparatu psychicznego.
Powstawanie i rozwój ego
·ðZgodnie z koncepcjÄ… Freuda ja nie jest obecne od poczÄ…tku życia. Powstaje dopiero w pewnym
czasie po narodzeniu aby podmiot mógł sprostać wymaganiom rzeczywistości.
·ðMelanie Klein uważaÅ‚a, że ego istnieje od momentu narodzin czÅ‚owieka i już od samego poczÄ…tku
jest zdolne do działania. Przykładem wyrazu takiego działania jest poszukiwanie pierwotnego
obiektu  piersi.
·ðJacques Lacan umieszcza moment rozwoju ja w fazie lustra  etapie rozwoju w której nastÄ™puje
utożsamienie pierwotnie niezintegrowanego zespołu części z idealnym obrazem jakie dziecko widzi
w lustrze. Jest to zarazem moment pierwszego złudzenia co do własnej natury. Stąd w
koncepcji Lacana wszelkie przekonania osoby na własny temat są tylko złudzeniem. Faza lustra jest
momentem fundacji rejestru wyobrażeniowego.
Rola ego
Ego w modelu psychoanalitycznym, to podstawowa struktura,
obok superego oraz id. Ego wytwarza się ponieważ zaspokojenie potrzeb organizmu wymaga
działań w świecie rzeczywistym (obiektywnym) poprzez przekształcanie wyobrażeń w
spostrzeżenia. Jest podporządkowane zasadzie rzeczywistości, działa za pośrednictwem procesu
wtórnego, sprawuje kontrolę nad funkcjami poznawczymi i intelektualnymi. Ta część osobowości
decyduje o przystąpieniu do działania, które popędy i w jaki sposób zostaną zaspokojone, oraz o
tym które życzenia zostaną wyparte. Zasadnicza rola ego to godzenie wymagań
19
organizmu z warunkami środowiskowymi czyli id i superego. Nie należy jednak popełniać błędu
utożsamiając ego i świadomość. Nie wszystkie obszary ego są świadome. W obszar ego zaliczane
są mechanizmy obronne, które ze swej natury nie są świadome.
TEORIA RELACJI Z OBIEKTEM
Charakteryzuje współczesną psychoanalizę skupienie zainteresowania na relację podmiotu z jego
społecznym otoczeniem, a nie na popędowych mechanizmach intrapsychicznych i adaptacyjnych
funkcjach ego. Wszystkie teorie tego nurtu łączy podstawowe założenie, że człowiek od
najmłodszych lat, a właściwie jego energia psychiczna, dąży do relacji z obiektem. Pierwotną i
wrodzoną tendencjąlibido nie jest poszukiwanie przyjemności, ale poszukiwanie obiektu. W ramach
tego podejścia wyodrębnia się tzw. szkołę brytyjską i szkołę amerykańską, Moore, Fine, Drat-
Ruszczak. Obie nawiązują do myśli Freuda o znaczeniu, jakie obiekt wywiera na rozwój ego, a
Kernberg podjął nawet próbę łączenia teorii relacji z obiektem z klasyczną freudowską
psychoanalizÄ….
Obiekt - jak uważał Freud - jest to coś, co jest różne od podmiotu i dzięki czemu popęd może
osiągnąć cel. We współczesnej psychoanalizie obiekt definiowany jest różnie, ale najczęściej uważa
się, iż jest to wewnętrzna psychiczna reprezentacja drugiej osoby. Relacja z obiektem jest to
powiązanie wewnątrz psychicznych reprezentacji z obiektem, która odpowiada obrazowi konkretnej
osoby. O relacjach z obiektem wnioskuje siÄ™ na podstawie sprawozdania podmiotu i obserwacji
rzeczywistych związków z obiektem, które są w toku rozwoju internalizowane. Są one odbiciem
wczesnych związków dziecka z matką lub opiekunką i przekształcane w toku rozwoju w złożone
struktury intrapsychiczne. Dla zdrowia ważne są wczesnodziecięce interakcje z osobami
znaczącymi, a w szczególności matką i opiekunami, te same osoby i typ związków z nimi są też
przyczynÄ… patologii.
SELF PSYCHOLOGY
nowoczesna teoria psychoanalityczna, która została wynaleziona przez Heinz Kohut w Chicago w
1960 i wciąż rozwija się jako współczesna forma terapii psychoanalitycznej. Znaczącymi dla
zrozumienia pojęcia psychologii są terminy empatii, relacji z obiektem, idealizowania, czy alter
ego.
Choć psychoterapia psychodynamiczna może przyjmować różne formy, zazwyczaj obejmuje:
20
·ðnacisk na znaczenie wewnÄ…trzpsychicznych, nieÅ›wiadomych konfliktów oraz ich zwiÄ…zek z
rozwojem;
·ðpostrzeganie mechanizmów obronnych jako wytwarzanych w celu unikniÄ™cia konsekwencji
konfliktu;
·ðwiara, że psychopatologia wyrasta z doÅ›wiadczeÅ„ wczesnego dzieciÅ„stwa;
·ðpoglÄ…d, że wewnÄ™trzne reprezentacje doÅ›wiadczeÅ„ powstajÄ… wokół relacji interpersonalnych;
·ðprzekonanie, że kwestie życiowe i ich dynamika replikujÄ… siÄ™ w relacji klient-terapeuta
jako przeniesienie i przeciwprzeniesienie;
·ðużycie wolnych skojarzeÅ„ jako głównej metody badania wewnÄ™trznych konfliktów i
problemów;
·ðskupienie siÄ™ na interpretacjach przeniesienia, mechanizmów obronnych oraz bieżących
symptomów;
·ðwiara we wglÄ…d jako szczególnie ważny dla sukcesu terapii.
13. Poziom rozwoju osobowości w korelacji z typem organizacji osobowości według współczesnej
świadomości psychoanalitycznej (Nancy McWilliams)
Wymiary osobowości: rozwojowy i typologiczny (z tą tabelka kazał się zapoznać prof. Fiała)
Nancy McWilliams wyróżnia trzy podstawowe poziomy patologii osobowości [8]: neurotyczny,
pograniczny (border-line) i psychotyczny.
Najwyżej zorganizowaną struk-turą zapewniającą zintegrowaną tożsamość i dojrza-łe mechanizmy
obronne jest struktura neurotyczna, najsłabszą organizację ujawnia struktura psycho-tyczna, natomiast
struktura pograniczna charakte-ryzuje się wykorzystywa niem zarówno dojrzałych, jak i prymitywnych
obron, mieszcząc się pomiędzy pozostałymi dwoma strukturami (organizacjami). War to zaz nacz yć, że u
osób neurotycznych równieżwystępują prymitywne mechanizmy obronne, na-tomiast pacjenci
psychotyczni dojrzałych obron nie wykształcili.
Nancy McWilliams wyróżnia cztery poziomy struktury osobowości: psychotyczny, borderline,
neurotyczny, zdrowy [9]. Poza poziomami rozwoju osobowości określa także  typ charakteru (np. para-
noidalny, depresyjny, schizoidalny) zależny od przy-jętego stylu obronnego. Opis osobowości według
McWilliams jest krzyżówką poziomu patologii i typu charakteru np. poziom borderline  typ depresyjny.
Stany depresyjne mogą pojawiać sięw każdej pa-tologii jednak mająróżny charakter. Podobnie jak
Kernberg, Nancy McWilliams uważa, że nie można zrozumieć istoty osobowości człowieka bez uwzględ-
nienia poziomu rozwojowego struktury osobowości. Patogeneza zaburzeń depresyjnych zależy od struk-
21
tury osobowości. Inna jest u osoby z neurotyczną or-ganizacją osobowości, inna w przypadku
osobowości ze strukturą pograniczną.
Typy osobowości:
1. osobość narcystyczna:
" pragnienie podtrzymania samooceny oraz potwierdzenia właśnej wartości przez z
ródła zewnetrzne
" nadmiernie skoncentrowane na sobiem potrzeba aprobaty i szczególna wrazliwość na krytykę
" Narcyz (mit)---młodzieniec który zakochał się we własnym odbiciu i zmarł z niezaspokojonej
tęskonoty
" w głebi moga czuc się nieuczciwi i pozbawieni miłości
" rozmyślanie o własnym wyglądzie, urodzie, sławie, bogactwie
" martwią się że nie pasuja do otoczenia, to co pokazuje światu jest ważniejsze od tego jaki jest
naprawdÄ™
2. Osobowość schizoidalna 
" tendencja do izolowania siÄ™,
" niewytwarzania silnych związków oraz wycofywania się z kontaktów emocjonalnych i społecznych,
uznawania ich za niepotrzebne.
" Przy dużej wewnętrznej wrażliwości wyrażanie uczuć jest ograniczone, co powoduje pozorny chłód i
dystans uczuciowy.
" nie obchodzą ich ani pochwały, ani nagany.
" Często występuje u nich poczucie osamotnienia i niezrozumienia przez otoczenie, podejrzliwość,
niemożność odczuwania przyjemności.
" Osoby cierpiące na to zaburzenie na ogół działają samotnie, często żyją w świecie marzeń i fantazji,
są ambitne, skłonne do introspekcji, ekscentryczne.
" Zaburzenie to jest rzadkie w stosunku do innych zaburzeń osobowości i obejmuje mniej niż 1%
populacji, częściej występuje u mężczyzn.
3. osobowość psychopatyczna (anyspołeczna):
" zróżnicowany typ, z jednej strony jenostki zdezorganizowane, impulsywne, sadystyczne (np.
zbrodniarze kórzy pili krew swoich ofiar), zaz drugiej strony osoby dystyngowane, eleganckie i
czarujace
" w kierunki bordeline się kieruje, bo osoby takie nie moga wytworzyć przywiązania i polegają na
bardzo prymitywnych mechanizmach obronnych
" manipulowanie innymi!
