Układ i znacznie bilansu
płatniczego
Jan J. Michałek
© JJ Michalek
Bilans płatniczy: zapis pozycji
Bilans płatniczy: szczegółowy zapis
poszczególnych składników transakcji
zagranicznych; odnotowuje wszystkie płatności
jednostek fizycznych prawnych i rzÄ…dowych z
obcokrajowcami.
Debet: każda transakcja powodująca płatności
krajowców na rzecz zagranicy (ze znakiem (-))
Kredyt: każda transakcja powodująca wzrost
należności od obcokrajowców (+).
© JJ Michalek
Dwa rodzaje rachunków bilansu
płatniczego
Rachunek obrotów bieżących (CA):
Głównie eksport i import towarów i usług (i inne
pozycje)
Rachunek obrotów kapitałowych (CAP):
wszystkie transakcje zwiÄ…zane z zakupem lub
sprzedażą aktywów.
Aktywa (asset): jakakolwiek forma gromadzenia
bogactwa: pieniądze, akcje, długi rządowe, własność
ziemi, fabryk czy rzadkie znaczki pocztowe.
© JJ Michalek
Podwójne księgowanie w bilansie
płatniczym
Podwójne księgowanie: podstawowa zasada w bilansie
płatniczym. tzn. każda transakcja międzynarodowa
automatycznie wchodzi dwukrotnie do b.p. raz jak kredyt a raz
jako debet
przykład: zakup przez firmę amerykańską włoskiej
maszyny do zmywania czekiem na wystawionym 1000$.
transakcja: zapisana w bilansie bieżącym (CA) jako debit
1000$ i jako kredyt w bilansie obrotów kapitałowych.
Bilans płatniczy w sensie formalnym jest zawsze
zrównoważony: CA+CAP=0.
Np. Deficyt bilansu obrotów bieżących musi być sfinansowany
przez nadwyżkę bilansu obrotów kapitałowych
© JJ Michalek
Uproszczony b.p. USA w 1994 (mld. $):
bilans obrotów bieżących
Pozycje Kredyt Debet
Rachunek obrotów bieżących
1. Eksport 832,9
w tym:
Wymiana towarowa 502,7
Dochody z inwestycji 134,9
Inne usługi 195,3
2. Import -954,4
w tym:
Wymiana towarowa -669,1
Dochody z inwestycji -135,3
Inne usługi -150,0
3. Transfery jednostronne netto -34,1
Saldo bilansu obrotów bieżących [1+2+3) -155,7
© JJ Michalek
Bilans handlowy
towary: bilans handlowy;
Główna pozycja w bilansie prawie każdego kraju;
- w latach 50 i 60. USA miały duża nadwyżkę w b.h.
duży deficyt w latach 80 i 90. (150 mld. w 1987 i
1994);
deficyt często wywołuje wzrost nastrojów
protekcjonistycznych;
również w Polsce deficyt budzi obawy: ale nie
utożsamiać go z deficytem b. p.
eksport 502 a import 669
b.h = -167
© JJ Michalek
Bilans usług
podróże, usługi transportowe, militarne,
edukacyjne, bankowe, ubezpieczenia
konsulting i.t.d.
np. debet gdy Amerykanin (Polak) uczęszcza
na (płatne) wykłady w Oxfordzie
- USA mają nadwyżkę w handlu usługami,
głównie dzięki usługom bankowym i
ubezpieczeniowym: 195-150= + 45 mld.
bilans towarów i usług: -167+47 = -122
© JJ Michalek
Dochody z inwestycji
(procenty i dywidendy) bo dywidendy sÄ… np. rekompensatÄ… za
usługi budowlane świadczone przez inwestora w czasie
budowy nowej fabryki.
