ANTROPOLOGIA KULTURY
(notatki)
Antropologia kultury
1. Człon  ANTROPOLOGIA ą� nauka o człowieku; istnieje kilka rodzajów
antropologii:
�� Biologiczna,
�� Prehistoryczna,
�� Kulturowa/społeczna,
�� Językoznawstwo antropologiczne
2. Człon  KULTURY ą� nabyte regularności w zachowaniu wewnętrznym i
zewnętrznym społeczeństwa; istnieje 200 definicji kultury
Wyobraz
nia antropologiczna: JAK JA SOBIE WYOBRAŻAM CZA
OWIEKA?
Antropologia bada gatunek ludzki. Istnieje kilka rodzajów perspektyw antropologicznych:
�� Perspektywa diachroniczna  patrzy na człowieka w rozwoju historycznym;
ewolucjonizm, dyfuzjonizm,
�� Perspektywa synchroniczna  opis zjawisk współczesnych sobie, np. globalizacja.
Postawy w perspektywie synchronicznej: funkcjonalizm, strukturalizm,
interpretacjonizm.
�� Perspektywa interakcyjna  bada relacje przyczynowo-skutkowe. Postawy w
perspektywie interakcyjnej: feminizm, transakcjonizm, poststrukturalizm
Ujęcie antropologiczne: oznacza obserwowanie społeczeństwa jako całości, w celu
sprawdzenia jak części społ. pasują do siebie.
J.G. Herder (XIX wiek)  niemiecki myśliciel, antropolog kultury, uważał człowieka za istotę
z brakiem (czyli  Mangelwesen ); transcendencja jako forma przetwarzania siebie.
KULTURA ą� dzieła i arcydzieła; animal symbolicum (człowiek tworzy pewne symbole), ą�
sposób życia; regularność w zachowaniu, proces asymilacji, regularność jako pewne
konfiguracje, cechy ładu, ale też odchylenia od rysu kulturowego, np. powitanie (w każdym
kraju może być inne) + self-image, internalizacja, interioryzacja  pojęcia socjologiczne, ą�
proces rozwojowy; etap renesansu, etap rozwoju, np. w Anglii.
ANTROPOLOGIA ą� archeologia, ą� językoznawstwo, ą� geografia, ą� socjologia, ą�
psychologia (wymienione tutaj dziedziny nauki to podstawowe dziedziny, do których
odwołuje się antropologia kultury).
Istnieje antropologia a) naturalistyczna b) objawiona
Dodatkowe pojęcia: AKULTURACJA, WARUNKOWANIE, SOCJALIZACJA
Socjalizacja:
a) Pierwotna  obejmuje opanowanie języka; ukształtowanie tożsamości płciowej
b) Wtórna  dalsze oddziaływania, którym podlega jednostka
Elementy kształtowania osobowości:
�� Uwarunkowanie genetyczne,
�� Rodzina,
�� Środowisko,
�� Wolność indywidualna.
Kultura tworzy system; daną całość  spojrzenie holistyczne
KULTURA  zbiór zjawisk wyuczonych
Cechy zjawisk kulturowych:
�� Wymiar czasowy,
�� Płaszczyzna behawioralna,
�� Płaszczyzna psychologiczna,
�� Prawidła kultury,
�� Aparat adaptacyjny człowieka.
Aspekty kultury:
�� Materialny,
�� Behawiorystyczny,
�� Psychologiczny,
�� Aksjonormatywny.
KULTURA  CYWILIZACJA
Cywilizacja to stopień rozwoju społeczeństwa, osiągnięty na określonym etapie, w
przeciwstawieniu kulturze duchowej.