" niektórzy jednak uważają, że rozowojow sa bardzo wysoko, chociaz zdradzają skłonności
antyspołeczne
4. osobowość paranoidalna:
22
" podejżliwość
" brak poczucia humoeu
" poczucie wielkościbrak zaufania do obcychlubia dziaąłc [politykę (w ten sposób mają świadomość
walki z siłami spostrzeganymi jako zło, zagrożenie)
" ale też moga to być seryjni mordercy, którzy zabijajaa tych co niby chca zabić ich
" czyli ogólnie są to osoby które mylnie inetrpretuja zagrożenie
5. osobowość depresyja i maniakalna
" depresyjna:
" wierza że są z
li
" rozpaczaja z powodu swoich złych cech charakteru, np. egoizmu
" martwia się, że sieja zniszczenie
" poczucie starty
" przekonanie że zasługuja na odrzucnie
" ogromne poczucie winy
" wrazliwośc
" maniakalna:
" odwrotna do depresji--zaprzeczenie
" rozradowanie, dowcipna, promowanie siebie, poczucie wielkości
" ambitne plkany, gonitwa myśli nieodzuwanie głodu, potrzeby snu może siegać po używki
6. osobość masochistyczna (autodestrukcyjna):
" zagrożenie dla samych siebie
" cierpienie
" narzekanie
" postawy samozniszczenia i obizania własnej wartości
" torturowanie innych swoim bólem
7. osobowośc obsesyjna i kompulsywana:
" psychike danej osoby napedz myślenie i działanie, które przycmiewa odczuwanie, intuicję,
zbawe, marzeania
" często ludzie którzy wiele osiagneli
" odmiana: pracoholizm i osobowośc typu A :czyli zalatana, zabiergana
" tez, np. filozofowie : potzreba dużego myslenia, ale małego działania :P
23
" niepożdane, natretne myśli---np. częste mycie rąk
8. osobowośc histeryczna:
" wysoki poziom lęku
" wysokoa intensywnośc przezywania
" wysoka ekspersyjność
" osoby ciepłe, pełne energii z intuicją, sympatyczne
" pociagaja je dramaty osobistei ryzyko
" moga być uzaleznione od emocjonalnego pobudzenia
" uczucia moga siÄ™ szybko zmieniÄ…c
" moga tez w oczach innych uchodzić za sztuczne, powierzchowne, przsadzone
9. osobowośc dysocjacyjna:
" rozbici na kawałki
" setki osobowości (głównie chodzi o typ osoby o wielkorakiej osobowości) i konflikt między
nimi
" zrujnowane poczucie bezpieczeństwa, samoocenana
" niestałość
SEMESTR II
1. Idol, idolatria, idolatra (E. Fromm)
Idol  ma charakter religijny, bożki, bałwochwalstwwo
24
Idolatria  stan; oddawanie czci boskiej idolom, czyli wyobrażeniom bóstw
Idolatra  człowiek, który ma idola
Idol  to postać, na którą jednostka przeniosła swoją siłę i moc. Im bardziej wzrasta moc idola, tym
bardziej człowiek zostaje odarty z własnej indywidualności. Ale tylko bycie w pobliżu idola pozwala mu
na bycie z sobą samym. Idol. wytwór jego rąk i wyobraz
ni. staje nad i ponad nim oraz czyni go własnym
więz
niem. Idolatria, w rozumieniu proroków Starego Testamentu, jest zasadniczo tym samym, co
"alienacja".
Ideologia  nauka poświecona badaniu wszelkich idoli; mogłaby dać opis intensywności
przgnienia posiadania idoli oraz ich różnorodności w dziejach ludzkości. Typologia idoli: (a)  typu
matczynego; (b)  typu ojcowskiego. Matka w roli idola jest uosobnieniem bezwarunkowej miłości.
Natomiast ojciec odgrywa w tej funkcji rolę patriarchy, którego miłość i opieka są zależne od
posłuszeństwa wobec jego rozkazów.
Dowody, że każdy człowiek poszukuje idola:
·ð praktyki religijne. PolegaÅ‚y zasadniczo na obÅ‚askawianiu i zadowalaniu czczonych idoli.
(Nauki proroków i póz
niejsze religie chrześcijańskie miały pierwotnie charakter antyidolatryjny.
W zasadzie sam Bóg był ujmowany jako antyidol. Ale w praktyce i Bóg żydowski. i Bóg
chrześcijański byli przeżywani przez większość wyznawców jako idole, jako ucieleśnienie
mocy, której pomoc i wsparcie można uzyskać poprzez modlitwy, odprawianie rytuałów itd.)
Np. mamy chore dziecko  modlimy się, ofiarujemy  dziecko umiera  mamy złość na Boga,
bo zabrał nam dziecko, był dla nas idolem. Prawdziwy stosunek do Boga: trzba rozpoznawać
wolę Boga i żyć zgodnie z tą wolą.
*idolatryzacja  pojmowanie Boga jako idola.
·ð Idole przywatne (rodzina, nauczyciel, szef, lekarz, aktor filmowy itd). Nieważne czy moÄ…na
zobaczyc idola, czy jest on wytworem fantazji  osoba z nim zwiazana nigdy nie czuje sie
osamotniona i pozbawiona opieki.
Przyczyny zewnętrzne:
üð Ubóstwo
üð Brak ekonomucznego bezpiczeÅ„stwa
üð Poczucie beznaziejnoÅ›ci
üð *traumatyczne wydarzenia (choroba, Å›mierć ukochanego)
Przyczyny wewnętrzne:
üð Niepokój
üð Zwatpienie
üð Dypresja kliniczna
üð Poczucie niemocy
*w tle kruje się obecność wywołujących niepokój rodziców
* w tych sytuacjach potrzeba idola ma charakter jawny i trwały!
Natomiast w sytuacjach normalnych (jesteśmy zadowoleni z pracy, ze stanowiska, z dochodów)
potrzeba idola jest ukryta. Kiedy taka równowaga jest zakłócona (wymiar społeczny: bezrobocie, wymiar
osobisty: poważna choroba) potrzeba idola staje się otwarta. Często też pragnienie takie budzi się, kiedy ktoś
nadajacy się na idola wkroczy w prywatne życie i mobilizuje do działanie jego  idolatryjne namiętności .
Fenomen przeniesienia związany jest z tym, że większość ludzi czuje się jak dzieci i dlatego tęskni do
silnej postaci, której mogliby ufac i której mogliby się podporządkować.
25
Jakie warunki sprzyjajÄ… nieujawnianiu siÄ™ potrzeby idoli.
- Poczucie bezsiły i płynąca z tego potrzeba idoli stają się tym mniej intensywne, im bardziej danemu
człowiekowi udaje się wpływać aktywnie na swoją egzystencję: im bardziej potrafi rozwinąć swoje moce
miłości i rozumu; im większe uzyskuje poczucie tożsamości, wynikające nie z pełnienia społecznych ról.
lecz oparte na autentyzmie własnego Ja; im więcej jest w stanie dać oraz im wartościowsze są jego związki z
innym - nie powodujące utraty wolności oraz integralności; im bardziej jest on świadom swojej
nieświadomości, dzięki czemu nic, co w nim samym ani w innych nie jest mu obce, Ustalenie
indywidualnych czynników, które pozwalają nielicznym wyjątkowym jednostkom nie popaść w sferę
wpływów idolatrii, jest sprawą zbyt złożoną, aby nawet w dużym przybliżeniu móc je tutaj wyczerpać. A
przecież wielcy "antyidolatorzy" z pewnością istnieli i oni to wywierali decydujący wpływ na bieg historii.
Budda, Izaak, Sokrates, Jezus, Mistrz Eckhart, Paracelsus, Boehme, Spinoza, Goethe, Marks, Schweitzer i
wiele innych nie mniej sławnych postaci. Wszyscy oni byli "oświeceni", potrafili postrzegać świat takim,
jaki jest. i nie bali się, wiedzieli, że człowiek może być wolny, jeżeli będzie w pełni ludzki. Niektórzy
wyrażali swoją wiarę w kategoriach teistycznych, inni nie. Ale dla tych pierwszych Bóg nigdy nie był
idolem.
Oni widzieli prawdę i prawda uczyniła ich wolnymi. Byli napełnieni współczuciem, jednak nie byli
sentymentalni: wykazywali dużo hartu ducha, a mimo to byli bardzo czuli, zstępowali w głębię swoich dusz i
znowu wynurzali się na światło dzienne. Nie potrzebowali idoli do zbawienia, ponieważ polegali na sobie
samych. Nie mieli nic do stracenia, a jedynym ich celem było osiągnięcie pełni życia.
- Są warunki społeczne sprzyjające szerszemu kształtowaniu się nieidolatryjnych postaw. Wśród
najważniejszych należy wymienić brak wyzysku (i płynącą stąd nieobecność potrzeby zamącania umysłu
ideologiami usprawiedliwiającymi ten stan rzeczy), stworzenie każdemu człowiekowi życia wolnego od
jawnych i ukrytych sił oraz manipulacji działających od wczesnego dzieciństwa, a także pobudzanie rozwoju
wszystkich zdolności człowieka. Bogactwo i wysoki stopień konsumpcji nie mają nic wspólnego z
wolnością i niezależnością.
*Idolatra występuje w 2 wersjach:
- idolatra ateistyczny  mówi, że nie wierzy w Boga Biblijnego, ale ma innych bożków
- idolatra kompromisowy  ktoś, kt deklaruje, że jest katolikiem, natomiast w życiu teg nie widać, on służy
innym idolom (pieniÄ…dz).
2. Islam  życie Mahometa i kształtowanie się Koranu
*Islam powstał w VII wieku.  Religia uniwersalna  Monoteizm absolutny
*Dzisiaj 22 kraje, w których rozmawiają w j arabskim.
*2005r.  21% islam (muzulman) w świecie sunnici  90%
2010r.  24% szyici  10%
33% chrześcijaństwo
Mahomet, arab. /E-E i (pełne arabskie imię: Muhammad ibn Abd Allah ibn Abd al-Muttalib), ur. ? w
Mekce, zm. 8 czerwca 632 w Medynie  prorok islamu, założyciel pierwszej wspólnoty muzułmańskiej,
która przeobraziła się w teokratyczne państwo religijne.
Ojciec przyszłego proroka, Abdallah zmarł wkrótce po narodzeniu syna, matka zaś osierociła go, gdy
miał 6 lat. Wychowaniem chłopca zajął się stryj Abu Talib. Był on kupcem i prowadził handel z Syrią.
26
W wieku około 20 lat, ożenił się z bogatą - o 15 lat od niego starszą - wdową, imieniem Chadidża.
Małżeństwo to zapewniło Mahometowi dostatek i stabilizację.
Nie wiadomo, co dokładnie skłoniło Mahometa do głoszenia poglądów religijnych. Nie były one
szczególnie oryginalne. Przypominały wypowiedzi proroków ze Starego Testamentu lub
wczesnochrześcijańskich kaznodziejów. Być może oczekiwanie na pojawienie się arabskiego proroka ze
strony licznych chrześcijan w Arabii - przygotowało grunt pod działalność Mahometa. Według islamskiej
tradycji w grocie Al-Hira Mahomet doznał objawienia. Ukazał mu się anioł Dżibril (Gabriel) i przekazał
posłannictwo Boga.
Od tej chwili Mahomet zaczął głosić istnienie jedynego boga - Allaha, nakazywał zarzucemnie wiary w
dotychczasowe bóstwa, nawoływał do pokuty, siebie zaś określał jako wysłannika Boga. Reakcje
mieszkańców Mekki były bardzo różne, w większości przypadków jednak szydzono z samozwańczego
proroka i krytykowano jego poglÄ…dy.
R
Koran (arab. F"1OBD' Al-Qur

n)  święta księga islamu. Według tradycji muzułmańskiej powstawał w
latach 610-632, objawiany fragmentami prorokowi islamu, Mahometowi (zm. 632) przez Archanioła
Dżibrila (identyfikowanego w islamie z biblijnym archaniołem Gabrielem). Słowo  Koran pochodzi od
arabskiego słowa al-kur

n, które oznacza  recytację , ponieważ pierwotnie Koran przekazywano ustnie.
Według islamu i samego Koranu jego twórcą jest Allah.
Koran składa się ze 114 sur (rozdziałów), które z kolei dzielą się na aje (wersety). Rozróżnia się 90 sur
mekkańskich i 24 sury medyńskie, ze względu na miejsce ich objawienia. Sury są w Koranie ułożone
przeważnie według długości, od najdłuższej do najkrótszej.