Ogólnie: odzwierciedla dochody czynników produkcji, kraju
do którego należą (ale niekoniecznie pracują),
nie zawiera nowych (dokonywanych) inwestycji, lecz dochody
z inwestycji w przeszłości;
dywidendy z zagranicy są kredytem bo oznaczają przypływ
kapitałów;
równowaga w tej pozycji (135 mld. dol): do 1994 USA miały
nadwyżkę w tej pozycji (ale częste deficyty CA).
aktywa zagraniczne w USA szacowane na 3 bln. (3000 mld.) a
amerykańskie aktywa za granicą na 2.5 bln.
© JJ Michalek
Transfery jednostronne
płatności, którym nie odpowiada zakup dóbr
czy usług (np. składki na rzecz organizacji
czy pomoc humanitarna).
Poza tym transfery emigrantów i emerytury
płacone krajowcom mieszkającym za granicą.
W USA w 1994 wynosiły one 34.1 mld. --->
transfery dodaje się do CA i dla równowagi:
do GNP też dodaje się net transfers.
© JJ Michalek
Bilans obrotów kapitałowych (CAP)
- różnica pomiędzy sprzedażą a nabywaniem (pożyczaniem) aktywów za
granicÄ…
- np. bank USA pożyczając 1 mld $ od obcokrajowców zobowiązuje się do
ich spłacenia (z odsetkami) w przyszłości. Wchodzi do CAP ze znakiem (+)
bo napływ kapitału
- Gdy USA pożycza komuś za granicą 1 mld $ lub zakupuje aktywa za
granicą to jest to odpływ kapitału (-)
Dokładniej komentarz ws. zapisu:
w bilansie pokazuje się tylko pozycję netto w danym roku. Nie uwzględnia
się sprzedaży i odkupywania aktywów w tym samym roku.
Transakcje kredytowe np. gdy obcokrajowcy kupujÄ… aktywa (bony, skarbowe,
nieruchomości) w USA.
Można to traktować jako eksport tytułów własności w zamian za pożyczki
==>
ten napływ kapitału stanowi kredyt (+) w amerykańskim BOP (podobnie jak
eksport towarów).
==> Nadwyżka CAP: gdy
suma napływów kapitałów (= kredytom) > suma odpływów (= debetom)
© JJ Michalek
Bilans płatniczy USA w 1994 roku: bilans
obrotów kapitałowych
Rachunek obrotów kapitałowych
4. Aktywa USA ulokowane za granicÄ… (wzrost -) -125,7
w tym:
aktywa rezerwy oficjalnej 5,3
inne aktywa -131,0
5. Zagraniczne aktywa ulokowane w USA (wzrost +) 314,6
w tym;
aktywa rezerwy oficjalnej 38,9
inne aktywa 275,7
Saldo rachunku obrotów kapitałowych (4+5) 188,9
Rozbieżności statystyczne (saldo błędów i opuszczeń): -33,3
© JJ Michalek
Znacznie CAP dla równoważenia bilansu
obrotów bieżących
dla pokrycia deficytu CA w 1994 (156 mld $) potrzebna jest
nadwyżka CAP
tzn. wzrost zadłużenia netto na tą sumę lub sprzedaż
amerykańskich aktywów;
a w rzeczywistości:
wzrost amerykańskich aktywów za granicą (ze znakiem - to
znaczy odpływ kapitałów, zmniejszenie aktywów: -131 mld $)
wzrost zagranicznych aktywów w USA (+314.6 mld $)
zmiana stanu netto CAP: -125 + 314 = 189
==> tzn. nadwyżka bilansu obrotów kapitałowych (189 mld $)
a w tym saldo rezerw oficjalnych: +44.2 (por. dalej)
© JJ Michalek
Saldo błędów i opuszczeń
Ponieważ wystąpiła większa nadwyżka CAP (189) niż deficyt CA (-
156) = 33.3 to różnica jest nazywana saldem błędów i opuszczeń;
- wynika z tego, że te same transakcje księgowane dwukrotnie ale z
różnych z
ródeł:
np. od władz celnych (napływ towarów) i z banków (płatności).
Zakres, dokładność i czas tych zapisów może być różny
==> powstają różnice, które po skumulowaniu są zapisane w tym
saldzie błędów i opuszczeń.
w 1994: w USA saldo to wynosiło - 33.3 mld $.