Status cywilizacyjny społeczeństwa
Etapy cywilizacji:
1. Dzikość, pierwotne barbarzyństwo,
2. Wczesny etap kształtowania się cywilizacji sumeryjskiej, chińskiej, egipskiej i in.,
3. Okres klasyczny,
4. Epoka odkryć i wynalazków,
5. Epoka rozkwitu,
6. Epoka kryzysu.
WZÓR KULTUROWY
Wzór kulturowy ma dwa znaczenia:
1. Mniej lub bardziej ustalony w zbiorowości sposób zachowania i myślenia,
2. Znamienny.
Istnieją wzory normatywne, behawioralne, postulowane, realizowane
Skala wzorów: od bardzo restrykcyjnych aż do mało restrykcyjnych.
Wzory mogą być wewnętrzne i zewnętrzne.
Mogą występować wzory osobowe (dany człowiek mnie inspiruje, fascynuje:  chcę być taki
jak on )
Ideały są niemożliwe do realizacji.
Wzór osobowy:
�� Propagowany  konstrukcja myślowa (mam pewien model)
�� Urzeczywistniony  widzę dany wzór w konkretnym człowieku; jest to pewnego
rodzaju wewnętrzne przekonanie o tym (jest mocniejszy)
Ideał osobowości istnieje w każdej kulturze. Wzór implikuje wartość.
ą� pierwotne: rodzina, pokrewieństwo, wspólnota ą� wtórne: władza, państwo, fabrykacja,
materializacja
Pierwotne są niezbywalne.
Istnieją również antywzory
STEREOTYP  funkcjonujący w świadomości społecznej skrótowy, uproszczony,
zabarwiony  wartościowo obraz rzeczywistości, często wynikający z niepełnej wiedzy lub
fałszywej oceny. Utrwalony jest jednak przez tradycję i nie ulega zmianie. Dotyczy zarówno
ludzi, jak i rzeczy.
INSTYTUCJA
Uznany i ustalony zwyczaj rządzący określonymi stosunkami między ludz
mi + druga
definicja* ą� organizacja ludzi podtrzymująca istnienie kompleksu zwyczajów rządzących
stosunkami międzyludzkimi.
MODEL instytucji (realizacja pewnych potrzeb)
Zasada naczelna: personel, normy rządzenia materiałami, działalność, funkcje
Instytucja posiada dwie podgrupy cech; są to m.in. cechy konstytutywne.
Konfiguracja: wiąże się ze wzorem kultury, model, styl, główna zasada. Posługiwał się nim
Kroeber, Benedict. Konfiguracja stała się podstawą do stworzenia konfiguracjonizmu.
Konfiguracja to naczelna wartość.
ETOS KULTURY: szczególny charakter jakiegoś zdarzenia kulturowego
EIDOS KUTURY: forma/struktura zjawisk kulturowych
KR
G KULTUROWY:
Zbiór kultur spokrewnionych genetycznie i historycznie albo wykazujących ze sobą cechy
wspólne.
Cechy:
�� Język,
�� Przekonania,
�� Instytucje,
�� Normy moralne,
�� Terytorium,
�� Struktury polityczne.
Kręgi kulturowe* (przykłady własne):
�� Krąg europejski,
�� Krąg islamski,
�� Krąg afrykański.
OSOBOWOŚĆ
 Osobowość jest terminem psychologicznym.  Osoba zaś to pojęcie filozoficzne.
Wymiary osobowości:
1. Wymiar konstytucji fizycznej,
2. Wymiar temperamentu
3. Wymiar inteligencji
4. Wymiar charakteru (etyczny wymiar osobowości)
Badacze: A. Kroeber, R. Benedict, R. Linton
Jednostka jest bogatsza o to, co istnieje w kulturze
JEDNOSTKA, OSOBOWOŚĆ, OSOBA
Osoba ą� personalizm
Osobowość = społeczeństwo (harmonia, kulturyzacja)
Osobowość `" społeczeństwo (pogląd Freuda; antagonizm)
FREUD: osobowość jest jak góra lodowa
Sam wierzchołek: świadomość
Fragment góry lodowej do linii wody:
przedświadomość
Reszta zaś  czyl zatopiona część to wg
Freuda nieświadomość lub inaczej nazywając:
podświadomość
Ten model osobowości jest nazywany modelem jakościowym psychiki.