Za  kanonicznÄ… uznano redakcjÄ™ Koranu autorstwa Zajda ibn Sabita, osobistego sekretarza Mahometa.
Koran został spisany w klasycznym języku arabskim, przez niektórych utożsamianym z dialektem
Kurajszytów, w formie prozy rytmicznej i rytmizowanej. Zdaniem muzułmanów literacka forma Koranu ma
być niemożliwa do naśladowania, co wiąże się z dogmatem religijnym o  cudowności Koranu .
Recytacja Koranu jest w świecie islamu uznawana zarówno za praktykę religijną, jak i za jedną ze sztuk
pięknych. Istnieje wiele odmian recytacji Koranu, uważanych za  kanoniczne i różniących się głównie w
zakresie fonetyki. Wyjątkowo, ze względów historycznych, dopuszczona jest recytacja Koranu w języku
tureckim.
Ponieważ tekst Koranu jest pełen zwrotów poetyckich, archaicznych, niejasnych dla przeciętnego
odbiorcy, powstała nauka o egzegezie tekstu koranicznego. Koran wpływał na rozwój kultury wielu narodów
azjatyckich i afrykańskich.
W wielu państwach o tradycji muzułmańskiej Koran uważany jest za jedno ze z
ródeł prawa, przede
wszystkim w zakresie prawa cywilnego. Koran inspiruje od wieków muzułmańskich myślicieli i autorów.
Wśród proroków wymienia postacie z Biblii Starego i Nowego Testamentu, wśród nich Jezusa, oraz
przytacza wydarzenia opisane w Biblii. Formułuje przepisy nie tylko dotyczące praktyk religijnych, ale i
stricte natury prawnej, oraz nawet powszednich przejawów życia, jak higiena, savoir-vivre.
3. Ekspansja islamu
Islam jest religią misyjną. Sam stale stara się o ekspansję. Zdobywa nowych wyznawców. Natomiast
własnych apostatów kara jak za najstraszniejsze zbrodnie. Ta ekspansja misyjna islamu jest obficie wspierana
przez petrodolary. Tak się złożyło, że największe złoża ropy na owej na świecie są w krajach muzułmańskich
(Arabia Saudyjska, Iran, Emiraty Arabskie, Kuwejt, Nigeria, Algieria, Libia, Irak, Kazachstan, Azerbejdżan) stać
ich więc na finansowanie działalności misyjnej również za granicą. Konwertytów zachęca się korzyściami
27
materialnymi, szczególnie skutecznie w czarnej Afryce. Za petrodolary budowane są meczety wszędzie tam,
gdzie tylko pojawi się trochę muzułmanów, czyli w całej Europie zachodniej.
Ekspansji misyjnej towarzyszy też ekspansja demograficzna. W świecie islamskim nadal rodzą się dzieci,
dużo dzieci i to nie tylko w krajach islamskich. Muzułmanie masowo emigrują do krajów chrześcijańskich i
tam też rodzą dużo dzieci, mimo tego, że żyją wśród ludzi dobrowolnie ograniczających swoją rozrodczość.
Nie akceptują europejskich obyczajów, trzymają się swoich. Nie tylko rodzą islamskich obywateli krajów
zachodnich, ale i wychowujÄ… ich w duchu islamskim.
Ekspansji wyznaniowej i demograficznej towarzyszy ekspansja zachowań budzących grozę wśród
chrześcijańskiego otoczenia. Dzisiaj zamiast wojen między- państwowych mamy zamachy terrorystyczne
(World Trade Center w Nowym Yorku, pociÄ…gi w Madrycie, metro w Londynie), rozruchy (Francja -
podpalanie samochodów), szkolenie młodzieży do ofiarności w świętej wojnie cywilizacyjnej (samobójców),
straszenie najpoważniejszymi konsekwencjami wobec krytyki islamu (sprawa Salmana Rushdi, duńskie
dowcipy o Mahomecie, przemówienie Benedykta XVI w Ratyzbonie).
ile duchowej islamu przeciwstawić można tylko siłę duchową chrześcijaństwa. Tyle tylko, że dzisiaj
chrześcijaństwo duchowo silne nie jest. Tak jak przed rekonkwistą potrzebna była odnowa duchowa
hiszpańskiego katolicyzmu (rządy Izabeli Kastylijskiej i jej męża Ferdynanda II Aragońskiego  władców,
którym historia nadała przydomek  katoliccy). Potrzebna jest dzisiaj całej Europie podobna odnowa.
Musimy zwalczać obrażające naszą wiarę bluz
nierstwa z taką pasją, z jak czynią to muzułmanie czy żydzi.
Musimy wymagać szacunku dla niej i sami ją szanować.
Konieczne jest przypomnienie wszystkim - tubylcom i imigrantom, że Europa jest to kontynent, w którym
rządzą zasady chrześcijańskie, łacińskie. Imigranci muszą znać swoje miejsce, miejsce gości, którzy albo
podporządkują się obowiązującym zasadom życia zbiorowego, albo spotka ich banicja.
4. Pięć filarów islamu i prawo szariatu
W islamie sunnickim muzułmanin ma pięć obowiązków, zwanych pięcioma filarami islamu:
üð Wyznanie wiary ()/'G4, szahada)  OÅ›wiadczam, że nie ma boga prócz Allaha, a Mahomet
(Muhammad) jest Jego prorokiem. Jest ona również aktem włączenia do wspólnoty muzułmańskiej
i w razie przyjęcia islamu na łożu śmierci jest powszechnie uważana za warunek wystarczający do
uznania za pełnoprawnego muzułmanina.
üð Modlitwa ()D5, salat)  odprawiana pięć razy dziennie, z twarzÄ… zwróconÄ… w stronÄ™ Mekki (do 627
roku w stronę Jerozolimy)  dzieci i osoby chore mogą odmawiać 3 razy dziennie.
üð JaÅ‚mużna ()'C2, zakat)  okreÅ›lonÄ… część swego majÄ…tku, nie dochodu (najczęściej 2,5%)
muzułmanin ma obowiązek oddawać biednym. Uważana jest za jeden z pierwszych
 nowoczesnych podatków socjalnych, pobierany od określonego progu majątkowego.
üð Post (EH5, saum)  w ciÄ…gu dziewiÄ…tego miesiÄ…ca roku muzuÅ‚maÅ„skiego (ramadanu), muzuÅ‚manie
muszą powstrzymywać się od jedzenia i picia (nie dotyczy kobiet w ciąży lub karmiących, małych
dzieci, osób ciężko chorych oraz odbywających długą i wyczerpującą podróż), a także palenia
tytoniu od wschodu do zachodu słońca. Wahhabici unikają nawet przełykania śliny.
28
üð Pielgrzymka do Mekki (,-, hadżdż)  muzuÅ‚manin musi jÄ… odbyć przynajmniej raz w życiu, jeÅ›li
pozwala mu na to sytuacja materialna. Często na podróż składa się cała lokalna wspólnota lub
rodzina, która deleguje jedną osobę. Niektóre autorytety religijne uważają, że w razie braku
możliwości odbycia pielgrzymki do Mekki można ją w pewien sposób zastąpić pielgrzymką do
innego ważnego centrum islamu (ich liczba waha się od 7 do ponad 100).
Według szyitów nie są to filary islamu, lecz raczej zobowiązania, które powinien wziąć na siebie
muzułmanin. Niektóre ruchy pochodzenia szyickiego odrzucają je całkowicie lub nadają im drugorzędne
znaczenie.
Szariat (arab. )9J14  szari'a(t)  droga prowadząca do wodopoju)  prawo kierujące życiem
wyznawców zarówno sunnickiej, jak i szyickiej odmiany islamu. Islam nie uznaje rozdziału życia
świeckiego od religijnego i dlatego reguluje zarówno zwyczaje religijne, organizację władzy religijnej oraz
codzienne życie muzułmanina. Prawo to jest sprzeczne z prawem wolności religijnej.
Szariat opiera się na założeniu, że prawo musi dostarczać wszystkiego, co potrzebne dla duchowego i
fizycznego rozwoju jednostki. Wszystkie czyny muzułmanina są podzielone na pięć kategorii  konieczne,
chwalebne, dozwolone, naganne oraz zakazane. Podstawą określenia czynów koniecznych jest pięć filarów
islamu.
SÄ… cztery z
ródła prawa w islamie. Najważniejsza jest święta księga islamu, Koran, następna po nim
jest Sunna, zbiór relacji dotyczących życia Mahometa. Kolejne dwa z
ródła to już narzędzia prawne: kijas
(rozumowanie przez analogię) oraz idżma (jednomyślna zgoda).
Koran. Muzułmanie wierzą, że Koran jest tylko ziemską wersją Księgi Matki, a prawo w nim zawarte
zostało tylko ujawnione  objawione prorokowi Mahometowi. Koran zawiera 4 rodzaje przepisów:
dotyczÄ…ce postawy religijnej wiernych,
dotyczące zewnętrznych, rytualnych obowiązków
przepisy moralne
przepisy regulujące wzajemne stosunki społeczne, rodzinne, itd. oraz stosunki międzyreligijne (czyli relacje:
wierny-wierny, wierny-innowierca, wierny-niewierny).
W pierwszych wiekach istnienia islamu, wraz ze wzrostem społeczności wyznawców, bardzo szybko
okazało się, że Koran nie jest z
ródłem wystarczającym. Uświadomiono sobie, że ma wiele luk, a pewne
sprawy są potraktowane powierzchownie. Są także w Koranie wersety sprzeczne ze sobą  prawnicy z
początkowego okresu włożyli dużo wysiłku w ich wyjaśnienie. W ten sposób zaczęły się rodzić tafsiry 
komentarze odwołujące się nie tylko do sensu prawnego księgi, ale także teologicznego, historycznego, do
warstwy lingwistycznej, itd.
Sunna. Zakres obowiązków zaczerpnięty z czynów i praktyk Mahometa. Sunna jest zbiorem opowieści na
temat czynów i wypowiedzi proroka Mahometa, stanowiąca muzułmańską tradycję religijną. Sunna jest
także z
ródłem wiary i podstawą prawa muzułmańskiego. Sunna ustanawia prawa w najróżniejszych
dziedzinach, od społecznej po polityczną i organizacyjną na płaszczyz
nie bardziej  świeckiej oraz w
dziedzinie teologicznej i rytualnej. Na przykład to właśnie sunna określa sposoby, czas i formuły modlitwy
kanonicznej, fundamentalnego obrzędu islamu.
Kijas. W przypadkach, w których ani Koran, ani sunna nie wystarczały do rozstrzygnięcia wątpliwości,
zaczęto stosować kijas  wnioskowanie przez analogię; z
ródłem analogii były przypadki wymienione w
29
Koranie lub sunnie. W ten sposób np. powstał zakaz używania narkotyków, przez analogię do zakazu picia
wina.
Idżma. Idżma to jednomyślne postanowienie. Gdy pojawia się jakaś wątpliwość natury prawnej, zbiera się
grupa muzułmańskich prawników lub nawet cała umma, każdy z radzących sądzi problem wedle swojej
woli, aż do momentu uzyskania jednomyślności. Decyzja jest następnie rozpowszechniana wśród wiernych.
