984502066

290 PIŚMIENNICTWO

Encyklopedya powszechna illustrowana p. Sikorskiego jest wydawnictwem pierwszej kategoryi, a z powodu dodawanych i Ilu* stracyj, pierwszem wydawnictwem tego rodzaju w piśmiennictwie naszein.

W literaturze polskiej spotykamy już za króla Stanisława Augusta pierwszy encyklopedyą powszechną w dziele arcybisk. Ignacego Krasickiego pod tyt. „Zbiór potrzebniejszych wiadomości porządkiem alfabetu ułożonych Warsz. 1781, tomów 2, 4°, maj. Jednocześnie prawie z powtórnem, poumożoriein wydaniem tego „Zbioru etc.*‘ (Warsz. 1830, tomów 6), zapowiedziany został w roku 1830, „>Słownik encyklopedyczny“ przez wydawnictwo ksiąg stereotypowych w Warszawie. Gdy przedsięwzięcie to z powodu czasowych okoliczności nie mogło przyjść do skutku, dopiero w kilka lat później, mianowicie w r. 1835 zaczęła wychodzić w Warszawie i Wilnie „Encyklopedya powszechna, zbiór wiadomości najpowszechniejszych dla wszystkich stanów**, nakładem Aug., Ernau. i Teof. Gliicksbergów, obliczona na 8 tomów. Skoro jednak ogłoszone 4 tomy (i jeden zeszyt z litery P) objęły zaledwie trzy litery (A, B, O), smutny w owej epoce stan ogólny naszej literatury, przy braku piszących i czytających, spowodował zaniechanie przedsięwzięcia z wielką szkodą dla społeczeństwa, które nie skąpiło żalu z powodu upadku dzieła, ale skutecznie podtrzymać go nie umiało. Ogłoszona w r. 1841 w Lesznie i Poznaniu „Mała encyklopedya polska¹*, przez Stanisława) P(latera) w 2-ch tomach, zawierająca niektóre artykuły dosyć obszernie obrobione, nie mogła zdobyć się na dokładność informacyi, tak że mimo wydanej w r. 1859 przez księg. Gebethnera i Wolffa ,,Encyklopedyi podręcznej powszechnej, czyli opis treści, podziału i zasad wszystkich nauk (12°, str. 196), publiczność czytająca nie przestawała wołać o zajęcie się wydaniem Encyklopedyi powszechnej, któraby odpowiadała potrzebom kół jaknajszerszych społeczeństwa polskiego. Ośmielony temi głosami przedsiębiorczy i zamożny księgarz, wydawca i typograf S. Orgelbrand, postanowił (1858) wydać Encyklopedyą powszechną, czyli skarbiec wiadomości ze wszystkich gałęzi wiedzy ludzkiej, która miała obejmować około 20 tomów. Pierwszy zeszyt wyszedł na widok publiczny w dniu 1 Października 1859 r., a całe wydawnictwo, prowadzone bez przerwy,

ukończone zostało w r. 1868, objąwszy grubych tomów 28. Encyklopedya S. Orgelbranda, wyczerpana dzisiaj w handlu księgarskim, jakkolwiek w niektórych artykułach (nauk przyrodniczych) przestarzała, nie straci jeszcze długo swojej informacyjnej wartości w artykułach literacko-bibliograficznych E. M. Sobieszczańskiego, biograficznych K. Wójcickiego i historycz. Jul. Bartoszewicza, przy starannym co do ostatnich wyborze i odpowiedniejszem dla encyklopedyi skróceniu oraz wtreściwszem i systcmatycznicjszem obrobieniu. Późniejszo muiejsze encyklopedye, w celach spekulacyjnych przez rozmaite re-