--> najczęściej te transakcje są nieuchwytne:
- na rachunku obrotów kapitałowych (szczególnie dywidendy i
procenty)
- w obrotach dotyczących usług.
(dane handlowe są dużo bardziej dokładne i wiarygodne).
© JJ Michalek
Zmiany rezerw oficjalnych
zakupy i sprzedaż aktywów przez bank centralny (BC): inaczej
zmiana netto w zasobach zagranicznej waluty oraz saldo pożyczek
sektora centralnego
kredyt: spadek rezerw BC USA lub wzrost rezerw zagranicznych
trzymanych w USA (dla ułatwienia spadek rezerw traktować jako
 eksport zagranicznych dewiz)
debet: wzrost poziomu rezerw amerykańskich lub spadek rezerw
zagranicznych trzymanych przez inne BC s w USA.
Ogólnie: zmiany rezerw kompensują różnice pomiędzy całkowitymi
płatnościami i przychodami na innych rachunkach.
Oficjalne rezerwy międzynarodowe: zagraniczne aktywa trzymane
przez BC dla zapobiegania napięciom w gospodarce narodowej.
- dawniej głównie złoto po cenie oficjalnej obecne najczęściej dolary i
inne dewizy oraz bony skarbowe. WÅ‚asne zasoby BC nie sÄ…
traktowane jako rezerwy międzynarodowe.
© JJ Michalek
Saldo bilansu płatniczego
Bilans płatniczy (b.p): suma bilansu obrotów bieżących (CA), sumy rachunku
kapitałowego (CAP) bez części dotyczącej rezerw oraz transakcji oficjalnymi rezerwami
służącymi pokryciu deficytu rachunku obrotów bieżących.
Znaczenie ekonomiczne: bilans transakcji oficjalnych pełni funkcję akomodacyjną dla
autonomicznych decyzji ekonomicznych osób fizycznych, prawnych i agencji
rzÄ…dowych.
b.p.: mierzy nierównowagę w rozliczeniach międzynarodowych.
- deficyt oznaczający utratę rezerw może być sygnałem poważnego kryzysu. Czyli w
zapisie:
CA +CAP (bez transakcji oficjalnych) + bilans rezerw oficjalnych + saldo błędów = 0
-155.7 + 144.7+ 44.2 - 33.3 = 0
Inny zapis:
CA +CAP (bez transakcji oficjalnych) + saldo błędów = bilans płatniczy
-155.7 + 144.7 - 33.3 = - 44.2
lub jeszcze inaczej:
- bilans transakcji oficjalnych = bilans płatniczy
- (44.2) = - 44.2
Potrzebna duża ostrożność w interpretacji b.p. bo nie zawsze można uchwycić transakcje
rezerwami dewizowymi B.C.: (gdyby np. Bundesbank dokona tej samej transakcji za
pośrednictwem prywatnego banku angielskiego który złożył depozyt dolarowy w a
prywatnym banku amerykańskim ===> nastąpiłby napływ kapitału do USA ale nie
nastąpiłoby formalnie zwiększenie deficytu w poziomie rezerw w USA).
