9576709513

znaczenie losów i doświadczeń ludzkich najbardziej wstrząsającej i wymowy nabrało w przygodne życia Krzysztofa Grzymułtowskiego. W 11667 roku w klasztorze w Przemęcie odnalezione zostały proroctwa Sw. Prakscdy. wróżące Europie niebezpieczeństwo ze Wschodu, a Polsce utratę suwerenności. Grzymultowski, mąż Barbary z Osowcj Sieni I Ossowskiej, a polem Aleksandry Cecylii Renaty Leszczyńskiej, musiał | Iświetnic znać tę wróżbę. Piszący wówczas silvę Leszczyńskich Maran iDobrogościcki na jednej karcie podaje o kurowaniu Grzymułtowskiego z ran na dworze Leszczyńskich w Gołuchowie i o odkryciu proroctw I ,św. Prakscdy. czemu towarzyszyły owego lata złe znaki, kometa na I niebie i muchy wielkie i rojne w powietrzu Po zwycięstwie pod Wiedniem w 1683 roku. jeśli przypominano sobie o Sw. Praksedzie. to , chyba tylko z uśmiechem politowania; miasta wylęgały na drogi witać i powracających tryumfatorów. Wschowiame palili świeczki na ołtarzu w ¹ | Jcrypli", osadzając je w mosiężnym świeczniku zdobionym na pamiątkę odsieczy wiedeńskiej postaciami Turków, w niektórych opustoszałych i po ataku dżumy wsiach dolnośląskich osiedlano wziętych do niewoli Ipohańców. Osmańczyków. Ale Grzymultowski wkróice jako jeden z | pierwszych i jedyny tak dramatycznie poznać miał prawdziwą moc starej przepowiedni. Potęgą ze Wschodu okazała się Rosja, żądająca za I odstąpienie od sojuszu z Turcją ceny wielkiej i dla Polski haniebnej I Delegowany przez Sobieskiego do Moskwy Grzymultowski w maju 11686 roku zmuszony został groźbami rosyjskimi i poleceniami króla do podpisania „pokoju wieczystego" Wielkorusi z Koroną Polską przeciw i Turkom i Tatarom, na mocy którego Polska zrzekała się Ukrainy I Zadnieprzańskiej. Kijowa, Smoleńszczyzny. Czernihowszczyzny, Sie-wierszczyzny i zezwalała Rosji na objęcie opieką, w razie potrzeby także i zbrojną, zamieszki^jącej Polskę ludności wyznania prawosławnego.

I Korona stawała się państwem o ograniczonej suwerennośa, czego | skutki niebawem ukazała historia. Chociaż wolał —jak pisał do króla — „żeby mi ręka uschła i język paraliż zaraził, niżeli bym miał lak I praeiuditiosa Reipubltcae pacia podpisać". Grzymultowski podpisać je | I musiał. Zmarł trawiony wyrzutami dokładnie rok później, w maju 168/

I roku. a na progu wieczności witała go pewnie Sw. Prakseda.

Wschowska Axis Mundi otacza się najchętniej duchem zgody 11 , współpracy, co oznacza, że kiedy współpraca i pojednanie bywają I trudne lub. jak to tu często bywało, od zewnątrz zagrożone, stają się tym bardziej niezbędne i wyraziste w sensie metafizycznym, w głęboko, świadomościowej potrzebie. Widmo wyrazu miasta wyistacza się w oś, i w kolumnę kosmosu, w wielkie prawo symetrii przeciwieństw, złożone ! pośród pogranicza światów, żyda i śmierci, matem i ducha, polskości i śląskości, judaizmu i protestantyzmu, katolicyzmu i a na n izm u, szła-1 checkośd i mieszczańskości, a także pośród uczuć, śmiechu i grozy,

I świąteczności i powszedniość

I W nawie głównej u Sw. Józefa, pod chórem, tablice epitafijnc rodziny Gurowskich pękają od napięcia przeciwieństw. Kartusz z I i pruską odmianą herbową, z mocy indygenatu śląskiego przynależnyI wraz z tytułem hrabiowskim Rafałowi herbu Wczele Gutowskiemu me przystaje do jego barokowych, pyszną polszczyzną ułożonych i. miejscami patriotycznych epitafiów, tak zresztą, jak nie przystaje do i zalecanych w nich przestróg moralnych niecne życie ich autora ¹ Kontrast to jeszcze oczywisty, sprzeczność przedstawiona, lecz pod mą już uwarstwienie głębsze, treść idąca śmiało ku istocie rzeczy, w górę oaii żyda: Już iedem w Ziemi robakiem pokryty, f Dobra. Urzędy. Honorl I znakomity.. / za nic tuż ważą wszak śmierć nami mata / A też ozdoby I fałszywe u świata. Ten zwięźle przybliżający wymowę kilkuset wersetów żałobnych Gurowskiego fragment napisanego przez kasztelana cpita-| ftum dla Ignacego Nieżychowskiego z Długich zdradza zdumiewającą! analogię z ideą pierwszą Dziennika zarazy Lauterbacha. Jak podaje kronika klasztoru Wachowskiego, Archiwum Conrentus Vschovensu tt.