Uznanie takiego postanowienia opiera się na przekonaniu, że decyzja tak podjęta nie może być niezgodna z
wolą Boga (jeśli ogół wiernych może jednomyślnie postępować, to nie może to nie podobać się Bogu).
Żadna z decyzji wydanych na podstawie kijasu lub idżmy nie może być sprzeczna z Koranem lub sunną.
Dżihad (zmaganie, walka)  w kulturze islamu pojęcie pierwotnie oznaczające dokładanie starań i
podejmowanie trudów w celu wzmocnienia wiary i islamu.
Dżihad
Mniejszy Większy
Święta wojna  mieczem Sercem, duszą
walczyć przeciwko unikać złego
niewiernym, Å‚ajdakom
5. Chrześcijaństwo a islam w kulturze współczesnej
a) Bóg w chrześcijaństwie i w islamie
chrześcijaństwo islam
Zdecydowana większość wyznań chrześcijańskich Muzułmanie uważają Boga za najwyższego władcę
jest monoteistyczna i uznaje koncepcję Trójcy wszechświata, jedyną istotę doskonałą i godną czci.
Świętej. Allah w Koranie jest praktycznie tym samym
bogiem co Jahwe w Starym Testamencie, a
Nauki Jezusa Chrystusa zawierają monoteistyczną koncepcja Trójcy jest uznawana przez
koncepcję uniwersalnego Boga  kochającego Ojca muzułmanów za absurdalną. Sama nazwa islam
całej ludzkości. Człowiek winien jest Bogu zaufanie, oznacza podporządkowanie się woli Boga, która
miłość i wdzięczność. Zobowiązany jest również przejawia się we wszystkich wydarzeniach. Allah
okazywać miłość innym ludziom jako dzieciom jest  wszechmocnym, wszechwiedzącym,
Boga. Jezus jest według trynitarian wiecznym i sprawiedliwym panem świata, stwórcą nieba i ziemi,
jedynym Bogiem (w tym Synem Bożym), który życia i śmierci.
przyjął naturę ludzką zachowując w pełni boską, by
zbawić ludzkość od grzechu. Osobiste oddanie i Podobnie jak w chrześcijaństwie, dużą wagę
zawierzenie Jezusowi jest motywem dobrego przykłada się do miłosierdzia Boga. Według islamu,
postępowania chrześcijanina. W dziele zbawienia najcięższym z grzechów i jedynym którego Bóg nie
człowieka współpracuje Duch Święty, określany jako przebacza jest oddawanie czci innym bogom, co
Duch prawdy i życia, utwierdzający ludzi w wierze, obejmuje nie tylko kult świętych czy bóstw innych
nadziei i miłości. Te trzy osoby boskie są równe, niż Allah, ale też nadmierne przywiązanie do dóbr
nierozdzielne i tożsame w swej istocie, choć są materialnych czy ukochanej osoby.
różnymi osobami, dlatego też są określane jako Bóg *Radykalny monoteizm  jeden Bóg  Allach! (ich
w Trójcy jedyny. monoteizm wiąży się z monoteizmem żydowskim
Bóg jest jeden, ale w trzech Osobach: Ojca, Syna i (nie wiem, co to znaczy, tak mam w notatkach))
Ducha Świętego. Są to trzy Osoby, które posiadają *Relacja człowieka do Boga  to relacja sługi do
jedną naturę Bożą nierozdzielnie - współistotnie. Pana.
*WierzÄ…cy  to wyrarzenie czystego pochodzenia
(też nie wiem, co to znaczy))
*Zaprzeczają Trójcę Świętą i wcielenie Boga
b) filozofia człowieka
30
chrześcijaństwo islam
·ð Teologia katolicka gÅ‚osi iż czÅ‚owiek stanowi ·ð czÅ‚owiek, podobnie jak caÅ‚y Å›wiat, powoÅ‚any
jedność duszy i ciała. Natura ludzka zawiera został do życia przez Boga.
pierwiastek Ciało ludzkie zostało ukształtowane z gliny
duchowy i nieśmiertelny(duszę) oraz pierwiastek aby przypominało człowiekowi jego pierwotne
materialny(ciało). Wprawdzie pokrewieństwo z kosmosem.
element materialny, jakim jest ciało ludzkie, cechuje W ukształtowane ciało ludzkie Bóg tchnął swojego
niedoskonałość i krótkotrwałość, ducha i ten fakt czyni z człowieka arcydzieło
jednak przez fakt, iż jest stworzone przez Boga oraz stworzenia oraz nadaje mu szczególna godność.
ma być wskrzeszone w Mimo tak wielkiej godności człowiek pozostaje
dniu ostatecznym, godne jest szacunku i uznania za jednak stworzeniem.
dobre.. Dusza ludzka
jest wewnÄ™trznie niezależna od ciaÅ‚a, a wiÄ™c ·ð WskazujÄ… bowiem, że już na poczÄ…tku
nie podlega rozkładowi i zniszczeniu. Jest ona dziejów
pierwiastkiem duchowym i nieśmiertelnym. świata miało miejsce nieposłuszeństwo człowieka
względem Boga, czyli "pierwotna
·ð czÅ‚owiek stworzony na obraz Boga-
wina" (grzech pierworodny) został ograniczony do
Stwórcy i powołany
pierwszych rodziców ludzkości. Islam odrzuca ideę
do uczestnictwa w świętym Życiu Bożym, ale już na
grzechu pierworodnego, który pozostawiłby skazę
początku swojej historii nadużył swojej wolności i
na naturze ludzkiej i który wymagałby szczególnej
przeciwstawił się Bogu.
interwencji zbawczej Boga. Wprawdzie pierwszy
Nastąpił grzech pierworodny, czyli przekroczenie
grzech nieposłuszeństwa, jak głosi doktryna
Bożego nakazu.
muzułmańska, wyzwolił w ludziach skłonność do
W przeciwieństwie do doktryny muzułmańskiej
innych grzechów, jednak każdy człowiek rodzi się
teologia katolicka nie ogranicza zasięgu grzechu
naturalnie dobry i nic nie zniekształca jego natury,
pierworodnego do pierwszych ludzi, lecz
ani jego woli.
podkreś la, że jest on dziedziczony przez
Odrzucenie idei grzechu pierworodnego oraz
wszystkich potomków Adama.
potrzeby szczególnej interwencji
Tragiczne skutki grzechu pierworodnego, wymagały
zbawczej Boga spowodowała brak określeń
szczególnej interwencji zbawczej Boga.
najbardziej właściwych dla chrześcijańskiej
Jej(interwencji) celem miało być przywrócenie życiu
koncepcji zbawczej, takich jak: zbawienie i
człowieka i światu utraconego ładu Bożego.
zbawiciel.
Realizacją owej interwencji Boga był Boży plan
·ð WedÅ‚ug Koranu jest On Królem w stopniu
zbawienia, stopniowo dokonujÄ…cy siÄ™ na przestrzeni
najwyższym; "Królem ludzi" i "Królem Dnia
dziejów świata, określany mianem historii
SÄ…du". Brak jest natomiast relacji
zbawienia.
wskazujÄ…cych na ojcowskie odnoszenie siÄ™
·ð teologia katolicka uznaje ideÄ™ Boskiego
Boga do ludzi. O braku ojcowskich relacji
ojcostwa za zasadniczą i kształtującą właściwe
między Bogiem a człowiekiem decyduje
chrześcijaństwu relacje między Bogiem
radykalna transcendencja Boga(WÅ‚adca
a człowiekiem. U podstaw owych relacji znajduje się
Absolutny) w stosunku do człowieka i całego
pojęcie dziedzicznego grzech pierworodnego i
świata stworzonego.
zwiÄ…zanego z nim zbawczego planu Boga.
*Jeśli człowiek zgrzeszy, to musi żyć w wiarz i
pokorze Allachu
*Człowiek musi wykonywać 5 dobrych obowiązków
muzulmanina (patrz wyżej: 5 filarów)
*Allach  Bóg Pozaświatowy
*Bóg  Bóg historii
*Człowiek może być tylko sługą Pana. Nie ma
*Bóg stworzył człowieka, aby poznał Go i kochał na
możliwości, że człowiek jest stworzony na podobę
tym świecie.
Boga. Bóg nie da się poznać ludziom.
**Pojęcie osoby: islam nie zna pojęcia  osoba . Jest
pojęcie  jednostki , jako części całego
społeczeństwa muzulmańskiego. Brak wolności
religijnej.
c) koncepcja małżeństwa i rodziny
31
Małżeństwo w islamie jest umową, traktatem. Przedmiotem kontraktu jest władza nad żoną. Kobieta
nie może wychodzić z domu bez zezwolenia męża; nie może gościć mężczyzn oprócz najbliższych bliskich.
Musi mieć zasłonę na twarzy.
Dopuszcza się rozwiązanie małżeństwa (rozwód). Jest to prawo męża. Kontrakt małżeński może być
rozwiązany jednostronnie przez mężczyznę lub na prośbę kobiety przekazaną przez jej ojca i za zgodą męża.
Kobieta nie może oddalić męża przez rozwód.
Islam dopuszcza małżeństwo jednego mężczyzny z kilkoma kobietami (ale nie więcej, jak 4). Niemniej
w niektórych krajach islamskich poligamia jest zakazana. Jednak kobieta nie może mieć więcej, niż jednego
męża.
W Islamie rodzina oparta jest na modelu patriarchalnym. Dzieci są dla mężczyzny darem, który
otrzymuje od Boga za pośrednictwem kobiety. Narodzone dziecko jest uważane za dobre ze swej natury oraz
wyznawcę islamu. Władza ojca nad dziećmi jest absolutna.
W wychowaniu podkreśla się szacunek i posłuszeństwo dla rodziców, które ustaje gdy rodzice chcą
odłączyć dziecko od islamu.
Syn ma zawsze obowiÄ…zek wyznawania islamu.
Nie uznaje się prawa matki do wychowania, jeśli ta jest innego wyznania.
Dzieci noszÄ… imiÄ™ ojca, majÄ… jego obywatelstwo i religiÄ™.
Jeśli rozwiązuje się małżeństwo, żona wyznania katolickiego może opiekować się nieletnimi dziećmi
tylko wtedy, gdy nie sprzeciwia się to wychowaniu w wierze muzłumańskiej. Po osiągnieciu pewnego wieku
dzieci przekazywane są pod opiekę ojca lub jego rodziny lub wskazanego w testamencie opiekuna, jeśli on
nie żyje.
Katoliczka + muzulmanin
Jako kandydatki na żony muzułmanów mogą być brane pod uwagę, poza muzułmankami, tylko kobiety
Księgi: chrześcijanki i żydówki.
Katoliczka musi mieć zezwolenie (dyspensę) od biskupa.
3 warunki otrzymania dyspensy:
- Strona katolicka powinna zaświadczyć, że zrobi wszystko, żeby dzieci były wychowane po katolicku
- Druga strona musi być zawiadomiona o szczegółach wiary kat.
- Cele oraz przedmioty małżeństwa:
* miłość
* prokreacja (przekazanie życia)
Katolik + muzulmanka!!!