I TOPIKA FREUDA: (1900)  Die Traumdeutung ( Interpretacja marzeń sennych ). W
książce tej opisane są znaczenia marzeń sennych. Marzenia senne podlegają wielości
interpretacji; są królewską drogą do nieświadomości.
W 1932 roku nastąpiło odkrycie struktur psychicznych (oczywiście przez Freuda)
EGO  ja
ID  to  żywioł nieświadomości
SUPER-EGO  nad-ja  sumienie
Zdrowa psychika według Freuda posiada silne ego.  Ja musi odpierać presję z 3 stron;
mistrz kompromisu.
Wpojone wartości: 7-8 rok życia człowieka
Aforyzm Z. Freuda:  Dziecko jest ojcem dorosłego .
Dziecko  mechanizm identyfikacji
 JA stosuje mechanizmy obronne:
Ł� Tłumienie (takie tłumienie w konsekwencji daje treści wyparte, ale one nigdy nie
znikają!)
Ł� Regresja  cofanie się do zachowań wcześniejszych  np. kobieta zachowuje się
jak mała dziewczynka
Ł� Konwersja  Jest to generowanie przez nieświadomość rozmaitych (pozornych lub
rzeczywistych) dolegliwości fizycznych w celu uzasadnienia niepodejmowania
działań przez jednostkę lub odwrócenia jej uwagi od niechcianych myśli i uczuć
Ł� Wyparcie  zapominanie czegoś czego się boisz albo bólu
Ł� Izolacja
Ł� Reakcja przeciwna
Ł� Racjonalizacja  wybielanie siebie
Ł�  Zrobić coś nie byłym  odczynianie
Ł� Kompensacja kompensacja celu którego nie jesteś w stanie osiągnąć
Ł� sublimacja  uszlachetnienie libido WTÓRNEEEEEEEEEEEEEE
Ł� introjekcja  przejęcie pewnej postawy
Ł� Przeniesienie  przeniesienie swoich uczuć negatywnych z jednej na drugą
Ł� Relacja upozorowana  gratulujesz komuś a tak naprawdę mu zazdrościsz
NARCYZM  kolejne odkrycie Freuda. Istnieje również takie zjawisko jak wtórny narcyzm.
 Kolejny obrazek pokazujący wyobrażenie Freuda
MODEL OSOBOWOŚCI WG FREUDA (PSYCHOSEKSUALNY)
1. stadium oralne; fiksacje w dorosłym życiu  palenie, obgryzanie paznokci
2. stadium analne: 1-3 lata
3. stadium falliczne: 3-5 lat
4. stadium latencji: 6-11 lat
5. stadium genitalne (okres dorastania)
AFEKT  stany uczuciowe przejawiające się w formie wyładowania, zaślepienie emocjonalne
Istnieją relacje afektywne, np. w związku
Psychokulturalizm  bada i rozumie związki między jednostką a środowiskiem
FAZY ROZWOJU SPOA
ECZNEGO CZA
OWIEKA WG E. ERICSONA
Rozwój wynika z interakcji między wewnętrznymi instynktami a zewnętrznymi kulturowymi
i społecznymi wymaganiami. Jednostka musi w czasie swojego życia pomyślnie rozwiązać
osiem kryzysów czy dylematów, wynikających z nowych zadań, stawianych przez otoczenie.
