9621686166

Psychologia

Dynamika syndromu wypalenia w przeważającej liczbie przypadków wydaje się rządzić pewnymi prawidłowościami. Interesujący jest model dynamiki zespołu wypalenia sił opracowany przez Okłę i Steuden (1999)- Model konstytuuje pięć czynników wypalenia: obniżenie kontroli emocjonalnej, utratę podmiotowego zaangażowania, obniżenie efektywności działania, zawężenie kontaktów interpersonalnych, zmęczenie fizyczne.

Dwa pierwsze czynniki odnoszą się do utrą- j ty zdolności emocjonalnego radzenia sobie z za- j daniami oraz podmiotowości w podejmowanych decyzjach. Kolejne trzy czynniki dotyczą obszaru zawężania się możliwości skutecznego radzenia sobie z zadaniami, niewiary w swoje możliwości i poczucia zmęczenia fizycznego.

W sytuacji nasilenia cech konstytuujących dwa • pierwsze czynniki człowiek staje się niezdolny j do skutecznych działań. W trzech pozostałych natomiast działa jedynie mniej efektywnie w obszarze społecznym i zawodowym⁸.

Na podstawie wyodrębnionych czynników możliwa jest prezentacja dynamiki zespołu wypalenia sił. Jako pierwsze pojawia się zmęczenie fizyczne, które wynika z nierozwiązanego, narastającego stresu. Wraz ze wzrostem wyczerpania fizycznego pojawia się niedomoga w sferze motywacyjnej. Następstwem tych doświadczeń jest niechęć do podtrzymywania kontaktów interpersonalnych, w których mogą manifestować się wrogość i agresja. Kolejnym etapem tak rozwijającego się zespołu wypalenia sił jest utrata emocjonalnego zaangażowania, wypływająca z zaprzeczania własnym kompetencjom. Stąd już bardzo blisko do stanu, w którym jednostka odczuwa deficyty w zakresie własnej podmiotowości i związane z nimi poczucie braku własnej sprawczości w wykonywanej pracy. Ostatnim etapem zespołu wypalenia zawodowego jest utrata kontroli emocjonalnej, która może prowadzić do dezorganizacji jednostki na różnych poziomach jej funkcjonowania - somatycznym, psychicznym czy relacyjnym. Wpływa także negatywnie na inne obszary aktywności: deformu

je obraz siebie, realną ocenę swoich możliwości i zdolności radzenia sobie z trudnościami⁹.

Zgodnie z definicją Pines i Aronsona wypalenie jest stanem fizycznego, emocjonalnego i psychicznego wyczerpania, spowodowanym przez długotrwale zaangażowanie w sytuacje, które są obciążające pod względem emocjonalnym. Edelwich i Brodsky scharakteryzowali ten zespół jako stopniową utratę ideałów, energii, celu, doświadczaną przez ludzi w rezultacie specyficznych, bardzo stresujących warunków pracy¹⁰.

Rozpoznawanie zespołu wypalenia sił wymaga znajomości jego przejawów. Podkreśla się, że wypalenie jest zjawiskiem wielowymiarowym, złożonym z elementów behawioralnych, symptomów fizycznych, problemów interpersonalnych i leżących w sferze postaw. Wśród wielu możliwych objawów behawioralnych wymienić można obniżoną wydajność, zwiększoną absencję, popełnianie błędów, lęk przed pracą i nadużywanie alkoholu. Do często występujących symptomów fizycznych można zaliczyć między innymi poczucie zmęczenia i wyczerpania, zmniejszoną odporność na infekcje, występowanie dolegliwości somatycznych, np. wrzodów żołądka, migreny. W wymiarze interpersonalnym często obserwowanym objawem jest wycofanie się z życia rodzinnego, zerwanie dotychczasowych kontaktów, nieufność i potrzeba dystansu w stosunku do innych, unikanie bliskich kontaktów interpersonalnych lub nadmierne zacieśnianie więzi z personelem, nasilona ekspresja gniewu. W sferze postaw osoby dotknięte wypaleniem mogą przejawiać cynizm, bezduszność, pesymizm, nasilony krytycyzm oraz uwikłanie w konflikty zarówno w pracy, jak i w związkach osobistych".

Rozpoznanie wypalenia nie zawsze jest łatwe, ponieważ jego przyczyny i objawy nie są natury wyjątkowej. Do tej pory nie opracowano też żadnej prostej formuły na zdiagnozowanie początku procesu wypalania i jego leczenia.

W literaturze przedmiotu istnieje zgodność poglądów co do tego, iż przyczyny pojawienia się zespołu wypalenia dzieli się na dwie grupy:

Konspekt nr 2/2007 (29)