Muzułmankę obowiązuje całkowity zakaz małżeństw z wyznawcami innych religii.
Ale!: katolik może stać się muzulmaninem, kiedy wyzna, że Allach  to Bóg, a Mahomet (Muhammad)  to
jedyny Prorok.
Muzulmanin nie może stać się katolikiem. Według Szariatu (Prawa islamskiego) zasługuje na karę
śmierci. (u nich: wolność religijna  to znaczy, że każdy może nawrócić się, natomiast nie ma mowy o
odwrócenie się od islamu! (taka to sobie wolność =/ ))
W pczeciwieństwie do Biblii Koran nie
wspomina imienia Ewy i całą winę za grzech
pierworodny obciąża Adama
d) wizja kobiety
Taaaka sobie ciekawostka))))
- Koran podkreśla, że kobieta jest istotą ludzką, stworzoną przez Allaha
32
- Gwarantowane jest kobietom minimum praw majÄ…tkowych i okresowe zabezpieczenie zamieszkania i
wyżywienia po rozwodzie, a także utrzymanie przez męża w czasie trwania małżeństwa. Wdowy powinny
mieć zabezpieczone mieszkanie i utrzymanie przez rok po śmierci męża.
- Nie ma różnic między mężczyzną i kobietą w płaszczyz
nie czysto religijnej
- Dozwolona jest poligamia (ograniczona do 4 żon) i współżycie z nieograniczoną liczbą niewolnic. W
praktyce poligamia ograniczona jest możliwościami finansowymi mężczyzny, tylko 2 do 3% najbogatszych
może sobie pozwolić na więcej niż jedną żonę.
- Koran podkreśla różnice między płciami, wyraz
nie określając kobiety jako gorsze od mężczyzn.
- Kobieta jest istotą pustą i bezmyślną.
- Kobieta musi być posłuszna mężczyz
nie i może być zmuszona do tego biciem, jeśli inne środki okażą się
niewystarczajÄ…ce.
- Kobiety muszą zakrywać ciała, a według niektórych interpretacji także twarze (jednak w samym Koranie
nie ma dosłownego nakazu zakrywania twarzy ani włosów).
- Mężczyzna może (poza okresem menstruacji i okołoporodowym) zawsze wymagać od żony współżycia
seksualnego.
- Kobieta dziedziczy znacznie mniej majątku, niż mężczyzna.
- Kobieta ma przed sądami mniej praw, niż mężczyzna.
*Do kobiety mówi się córko, żono, siostro. Nie używa się imienia.
6. Problem wolności religijnej i rozdziału władzy religijnej od władzy politycznej w islamie
Wolność religijna w islamie nie istnieje  muzułmanin przechodzący na inną religię w zasadzie
podpisuje na siebie wyrok śmierci. Zmiany religii uznają tylko w przypadku, gdy ktoś zmienia
wiarę NA islam. W niektórych miejscach nawet za samo przyznanie się do wyznawania innej religii
można stracić życie.
Małżeństwo z osobą innego wyznania jest dopuszczalne tylko dla mężczyzny  może on ożenić się
w nie-muzułmanką, jednak muzułmańska kobieta (zaskakujące!) może wyjść za mąż tylko za
muzułmanina.
W islamie istnieje koncepcja państwa wyznaniowego: państwo jest nierozerwalnie związane religią
 ma to swoje uzasadnienie przede wszystkim w tym, że prawo islamu  święte prawo szariatu
zawiera także regulacje dotyczące sfery społecznej, politycznej i ekonomicznej, dziedziny te są
więc usankcjonowane religijnie. Każda sfera życia publicznego jest w islamie podporządkowana
religii.
Obecnie system ten jest obecny w Arabii Saudyjskiej i Mauretanii oraz Iranie (Iranu jestem pewna
na 95%), jednak radykalne grupy islamistyczne dążą do rozszerzenia go na inne kraje (docelowo na
cały świat)
7. Wizje natury ludzkiej  od Oświecenia do dzisiaj
8. ZÅ‚o w kulturze
a)  Stałem się Hitlerem&  (Gombrowicz)
b) Archetyp cienia (Jung) i syndrom  kozła ofiarnego (Girard)
c) Bóg a zło
33
·ð ZÅ‚o w czÅ‚owieku jest pewnym brakiem natury ludzkiej
·ð Mangelwesen  brak; czÅ‚owiek nie jest doskonaÅ‚y, ma jakiÅ› brak. Brakiem jest wÅ‚aÅ›nie m.in.
zło. Jak zło funkcjonuje w naturze ludzkiej?
·ð Wiąże siÄ™ to z wyobraz
nią antropologiczną  jak myślę o sobie? To rzutuje na to jak myślę o
innych
·ð Odpowiedzi na to pytanie bywajÄ… naiwne, np. poglÄ…d Rousseau: czÅ‚owiek jest istotÄ… dobrÄ…,
psuje go społeczeństwo, cywilizacja. Ale w głębi serca jest kimś dobrym, szlachetnym,
niewinnym
·ð Należy przyjąć postawÄ™ realizmu psychologicznego: czÅ‚owiek nie jest kimÅ› dobrym
·ð Koncepcja Rousseau jest maÅ‚o wnikliwa. Już Freud odkryÅ‚, że jesteÅ›my narcystyczni.
Rodzimy się jako narcystyczni i narcyzm towarzyszy nam do końca życia
·ð CzÅ‚owiek nie jest kimÅ› dobrym  to wywodzi siÄ™ z Biblii (Jezus mówi: nikt nie jest dobry,
tylko Bóg)
·ð naiwnÄ… odpowiedz
daje też komunizm  dobry człowiek wierny partii
·ð mit dobrego dzikusa  uważano, że dzicy ludzie sÄ… dobrzy, bo nie sÄ… skalani cywilizacjÄ…
(mit obalony: prowadzą wojny krwawe jak mało kto)
Witold Gombrowicz  Dziennik 1961-1966
·ð ZÅ‚o jest we mnie i muszÄ™ je w sobie rozpoznać
·ð Możliwa jest dychotomia  z jednej strony jest ktoÅ› dobrym ojcem, mężem, a z drugiej&
np. szef obozu koncentracyjnego miał rodzinę; eksperyment więzienny Zimbardo
·ð WglÄ…d w siebie  na ile go mam; samopoznanie. Ludzie nie uznajÄ… tego, że sÄ…
potencjalnymi zbrodniarzami. Gdy widzÄ… zbrodniÄ™  wybrzydzajÄ… , moralizujÄ…, nie
rozumieją jak tak można czynić  przecież jesteśmy ludz
mi
·ð SamoÅ›wiadomość  mam w sobie anioÅ‚a, mam w sobie bestiÄ™. Nie wiem jak siÄ™ zachowam
w konkretnej sytuacji. Ale przynajmniej mam tę świadomość
·ð wielu ludzi odrzuca to, że majÄ… w sobie zÅ‚o  to kÅ‚amstwo egzystencjalne
·ð Zmagania aksjologiczne  kim jestem, do czego jestem zdolny
·ð ChrzeÅ›cijaÅ„stwo  jestem grzesznikiem. Moja skÅ‚onność do zÅ‚a jest wiÄ™ksza, mocniejsza niż
pragnienie dobra
·ð mogÄ™ zmagać siÄ™ w sobie, ale moja skÅ‚onność do zÅ‚a i tak jest silniejsza  to temat wielkiej
literatury (np.  Zbrodnia i kara )
·ð ważne by stanąć w prawdzie i rozpoznać siebie jako narcystÄ™. To jest trudne, ale
małżeństwo pomaga.
·ð Gombrowicz mówi jako ateista  a i tak ma Å›wiadomość zÅ‚a w czÅ‚owieku. To nie jest
religijny punkt widzenia
·ð Potencjalnie jestem Hitlerem i to siÄ™ może ujawnić w pewnych sytuacjach  Narody Å›wiata:
czy wciąż wam się wydaje, że Hitler był tylko Niemcem?
·ð 2 typy zÅ‚a:
o Zło moralne  jestem na równi pochyłej mojego egoizmu. Jestem narcystą, egoistą,
nie skłonnym do poświęceń. Mam wpływ na zło moralne
o Zło ontyczne  jest głębsze. Mam skłonność do zła, jestem wewnętrznie
zniekształcony. Nie mam wpływu na zło ontyczne.
Archetyp cienia (Jung)
Jung (uczeń Freuda):
·ð Ma pewnÄ… wizjÄ™ psychiki
34
·ð Persona  (w starożytnym teatrze greckim persona to maska, którÄ… nakÅ‚adali aktorzy) - rola,
którą gram, np. student, profesor. Gramy różne role  ojciec, brat, kolega. Autowizerunek
oficjalny
·ð Ego  jest u Junga instancjÄ… Å›wiadomÄ… (inaczej niż u Freuda). U Freuda jest częściowo
świadome, częściowo nieświadome.
·ð Sfera nieÅ›wiadoma  tu sÄ… archetypy, sÄ… gÅ‚Ä™boko nieÅ›wiadome, ale promieniujÄ… na ego i
personÄ™
Kluczowe archetypy:
·ð Powierzchniowy  to persona i cieÅ„
·ð Duszy  anima i animus. Mężczyzna szuka animy, kobieta animusz  mój Adam, moja Ewa
(wybranka)
·ð Ducha  Wielka Matka i Stary MÄ™drzec  pewien wewnÄ™trzny autorytet, którego szukam.
KtoÅ›, kto mi imponuje.
o Mędrzec  personifikacja mądrości, prawdy. To może być Bóg lub prorok. Autorytet
męski
o Matka  autorytet żeński (zwykle stara kobieta, która imponuje swoja mądrością)
·ð Jaz
ni  Jung używa terminu Selbst ( sobość , self). Bycie sobą. Proces indywiduacji 
spełnienia się w życiu jako człowiek, każdy chce być indywidualnością. Odkrycie swojego
powołania i dążenie do jego spełnienia
·ð Archetypy odsÅ‚aniajÄ… gÅ‚Ä™bokie pragnienia nieÅ›wiadome.
Ważny w kontekście zajęć jest CIEC
:
·ð To zÅ‚o pewne, dlatego czÄ™sto uciekam
·ð Alienacja  to ucieczka
·ð MyÅ›lenie życzeniowe  np. małżeÅ„stwo  wydaje nam siÄ™, że to bÄ™dzie raj na ziemi. A nie!
Bo spotykajÄ… siÄ™ dwa cienie
·ð JeÅ›li ucieka siÄ™ od archetypu cienia to buduje siÄ™ pewnÄ… idyllÄ™  bÄ™dzie raj na ziemi
·ð Prowadzi do ucieczki w pewne utopie, np. komunizm
·ð Wyraża siÄ™ w myÅ›leniu życzeniowym (wishful thinking)  niebezpieczna rzecz, ale ciÄ…gle w
to wpadamy
·ð KtoÅ›, kto ucieka od cienia może sobie narzucić bardzo surowÄ… ascezÄ™, np. kobiety dla mnie
nie istniejÄ…  psychaitryk
·ð Pracoholizm też może być ucieczkÄ… od cienia
·ð podobnie jak przesadny perfekcjonizm (rodzaj samoobrony przed cieniem  żeby
przypadkiem ktoś mi czegoś nie zarzucił)
·ð Reklama bazuje na tym  pokazuje Å›wiat bez sfery cienia, pewnÄ… doskonaÅ‚ość
Cień ma 4 wymiary. Podstawowe emocje, tworzące kompleks cienia to:
1. Agresja
2. Poczucie winy
3. Poczucie małej wartości
4. Lęk
To sÄ… 4 aspekty cienia w nas, tak zwana tetrada cienia.