. Mworum Obserrantium Wiktoryna Obudzińskiego. w 1778 roku! Gurowski ozdobił Ukrzyżowanego z kaplicy $w. Krzyża jedwabnym tłem. zewnętrzną zasłoną czerwoną, srebrną koroną, główkami gwoździ i srebrną opaską na biodra, dając pod koronę i opaskę własne wiersze łacińskie i polskie z komentarzem: „Patrz na Serce daiąccgo. me bogate ofiary". Przecież tak właśnie pisał ponad sto pięćdziesiąt lat wcześniej! Waleriusz Herberger w swych chrystologicznych postyllach, zarażając | widać reformatorskim morałtzmcm i ostatniego kasztelana poznańskiego. skoro ten odstępował tak jednoznacznie od praktykowanej przezl bez nula trzy wieki zasady wieczystego odpustu fundatorów, wyprepa-■ rowanej niegodnie z Drugiej Księgi Machabejsktej 12.43: Uczyniwszy zaś' składkę pomiędzy ludźmi, posiał do Jerozolimy około dwu tysięcy \ srebrnych drachm, aby złożono ofiarę za grzech. Bardzo pięknie i szlachetnie uczynił, myślał boniem o zmartwychwstaniu.

To są jeszcze tylko podobieństwa, ale już nieprzypadkowe. Im bliżej i centrum duchowego Wschowy, im głębiej w świadomość przedstawioną w artystycznych świadectwach pogranicznej Axis Mundi. tym więcej | zapośredniczeń. Pastor Lauterbach pracuje nad historią Polski i dziejami polskiej tolerancji, żywej zwłaszcza w epoce wspólegzystcncji różnobarwnych grup dysydenckich. Andrcas Gryphius przedstawia się [jako uc/eń Macieja Kazimierza Sarbiewskiego. jest wziętym tłumaczem jego łacińskich strof na niemiecki, wprowadzony przez króla polskiego I oficjalny język miasta. Spiewogra Gryphiusa z 1654 roku. Piastus., opiewająca wyniesienie Piasta na tron polski, zdobi być może repertuar wschowskiego teatrum. Zaprzyjaźniony w młodzieńczych wschowskich| I lalach z polskim zmieszczanialym szlachcicem Mikołajem Chwałków* skim II. wydanie Kurii Heroda i łez Racheli (Herodis Funae et Rachelis Uachrymaei poprzedza Gryphius jego wierszem dedykacyjnym Założy-, ciel pobliskiej Szlichtyngowy, sędzia wschowski Jan Jerzy Szlichtyng portretuje się w polskim kontuszu. a potomek jego. Jonasz. mocno| I polonizuje swój dwór a pisuje się „esjues Polonus". Dalej pokłady już najgłębsze, i najbardziej frapujące, a najmniej odkryte. Tajemnicze, wręcz szokujące monety z mennicy wschowskiej. opatrzone na awcrsiei jagiellońską BojC2ą a na rewersie — orłem Piastów. Syntagmata. zbiór praw polskich Mikołaja Kotwiczą, i Wyznanie wiary Jana Szlichlynga.l I Idea ..bezretigijnej wiary" śląskiego natchnionego szewczyka, teozofa i mistyka ze Zgorzelca. Jakuba Bohmcgo. i idea Respublica Christiana dziedzica pobliskiego Leszna, filozofa w Księstwie Dwóch Mostów ii cks-króla polskiego. Stanisława Leszczyńskiego. Konstrukcja bohatera liryki Gryphiusa i kondycja bohatera sonetów Sarbiewskiego. przenikających każdy szczegół bytu i całą panoramę ludzkiego istnienia i trwania jednocześnie, wszerz i w głąb. poprze/ substancję do ducha wyrazu. Gryphius z pisanych przeciw okropnościom wojny trzydziestoletniej Lez\ ojczyzny i Mikołaj Sęp-Szarzyński z sonetów traumatycznych. Misteria i .dramat jezuicki — i ich odmiana, protestancka wersja dramatu! jezuickiego w tragediach Gryphiusa. w Leo Armenius. w Cardenio und Celinde. w Papinianuste Postylle i pisma biblijne ewangelickiego pastora Hcrbergera i traktat o dziejach Pisma świętego sarmaty Gurowskiego I Wielki symbol Arbor Vitae. drzewo życia i oś świata, w nagrobkach Gurowskich. w postaci lipy na grobie Hcrbergera i w emblemacie Ec¹ Hajim. drzewa życia, porosłego młodymi pędami drewnianego walka |zwojów Tory na ułomku rozbitej macewy z cmentarza wschowskich Żydów. Aetas serenitatis w poezjach miejscowego kuśnierza Marcina I Hcrbergera. ojca wielkiego teologa reformacji Walenusza. i w wierszach [pochodzącego z rodu wschowskiej szlachty renesansowego poety łacińskiego i prawnika, autora Sbigneis. Mikołaja Kotwiczą, krewnego Iwiclkicgo poety i prymasa Polski. Andrzeja Kotwiczą Krzyckiego Łacińskie epitafium Samuela Fryderyka Lauterbacha na wschowskim Campo Santo i najstarszy publikowany wiersz Jana Kochanowskiego. | [łacińskie Epithaphium Creteorii w bazylice $w Antoniego w Padwie.