© JJ Michalek
Bilans płatniczy USA w 1994 roku
Pozycje Kredyt Debet
Rachunek obrotów bieżących
1. Eksport 832,9
w tym:
Wymiana towarowa 502,7
Dochody z inwestycji 134,9
Inne usługi 195,3
2. Import -954,4
w tym:
Wymiana towarowa -669,1
Dochody z inwestycji -135,3
Inne usługi -150,0
3. Transfery jednostronne netto -34,1
Saldo bilansu obrotów bieżących [1+2+3) -155,7
Rachunek obrotów kapitałowych
4. Aktywa USA ulokowane za granicÄ… (wzrost -) -125,7
w tym:
aktywa rezerwy oficjalnej 5,3
inne aktywa -131,0
5. Zagraniczne aktywa ulokowane w USA (wzrost +) 314,6
w tym;
aktywa rezerwy oficjalnej 38,9
inne aktywa 275,7
Saldo rachunku obrotów kapitałowych (4+5) 188,9
Rozbieżności statystyczne (saldo błędów i opuszczeń): -33,3
© JJ Michalek
Sposoby zapisu (interpretacji) salda bilansu
płatniczego
CA + CAP (bez oficjalnych) + saldo transakcji oficjalnych +saldo błędów = 0
-155,7 144,7 44,2 -33,3 =0
CA + CAP (bez oficjalnych) + saldo błędów = bilans płatniczy
-155,7 144,7 -33,3 = -44.2
- bilans transakcji oficjalnych = bilans płatniczy
-(44.2) = -44,2
© JJ Michalek
Bilans Polski: szczegółowe obroty
bieżące w latach 1993-2002 (USD)
BILANS PA
ATNICZY RP NA BAZIE PA
ATNOÅšCI ZA LATA 1993-2002
w
1993 1994 */ 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001
A. RACHUNEK BIEÅ»
CY -2868 677 5310 -1371 -4309 -6841 -11553 -9952 -7166
Towary: saldo -2482 -895 -1912 -8179 -11320 -13720 -14379 -13168 -11675
Towary: wpływy z eksportu 13598 17024 22878 24453 27229 30120 26349 28255 30275
Towary: wypłaty za import 16080 17919 24790 32632 38549 43840 40728 41423 41950
Usługi: saldo 376 59 146 -213 305 -488 -1631 -1686 -976
Usługi: wpływy 1857 2102 3192 3383 3724 3683 3298 3505 3988
Transportowe 853 848 1062 935 1089 975 724 868 1038
Podróże zagraniczne 131 126 222 435 590 665 665 816 920
Pozostałe 873 1128 1908 2013 2045 2043 1909 1821 2030
Usługi: wypłaty 1481 2043 3046 3596 3419 4171 4929 5191 4964
Transportowe 242 272 457 570 408 531 546 644 664
Podróże zagraniczne 181 316 422 625 679 769 821 907 937
Pozostałe 1058 1455 2167 2401 2332 2871 3562 3640 3363
1
Dochody: saldo -3394 -2835 -613 -356 -455 -569 -795 -759 -896
Dochody: wpływy 569 523 1038 1480 1439 2649 1877 2248 2652
Dochody: wypłaty 3963 3358 1651 1836 1894 3218 2672 3007 3548
w tym zapłacone 909 1185 1630 1828 1889 3211 2663 2999 3539
Transfery bieżące: saldo 483 634 544 1002 1150 1941 1614 1681 1986
RzÄ…dowe 61 112 220 73 102 412 222 259 276
Pozostałe 422 522 324 929 1048 1529 1392 1422 1710
Transfery bieżące: wpływy 1511 1779 1868 2221 1845 2538 2209 2159 2644
RzÄ…dowe 61 112 220 73 102 429 269 316 401
Pozostałe 1450 1667 1648 2148 1743 2109 1940 1843 2243
Transfery bieżące: wypłaty 1028 1145 1324 1219 695 597 595 478 658
RzÄ…dowe 0 0 0 0 0 17 47 57 125
Pozostałe 1028 1145 1324 1219 695 580 548 421 533
3, 4
Nie sklasyfikowane obroty bieżące: saldo 2149 3714 7145 6375 6011 5995 3638 3980 4395
© JJ Michalek
Bilans płatniczy Polski: obroty kapitałowe
w latach 1993-02 w USD
1993 1994 */ 1995 1996 1997 1998 1999 2000