4 funkcje psychiczne:
1. Percepcja
2. Intuicja
35
3. Uczucie
4. Myślenie  negatywne myślenie o sobie wynika z poczucia niskiej wartości
Personifikacje cienia:
·ð BaÅ›niowe  np. smok, baba jaga, wilk itd.
·ð Ludowe  diabeÅ‚, szatan, wampir
·ð Mitologiczne  herosi schodzÄ…cy do cienia, buntujÄ…cy siÄ™ przeciwko bogom, np. Edyp,
Prometeusz
·ð Religijne  Judasz, Kain, także Hiob, chociaż on inaczej do tego podchodzi.
Ktoś, kto ucieka od cienia wpada w kompleks ofiary. Gdy nie widzę w sobie złych cech, to widzę to
na zewnątrz, u innych. Jeśli nie widzę w sobie cienia, to jestem nieznośny dla otoczenia. Postawa
niewinnej, skrzywdzonej ofiary jest najgorsza.
Kobieta a mężczyzna  ten sam ładunek egoizmu, ale inaczej wyrażany. Cień jest i w mężczyz
nie, i
w kobiecie, tylko inna ekspresja. Np. mężczyzna głośno krzyczy; kobieta  szantaż emocjonalny,
niedopuszczenie do współżycia.
Indywiduacja  wewnętrzny rozwój, rozpoznanie cienia indywidualnego. Postawa duchowa
pozwala rozpoznać i zasymilować cień.
Rozpoznanie i asymilacja cienia jest bardzo ważna  to droga indywiduacji, akceptacji tego, kim
jestem.
Człowiek, który rozpoznał siebie, wie kim jest. To daje ogromną wolność. Cień trzeba sobie
uświadomić.
Biblia:
·ð Mówi kim jest czÅ‚owiek
·ð W różnych kontekstach w ST i NT
NT  fragment listu do Rzymian św. Pawła (Rz 7, 14-25):
·ð To tÅ‚umaczenie  trzeba porównać z oryginaÅ‚em
·ð CiaÅ‚o w jÄ™zyku greckim ma dwa znaczenia. W jÄ™zyku polskim ma jedno i to jest mylÄ…ce
o sarx  grzeszna wolność
o soma  cos neutralnego, nasze ciało jest czymś pozytywnym, dobrym
·ð Jedno pojÄ™cie nas bardzo ogranicza
·ð ÅšwiÄ™ty PaweÅ‚ mówi o sarx  postawa czÅ‚owieka cielesnego   ChcÄ™ być Bogiem
·ð PojÄ™cie grzechu  trzeba rozumieć szerzej niż grzech moralny
·ð ZÅ‚o  2 sensy:
o Moralne  zależne od decyzji
o Ontyczne  nie zależy ode mnie  jako człowiek mam skłonność bardziej do zła niż
dobra, bardziej jestem egoistą niż aniołem. Teologia wyjaśnia to jako skażenie
grzechem pierworodnym
·ð PaweÅ‚ mówi o grzechu ontycznym  to wrodzona skÅ‚onność, sÅ‚abość sprawia, że czyniÄ™ zÅ‚o
·ð Rozdarcie wewnÄ™trzne czÅ‚owieka: wiem, co powinienem zrobić (wiem co jest dobre), ale
nie potrafię tego zrobić, coś mnie powstrzymuje
Mk 7, 17-33
36
·ð Problem nieczystoÅ›ci
·ð Co czyni czÅ‚owieka nieczystym, zÅ‚ym, co go wewnÄ™trznie plami  to, co pochodzi z serca
(serce to symbol wolności i natury człowieka)
·ð W tym sercu Å‚atwo możemy rozpoznać wolność czÅ‚owieka
·ð To co przychodzi z zewnÄ…trz nie zmusza mnie do decyzji i mnie nie unieszczęśliwia
(unieszczęśliwia mnie to, co pochodzi z wewnątrz, czyli z mojej decyzji)
·ð Czyni mnie nieczystym to, co pochodzi z wewnÄ…trz  pochodzi z pewnej decyzji
·ð dobrze jest unikać tego, co czyni mnie nieczystym
·ð Wolność decyzji
·ð To pytanie co mnie czyni nieczystym w sensie duchowym  np. to, co jemy, pokarm, czyli
to, co pochodzi z zewnątrz nie ma na to wpływu
Św. Augustyn: Raz wybrawszy codziennie wybierać muszę
Uwierzywszy Bogu  decyzja wiary nie zwalnia nas z decyzji. A często chcemy swoją wolność
powierzyć komuś innemu.
9.  Rewolucja seksualna judaizmu (D. Prager)
Problem nieokiełznanego seksualizmu we współczesnym świecie, seksualizacja wszystkiego!
Dzisiaj otacza nas wielkie pragnienie seksu
chrzescijanie i Zydzi ( bracia starsi w wierze ---Jan Paweł II)
opacznie rozumie się wolność---jako samowolę (wolność indywidualstyczną, egoistyczną,
narcystycznÄ…)
lata 70. --Londyn  the joy of sex
obecnie---np. Walka o prawo do pedofilii, bo co kto lubi
zasada rachuby nastepst---jęsli nie wynika z tego nic złego to dlaczego nie. Sprzeciwia się to
głoszonej przez JP II obronie wartości absolutnych, wartości jako drogi do człowieczeństwa
małżeństwo dziś----aspekt jednoczący (miłość) + prokreacja (rodzina/ życie)
dzisiaj siÄ™ wszystko poplatÄ…Å‚o aspekt hedonistyczny, ale bez dzieci, albo jedno dziecko
JP II  Humane vitum
ludzie urodzeni po latach 70. 80. maja już pokręcone od seksu w głowach, nakręcreni pulsem
naszych czasów, wychowani w atmosferze hipererotycznej
pojęcie panseksualizmu---wszystko wiąże się z seksem kreskówki, internet, widzi się obrazy, które
wcześniej były tabu, obecność nawet przekazów podprogowych plus do tego banalizowanie tej
sprawy
Deseksualizacja Boga w judaizmie
w odróznieniu od innch religii w judaizmie nie ma założenia że stworzenie zaczyna się od aktu
seksualnego bogów/ boginek czy ogólnie że bogowie ze soba współżyją, np. Zeus z Herą albo że
ktoś kogoś gwałci czy że akty seksualne zdarzają się w  boskiej rodzince
w religiach istniała tzw. sakralna prostytucja (stosunki homo, hetero na rzecz świątyni), a stosunek
analny uchodził nawet za część kultu
kediszim- męskie prostytutki, ale z czasem usunieto taką  instytucję
do 1948 r. małżonki współżyły z kapłanami reprezentującymi bogów
37
ale w Izraelu aktywność seksulaną ograniczono, wyizolowano czy sprowadzono tylko do łoża
małżeńskiego
judaizm wydzielił homoseksualizm
wcześniej wszelki praktyki seksualne się jakoś specjalnie nie dzieliły tylko co najwyżej na
penetrujÄ…cego i penetrowanego
patrzono na seks jako pewnego rodzaju preferencje kulinarne (czyli co kto lubi :P)
dopiero Biblia ukazała seks jako intymną interakcję, interakcje miłości i na tym polegała rewolucja
seksulana judaizmu plus do tego zakaz homoseksualizmu!
Homoseksualizm wczesniej był akceptowanay, a nawet ceniony (Grecja)
Dopiero Żydzi się postawili w tej sparwie: Nie będziesz obcować z mężczyzna tak jak z kobietą, bo
to jest OBRZYDLIWOŚĆ---hbr. toevah (słowo używane w odniesieniu np. do kultu bożków,
wrózbiarstwa, magii)
Homoseksualizm poteopiny tak jak np. ofiary z dzieci, które to zjawisko prezentuje prymitywność
świata ludzi
Biblia wprowadziła obraz Boga uniwersalnego/ moralnego/ kochajacego nie jak np. w Grecji
zawistna Hera
Pragnienie by kobieta i mężczyzna buli równi, żyli wspólnie
rodzina jest najwazniejsza, a homoseksualizm to zapczeczenie rodziny, negacja, zbrodnia
męzczyzn, którzy nie maja żony---czy męzczyzn bez zony to człowiek???
rodzina wazniejsza niż naród, jednostka
Abraham----ojciec wiary
negatywny stosunek wobec kobiet wynikał z homoseksulaizm, np. w Grecji stawiano
homoseksulazim na piedestale, był ideałem, a kobiete sprowadzało to do roli kury domowej albo
kurtyzany!
Dlatego Ateny były zdominowane przez męzczyzn
Biblia oddaje kobiecie jej godność
trzeba pamiętać o :
deseksulaziacji Boga, wzmocnieniu roli kobiety, seks plus miłość, potępienie homoseksulaizmu i
prostytucji sakralnej
10. Teologia ciała wg Jana Pawła II
Niegdyś istniało tradycyjne przekonanie, że obie płcie się uzupełniają, pewnego rodzaju
dopełnienie kobiety i mężczyzny. Teraz jest tendencja, iż panuje absolutna równość, równość
mężczyzny i kobiety. Mówi się, że kiedyś pragnienie Boga było podstawą społeczeństwa, dziś
jest natomiast pragnienie seksualne. Jaka jest na to odpowiedz
Kościoła? Papież Jan Paweł II w
 Teologii Ciała wyraził to w 9 Katechezach. Międzynarodowa Komisja Teologiczna
utworzona przez Papieża jako pomoc dla Stolicy Apostolskiej w rozwiązywaniu problemów
teologicznych wypowiedziała się jasno i precyzyjnie na ten temat:
Wcielenie i Zmartwychwstanie rozszerzają nawet w wieczności głęboko postawy seksualne
imago Dei obrazu Bożego. Zmartwychwstały Pan, który teraz siedzi po prawicy Ojca pozostaje
mężczyzną. Możemy poza tym zauważyć, że uświęcona jak gdyby Osoba Matki Bożej teraz
wzięta cieleśnie do nieba jest dalej kobietą. Różnice seksualne pomiędzy mężczyzną i kobietą
38
ukazują nam ukazują się przed fizyczne przymioty de facto przekraczają czystą fizyczność i
dotykajÄ… samego misterium osoby.
Jest to bardzo ważna teza: nie jesteśmy mężczyzną czy kobietą w sensie tylko płci kulturowej, nie
tylko fizycznie, ale to dotyka głębi naszej osoby  mężczyzna przeżywa świat jako mężczyzna,
kobieta - jako kobieta.
Mężczyzna i kobieta są stworzeni na Obraz Boży. Ten istotowy dla człowieka obraz, podobieństwo
Boże mężczyzny i kobiety jako małżonków i rodziców, zostaje przekazany ich potomkom:
 BÄ…dz
cie płodni i rozmnażajcie się, abyście zaludnili ziemię i uczynili ją sobie poddaną (Rdz 1,28)
(W tekście aramejskim jest inne przetłumaczenie  Bądz
cie silni i rozmnażajcie się. )
Człowiek jest istotą rozumną (animale razionale). Niewiasta jest drugim  ja we wspólnym
człowieczeństwie. Mężczyzna i kobieta od początku jawią się jako jedność dwojga, co oznacza
wyjście z pierwotnej samotności, w której człowiek nie znajdował pomocy.
Człowiek nie może istnieć samotnie, może istnieć tylko jako jedność dwojga. To jest pełnia
człowieczeństwa. Sam mężczyzna nie jest w pełni człowiekiem. Można by się zastanawiać czy
kawaler jest w ogóle człowiekiem. Zatem człowiek nie może istnieć samotnie, może tylko jako
jedność dwojga, w relacji do drugiej osoby  chodzi tu o relację wzajemną.
Człowiek został więc stworzony w relacji z innymi na obraz Boga, który jest Trzema Osobami,
pozostającymi we wzajemnej relacji miłości. Osoby te są różne ale pozostają w pewnej jedności.
Także mężczyzna nie może stanowić człowieczeństwa bez kobiety, człowieczeństwo to mężczyzna
i kobieta razem. Są oni wezwani do życia we wspólnocie w miłości i do odzwierciedlania w ten
sposób komunii miłości, jaka jest w Bogu.
W rozdziale II  Wspólnota ludzka Gaudium et spes czytamy:
 Kiedy Pan Jezus modli siÄ™ do Ojca, aby "
wszyscy byli jedno... jako i my jedno jesteśmy"(J 17,21-
22), otwierając przed rozumem ludzkim niedostępne perspektywy, daje znać o pewnym
podobieństwie między jednością osób boskich a jednością synów Bożych zespolonych w prawdzie i
miłości. To podobieństwo ukazuje, że człowiek będąc jedynym na ziemi stworzeniem, którego Bóg
chciał dla niego samego, nie może odnalez
ć się w pełni inaczej jak tylko poprzez bezinteresowny
dar z siebie samego.
Jest to słynna formuła Jana Pawła II, właściwie istota miłości: bezinteresowny dar z siebie.
Oczywiście, jeśli ktoś jest samotny nie może wejść w tę relację z drugim, powierzyć siebie
drugiemu w sposób naturalny.
39
Człowiek zarówno mężczyzna jak i kobieta jest jedynym wśród stworzeń świata widzialnego,
którego Bóg Stwórca chciał dla Niego samego. Stworzenie pozostaje w funkcji człowieka, człowiek
jest w funkcji Boga, nie zaś w funkcji czegoś innego.  Odnosi się to do każdego człowieka,
zarówno do kobiety, jak i do mężczyzny, którzy oczywiście realizują to na sposób właściwy
każdemu. W obrębie niniejszego rozważania o godności i powołaniu kobiety ta prawda o człowieku
stanowi nieodzowny punkt wyjścia. Księga Rodzaju pozwala już dostrzec jakoby w pierwszym
zarysie ten oblubieńczy charakter relacji pomiędzy osobami, na gruncie którego rozwinie się z kolei
prawda o macierzyństwie, a także o dziewictwie jako o dwóch szczególnych wymiarach powołania
kobiety w świetle Bożego Objawienia.
Termin, którego Papież często używa to  wymiar Oblubieńczy . Jan Paweł II napisał List do kobiet
(1995), kiedy to walka przeciw kobiecie stała się bardzo ostra. Mówi w nim o geniuszu kobiety. Na
czym on polega? Na indywidualności relacyjnej. Kobieta ma bogatą indywidualność relacyjną tzn.
Papież podkreśla regulację miedzy kobietą a mężczyzną, którzy się uzupełniają i są niezbędni w
kontekście rodziny. I ojcostwo i macierzyństwo potrzebują jedno drugiego i są współzależne. Z
tego powodu odnosi się do kobiet  Jedno dwoistość pomaga zrozumieć, że rodzina w tej mierze, co
kultura są wspólną misją mężczyzny i kobiety, ponieważ wymagają specyficznego wkładu każdego i
relacji wspólnoty lub wspólnoty obu płci. Konieczne jest powielanie kultury, która nie jest
pozostawiona bez matki i rodzinę, która nie jest pozbawiona ojca, żeby ochraniać ludzkość.
Różnica między kobietą a mężczyzną jest ontologiczna.
Ta różnica między kobietą a mężczyzną nie jest tworem kulturowym, ale jest po prostu cechą
naturalną. Chodzi o różnicę relacyjną. Papież mówi tu o geniuszu kobiety. Odnosi się do kobiety,
która ze względu na dar macierzyństwa jest bardziej otwarta, szczególnie na rzecz najsłabszych i
bezbronnych. Wymiar na pewno nieobcy sferze męskiej, pomimo tego kobieta ma zdolność
uobecniać go w sposób szczególny i niewątpliwie stanowi ważną część jego wkładu w ludzkość.
Naszym podstawowym problemem jest narcyzm. Otóż kobieta poprzez ten dar macierzyństwa ma
unikalny sposób przezwyciężania narcyzmu. Kiedy rodzi dziecko, ten swój narcyzm i skupienie na
sobie, przenosi na dziecko  zajmuje się nim, troszczy się o niego. Mężczyzna zaś nie ma tego daru.
Oczywiście, jako ojciec posiada go, lecz tylko do pewnego stopnia. Zatem ta indywidualność
relacyjna u kobiety jest bardziej otwarta, bardziej w kierunku poświecenia się, dawania siebie. Na
tym polegałby geniusz kobiety. W związku z tym konieczne jest, aby rozumieć i doceniać bardziej
geniusz kobiety jako szczególne powołanie do służby Bogu, Kościołowi, społeczeństwu, aby
ofiarować się w darze drugiemu, by sprzeciwiać się indywidualistycznej i wykorzystującej
mentalności ze strony mężczyzny.
K. Wojtyła  Miłość i odpowiedzialność
40
Papież pokazuje różnice między instynktem a popędem seksualnym. Instynkt  z góry określony w
zwierzętach, które działają w sposób instynktowny dla prokreacji. U człowieka natomiast pojawia
się popęd, popęd jako podporządkowanie racjonalności i wolności. Papież pisze  popęd w tym
ujęciu to pewien naturalny, wrodzony każdemu człowiekowi kierunek dążności wedle którego cały
jego byt rozwija siÄ™ od wewnÄ…trz i doskonali.
 Popęd seksualny u kobiety i mężczyzny nie wyczerpuje się zresztą w skierowaniu ku samym
właściwościom psycho-fizjologicznym drugiej płci. Właściwości te przecież nie istnieją i nie mogą
istnieć w oderwaniu, ale istnieją zawsze w konkretnym człowieku, w konkretnej kobiecie lub
mężczyz
nie. To jest jego normalne ukształtowanie. Więc zwraca się on do samych właściwości
seksualnych wówczas należy to uznać za jego spłycenie, czy nawet wypaczenie. Gdy zwraca się do
tych samych właściwości w osobie tej samej płci mówimy o zboczeniu homoseksualnym. Tym
bardziej mówimy o zboczeniu, gdy popęd seksualny nie zwraca się do właściwości seksualnych
człowieka, lecz do zwierzęcia. To jest większe zboczenie. Naturalnym natomiast jest kiedy popęd
seksualny kierowany jest w osobę płci przeciwnej. To przygotowuje w jakiś sposób grunt,
fundament dla miłości. Gatunek ludzki nie mógłby istnieć gdyby nie było popędu seksualnego i
jego naturalnych skutków. Celem właściwym popędu jest istnienie gatunku homo sapiens. Zatem
Papież przywraca godność popędowi seksualnemu - nie jest to coś poniżej osoby, lecz coś
właściwego osobie, coś co można pięknie przeżywać w jedności małżeńskiej. Przez prokreację
mężczyzna i kobieta uczestniczą na swój sposób w dziele stwarzania.  Człowiek jest osobą, rodzice
biorą udział w genezie osoby, który nie jest tylko organizmem. Ciało ludzkie jest ciałem osoby,
dlatego, że stanowi substancjalną jedność z duchem ludzkim. Duch ludzki nie rodzi się przez
zespolenie cielesne mężczyzny i kobiety.  Stosunek seksualny mężczyzny i kobiety jest zasadniczo
stosunkiem cielesnym, który jednak powinien wypłynąć również z duchowej miłości. Istota ludzka
jest przeto dziełem samego Boga. On stwarza duchowo nieśmiertelną duszę tej osoby, której
organizm zaczyna istnieć jako następstwo stosunku cielesnego mężczyzny i kobiety.
Czyli nie tylko miłość rodziców staje u początku nowej ludzkiej osoby, ale też i miłość Stwórcy.
Tutaj Kościół mówi też o grzechu pierworodnym i w konsekwencji zostaje zakłócony sposób
przeżywania różnicy płciowej. Gdy ludzkość uważa Boga za swojego nieprzyjaciela relacja
mężczyzny i kobiety ulega zdeprawowaniu. Popęd seksualny mężczyzny jest o wiele silniejszy.
Czystość i wstydliwość
Aby miłość mogła prawdziwie jednoczyć (mężczyznę i kobietę) trzeba ją mocno oprzeć na
afirmacji wartości osoby. Wychodząc od takiej afirmacji można łatwo przejść do gruntownego
pragnienia dobra dla osoby umiłowanej, co nadaje miłości charakter szczęściodajny. Pragnienie
41
prawdziwego szczęścia dla drugiej osoby odciska na miłości bezcenne znamię altruizmu. To
wszystko jednak może nie dojrzeć, nie skrystalizować się, jeśli przeważa nastawienie pożądawcze.
Człowiek jest nie tylko bytem cielesnym ale jest też bytem duchowym. Mamy duszę ducha i kiedy
mężczyzna dotyka piersi kobiety, nie dotyka tylko jej ciała, ale również jej bytu duchowego.
Czystość jest pozytywną formą chronienia miłości tzn. uznania drugiego i bycia uznanym jako
podmiot rozkoszy seksualnej a nie przedmiot. Pożądliwość ustaje kiedy jest usatysfakcjonowana ale
chodzi o afirmację osoby. Można tu mówić o świętości seksualności. Chodzi o to by patrzeć na
kobietę, mężczyznę całkowicie jako na osobę, bronić świętości seksualności.
Wstyd jest nieodłączny od osoby, jest sposobem ochrony siebie samego, własnej osoby. Wstyd
seksualny nie jest ucieczką przed miłością. Wstyd, czystość to pewne wartości, które chronią osobę.
W przeszłości nie była przekazywana wyraz
na formacja seksualna bo kultura pomagała w tym by
strzec i zachować czystość. Natomiast szkoła często zastępując rodzinę zajmuje się bardziej
informacją niż formacją i wtedy staje się deformacją a nie zaś formacją.