B. OBROTY KAPITAA
OWE I FINANSOWE 1738 -1236 3785 4708 4864 10992 8238 7658
OBROTY KAPITAA
OWE 2137 9214 285 90 90 72 50 13
OBROTY FINANSOWE -399 -10450 3500 4618 4774 10920 8188 7645
Inwestycje bezpośrednie: saldo 580 542 1134 2741 3041 4969 6352 8169
Polskie inwestycje bezpośrednie za granicą 0 0 2 -27 -36 -161 -122 -124
Zagraniczne inwestycje bezpośrednie w kraju 580 542 1132 2768 3077 5130 6474 8293
Inwestycje portfelowe: saldo 0 -624 1171 19 1531 1694 867 2591
Polskie inwestycje portfelowe za granicÄ… (aktywa) 0 -624 1 285 248 -130 -547 -85
Udziałowe 0 0 127 -17 56 -41 -172 -21
1
Dłużne 0 -624 -126 302 192 -89 -375 -64
Zagraniczne inwestycje portfelowe w kraju (pasywa) 0 0 1170 -266 1283 1824 1414 2676
Udziałowe 0 0 233 689 599 951 882 866
Dłużne 1 0 0 937 -955 684 873 532 1810
Pozostałe inwestycje: saldo -979 -10368 1195 1636 -362 4619 398 -3382
Polskie należności za granicą (aktywa) -238 -2359 287 6532 -872 2168 -2698 -2920
w tym: Kredyty udzielone powyżej 1 roku 76 -21 71 -22 -82 -88 -9 126
Wykorzystanie 6 76 5 55 227 263 195 169
Spłaty 82 55 76 33 145 175 186 295
Polskie zobowiÄ…zania wobec zagranicy (pasywa) -741 -8009 908 -4896 510 2451 3096 -462
w tym: Kredyty otrzymane powyżej 1 roku -471 -8695 -82 -5941 416 1669 2057 1250
Wykorzystanie 922 894 702 819 1189 3238 4407 4574
Spłaty 1393 9589 784 6760 773 1569 2350 3324
Pochodne instrumenty finansowe: saldo 1 0 0 0 222 564 -362 571 267
3, 4
C. SALDO BA

DÓW I OPUSZCZEC
-8 772 720 486 2488 1786 3485 2967
R A Z E M od A do C -1138 213 9815 3823 3043 5937 170 673
F. POZYCJE FINANSUJ
CE 1138 -213 -9815 -3823 -3043 -5937 -170 -673
Oficjalne aktywa rezerwowe 2 -100 -1513 -8432 -3828 -3044 -5928 -161 -618
Kredyty z MFW -138 610 -1400 0 0 0 0 0
Exceptional financing 1376 690 17 5 1 -9 -9 -55
© JJ Michalek
Bilans płatniczy Polski: saldo błędów i
opuszczeń i operacje finansujące
1993 1994 */ 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002
C. SALDO BA

DÓW I OPUSZCZEC
3, 4 -8 772 720 486 2488 1786 3485 2967 3765 729
R A Z E M od A do C -1138 213 9815 3823 3043 5937 170 673 -421 651
F. POZYCJE FINANSUJ
CE 1138 -213 -9815 -3823 -3043 -5937 -170 -673 421 -651
Oficjalne aktywa rezerwowe 2 -100 -1513 -8432 -3828 -3044 -5928 -161 -618 438 -639
Kredyty z MFW -138 610 -1400 0 0 0 0 0 0 0
Exceptional financing 1376 690 17 5 1 -9 -9 -55 -17 -12
Memorandum items: Redukcja zadłużenia dokonana w ramach:
- Klubu Paryskiego: I etap do końca marca 1994 roku - redukcja w kwocie 2.004 mln USD w 1991 roku; 2.946 mln USD w 1992 ro
I II etap kwiecień 1994 roku - redukcja w kwocie 3.293 mln USD.
- Klubu Londyńskiego: redukcja w kwocie 5.142 mln USD w paz
dzierniku 1994 roku.
*/ W 1994 roku do paz
dziernika naliczane były zaległości odsetek i rat kapitałowych na rzecz wierzycieli Klubu Londyńskiego. W wyniku realizacji porozumien
z Klubem Londyńskim zaległości te zostały objęte operacjami redukcji i reorganizacji, na koniec 1994 roku nie występowały zaległości w zakresie obsługi
zadłużenia zagranicznego.