11. O figurze ojca w kulturze współczesnej
Jedna z ról płci męskiej, która prawie wszędzie na świecie traktowana jest jako dana przez naturę,
 a która w rzeczywistości nie jest naturalna  to ojcowstwo . Ojcowstwo tylko wówczs można
traktowaćjako dane przez naturę, gdyby gatunek ludzki (pododnie jak niektóre gatunki zwierząt)
był wyposażony w dziedziczny, tkwiący głęboko instynkt ojcowski, który urachamiałby się
samoczynnie w chwili pojawienia się potomstwa. Okazuje sie jednak, że taki powszechny instynkt
nie leży w naturze człowieka. Są ojcowie, którzy w ogóle nie troszczą się o swoje dzieci.
Z którejkolwiek strony by podejść do złożonego problemu męskości i ojcowstwa, trzeba stwierdzić,
że dopiero kultura i etos, zwyczaj i wychowanie prowadzą do ostateczego uformowania wartości w
zalążku jedynie tkwiących w naturalnej, przedkulturowej rzeczywistości człowieka. Werner Stark
mówi:  Jeśli nawet  co jest wysoce wątpliwe  u praludzi i ludzi pierwotnych istniał kiedykolwiek
instynkt ojcowski, to w procesie ewolucji nastąpił jego zanik. Dlatego gatunek homo sapiens musiał
się zdecydować na rozwiązanie, które stanowi jego cechę specuyficzą: stworzył instytucję
małżeństwa, rodziny .
Zagubienie i zafałszowanie ojcowstwa
W świcie współczesnym istnieje kryzys rodziny. Jan Paweł II zwraca uwagę,że u podstaw
negatywnych zjawisk w życiu współczesnej rodziny leży skażone pojęcie wolności. Istniejący
kryzys rodziny, zwłaszcza w dziedzinie wypełnienia zadań wycjwawczych, prowadzi di dalszego
podłębienia się fałszywej wizji męża i ojca. Młodzi ludzie, nade wszytko młodzi mężczyz
ni, nie
odnajdują we własnej rodzinie pozytywnego modelu ojca. Nie wolno też zapominać o błędach
wychowawczych matek w odniesieniu di synów. Mogą przyczynią się do tego, że młody
mężczyzna nie potrafi odczytać swojej męskości. Mamy do czynienie z zagubieniem tożsamości
42
ojcowskiej. Jednak nie funkcjonuje dzisiaj ideał męskości, w którego centrum byłoby przekonanie o
spełnieniu się mężczyzny w ojcowstwie. Mozna mówić o dwojakiej nieobecności ojca w życiu
rodziny: zewnętrzna  ojciec fizycznie nieobecny albo obecny, ale zachowuje się tak, jakby go nie
było; wewnętrzna  ogromna niedojrzałość psychiczna (emocjonalna) , stąd nieodpowiedziałność.
Pomimo zmiany znaczenia ojca w rodzinie, pomimo lepiej lub gorzej spełnianej przez niego funk
ojcowskiej, gdy on jest obecny w wychowniu dzieci, jest rozpoznawany przez nie jako ojciec.
Dziecko może nie akceptować jego zachowania, ale  ma ojca , wie, kto nim jest, jaki jest...
zarówno syn jak i córka potrzebują tej osobe na co dzień, by mogli rozwijać swoją płciowość,
przygotowywać sie do macierzyństwa i ojcowstwa.
Młody mężczyzna poprzez identyfukację z ojcem musi odseparować sie psychicznie od matki i
nauczyć się od niego, co to znaczy być silnym i odpowiedzialnym mężczyzną, dobrym ojcem, jak
okazywać szacunek kobietom i jak wchodzić w relacje z nimi. Gdy nie ma ojca, chłopak szuka
wzoru męskiej realizacji siebie na ulicy, w grupie koleżeńskiej, w mediach, w pornografii.
Otrzymuje stamtąd negatywne wzorce męskości, które przekonują go, że tym, co czyni go
mężczyzną , sa rozliczne kontakty seksualne, przemoc fizyczna lub słowna, wulgaryzmy.
Również dziewczynka potrzebuje ojca, by wzrastać w przekonaniu, że jest kochana przez
pierwszego w jej życiu ukochanego mężczyznę i jest warta kochania przez innych. Dzięki niemu
uczy sie, ja mężczyz
ni powinni ją kochać i szanować, jak ją powinni traktować na co dzień i jak ona
powinna się do nich odnosić się. Ojciec nieobecny (lub ojciec grożny, chłodny, obojętny) stwarza
warunki sprzyjające silnemu poszukiwaniu przez dorastającą córkę mężczyzny, w kontakcie z
którym będzie mogła zaspokoić potzeby, które zostałe przez ojca zaniedbane. Dziewczęta
wychowane bez ojca (przez ojca-tyrana, nieobecnego psychicznie) są szczególnie wrażliwe na
przejawy zainteresowania, życzliwości, czułości ze strony swych kolegów, a zwłaszczaa dorosłych
mężczyzn. Narażone są na wchodzenie w związki zależnościowe, w których są wykorzystywane.
Istota ojcowstwa
Istotą ojcowstwa jest miłość i odpowiedzialność.
Funkcje ojca
Mężczyzna powinien zabiezpieczać waarunki do rozwoju rodziny, czuwać nad wszechstronnym
rozwojem wszystkich członków rodziny.
Powinien być odpowiedzialny za bezpieczeństwo całej rodziny, a zwłaszcza za życie poczęte i nie
wolno mu się z tej odpowiedzialności wycofać.
Powinien mieć swój własny udział w wychowaniu dzieci wspólnie z żoną i nie wolni mu się od
tego obowiązku uciekać.
Powinien wykonywać pracę, która zabezpieczy byt i bezpieczeństwo socjalne rodzinie. Praca nie
może godzieć w spójność i jedność rodziny. Nie wolni mężczyz
nie podejmować pracy, która
rozbija jedność rodziny.
Świadectwo dojrzałego życia chsześcijańskiego.
Od stopnia wypełnienia tych funkcji zależy  wartość i przydatność społeczna mężczyzny ojca.
43
·ð  Jakub kochaÅ‚ Boga i RachelÄ™... - tzn. kochaÅ‚ w pierwszym rzÄ™dzie Boga, a potem swojÄ…
żonę
·ð jedność małżeÅ„ska wymaga pielÄ™gnacji, pierwszeÅ„stwa miÅ‚oÅ›ci małżonków do siebie, a w
następnej kolejności miłość do dzieci. Ta jedność jest zagrożona z różnych stron: Freud 
romans rodzinny (kompleks Edypa, kompleks Elektry).
·ð Ojciec dojrzaÅ‚y:
·ð kochajÄ…cy żonÄ™ i dzieci
·ð stanowczy, konsekwentny
·ð bieżący, aktywny
·ð Autorytetu ojca nie można zbudować bez pomocy matki. Matka powinna przedstawiać ojca
swoim dzieciom w pozytywnym świetle. Matka powinna ocalić figurę ojca, bo jeśli dziecko
będzie gardziło ojcem, to będzie gardziło też sobą.
·ð Ojciec powinien do 11 roku życia zaprzyjaz
nić się z synem, mieć dla niego czas, grać z nim
w piłkę, jez
dzić na rowerze, nauczyć praktycznych umiejętności.
·ð JeÅ›li dziecko samo odkryje zaniedbania ojca, to bardzo ważne dla dziecka jest pojednanie z
ojcem. Jest to uwalniajÄ…ce i rozwijajÄ…ce.
·ð MÄ™skość jest niezastÄ™powalna przy dorastaniu maÅ‚ego dziecka, inna jest miÅ‚ość ojca a inna
matki, dziecko poszukuje w ojcu osoby, która w niebezpieczeństwie obiecuje zachowanie
życia. Tylko wtedy, gdy ojciec, zakłócając porządek, wkracza w obszar dziecko  matka,
 sięga ono do swojej tożsamości.
·ð Ojcostwo jest też wzbogaceniem mężczyzny, uczy go: obdarowania, pokonania narcyzmu,
poświęcenia, wytrzymania próby, przejścia przez doświadczenia graniczne, otwarcia na
transcendencjÄ™.
·ð Co ojcostwo ma wspólnego z wiarÄ… i z Bogiem? Chrystus zapewnia nas, że Bóg w swojej
najgłębszej istocie jest Ojcem.
·ð Dzieci identyfikujÄ… siÄ™ z rodzicami, szczególnie syn z ojcem, ojciec może być wzorcem
osobowym  uczyć syna  jak być mężczyzną , ale może być też antywzorcem -  nie chcę
być taki
·ð Dziecko jeÅ›li nie ma ojca, lub nie chce go naÅ›ladować, szuka sobie zastÄ™pczej figury ojca
aby zrekompensować sobie ten brak. Tu występuje niebezpieczeństwo pedofilii.
·ð Dzisiaj  kryzys ojcostwa (wiąże siÄ™ z kryzysem mÄ™skoÅ›ci): upadek autorytetu ojca, kiedyÅ›
syn uczył się od ojca różnych umiejętności, dziś: klęska relacji ojciec-syn, mistrz-uczeń.
·ð DziÅ› zachwalany jest ideaÅ‚  Å‚agodnego mężczyzny - bÅ‚Ä™dna droga. Obraz ojca od dwóch
stuleci jest zniekształcany przez nowe koncepcje życia, niepewność mężczyzn co do własnej
roli osłabiła męskie  ja , inżynieria genetyczna grozi całkowitym wyeliminowaniem z gry
mężczyzny jako ojca, erozja poczucia wartości u mężczyzn w wyniku niskich zarobków i
bezrobocia, nieustanna groz
ba utraty pracy - bez pracy dla dobra rodziny i służby na rzecz
dobra publicznego męski autorytet się rozpada, feminizm spowodował że tradycyjna rola
mężczyzny okazała się nieprzydatna, koło się zatacza: mężczyz
ni  ojcowie cierpiÄ… na
kompleks  braku ojca
·ð niedostatek miÅ‚oÅ›ci ojcowskiej ma też poważne konsekwencje dla córek, konsekwencje te
(społeczne, kulturowe, praktyczne, duchowe) ujawniają się szczególnie w stosunku do
mężczyzn, również zaburzenia w odżywianiu w okresie dojrzewania (brak apetytu, wilczy
apetyt), depresja, ojcowie mają większy wpływ niż matki na poczucie córki co to znaczy
być  dziewczyną i na to czy dziewczyna dobrze się czuje w kobiecej skórze; córki
odepchnięte przez ojca odbierają to jako deprecjację kobiecości jako takiej, są podatne na
ideologie zwalczające zasadę uzupełniania się płci
·ð Najdoskonalsza relacja syn-ojciec to relacja Jezusa Chrystusa do Boga Ojca
44
·ð Ojcostwo nie ogranicza siÄ™ do ojcostwa biologicznego, ważniejsza jest wiÄ™z
duchowa,
ojcostwo polegające na kierownictwie duchowym, przekazywaniu wartości.
·ð Szansa duchowego ojcostwa leży w relacji mistrz-uczeÅ„, gdzie poza chÅ‚oniÄ™ciem wiedzy,
uczeń jest przede wszystkim wrażliwy na autentyczność i prawość mistrza (spójność
nauczania i życia)  te cechy głównie wywierają na niego wpływ. Dana osoba będzie dobra,
jeśli będzie bezpośrednio oglądała i naśladowała osobę dobrą. (K. Wojtyła)
45