Stadium/kryzys wiek Osoby Pomyślne
zaangażowane w rozwiązanie
relację kryzysu
zaufanie/nieufność 0-1 rodzice/opiekunowie nadzieja
autonomia/poczucie 1-3 rodzice/opiekunowie wola
wstydu i zwątpienia
inicjatywa/poczucie winy 3-5 rodzina cel
przedsiębiorczość/poczuci 6-11 sąsiedzi, szkoła poczucie
e niższości kompetencji
tożsamość/rozproszenie ról dorastanie grupa rówieśnicza zaufanie
intymność/samotność wczesna dorosłość przyjaciel/małżonek miłość
produktywność/stagnacja środkowa interakcje: rodzina, troska
dorosłość współpracownicy
integracja/rozpacz starość wszyscy ludzie mądrość
IDOL, IDOLATRIA
To pojęcie zostało skonstruowane przez E. Fromma.
IDOL: postać, na którą jednostka przeniosła swą siłę i moc. Im bardziej wzrasta moc idola,
tym bardziej człowiek jest odarty z własnej indywidualności. Tylko bycie w pobliżu idola
daje szansę na bycie ze sobą samym. Idol staje ponad nim i staje się jego więz
niem; jako
wytwór.
Idol początkowo miał charakter religijny.
Idolologia: nauka o idolach.
Idol ą� typu matczynego (bezwarunkowa miłość), ą� typu ojcowskiego (ojciec odgrywa rolę
patriarchy; posłuszeństwo)
Człowiek poszukuje idola, ponieważ:
Ł� oczekuje pomocy, wsparcia, chęci posiadania mocy,
Ł� chęć zrozumienia naszych emocji,
Ł� chęć zrozumienia pewnych zjawisk.
Słowa pochodne idolatryczny, idolatryzacja, idolować
Idole mogą być:
�� publiczne: (np. polityczne  Hitler, Stalin, piosenkarze)
�� prywatne: (rodzina  ojciec, matka, nauczyciel, lekarz, wnuk)
Przyczyny ujawniania się potrzeby idoli w człowieku:
�� zewnętrzne: ubóstwo, poczucie beznadziei,
�� wewnętrzne: depresja, niepokój, neurotyzm.
Kiedy człowiek jest szczęśliwy, to potrzeba idola jest ukryta. Każdy z nas posiada pewien
potencjał idolatryczny.
Charakter takiej więzi idolatrycznej: trwały, jawny, zamknięty, otwarty
Idol   proteza egzystencjalna
Bóg ą� ANTY-IDOL
Teologia negatywna: sprzeciwia się antropomorfizowaniu postaci Boga.
Istnieją inni  anty  np. Sokrates, Jezus, Budda, mistyk Ekhart
Kiedyś idolami byli np. faraonowie, władcy starożytnego Rzymu
AUTO-IDOL: przeniesienie zjawiska idola na samego siebie, narcyzm, np. u kobiet kwestia
wyglądu.
Absolutyzacja wartości względnej; idol  np. ojczyzna, wartość patriotyzmu; w tym wypadku
to patriotyzm czy ojczyzna jest wartością względną (podobnie jest ze zdrowiem lub
czystością).
ISLAM
Mahomet  ostatni objawiony, jest tylko prorokiem
Koran  słowo Boga  nie podlega interpretacji
Islam  podporządkowanie się woli Boga
Absolutny monoteizm w islamie; jest tylko jeden Bóg.
Nazwanie Boga  ojcem jest bluz
nierstwem, odrzuca się także zbawczą rolę krzyża.
Ważne pojęcie: UMMA  czyli wspólnota
99 imion Boga  różaniec
Wyznawcy islamu nie uznają tłumaczeń Koranu. Sam Koran posiada 114 rozdziałów,
zwanych surami.
Kolejne ważne pojęcie: KAABA (świątynia)  czarny kamień; uznany jest za święty kamień.
SZARIAT  święte prawo islamu
DŻIHAD  święta wojna
Państwo teokratyczne  prawa religijne obowiązują wszystkich, nie ma państwa neutralnego
religijnie.
MUEZIN  przewodnik w trakcie modlitwy
PI
Ć FILARÓW ISLAMU
1. wyznanie wiary  świadectwo
2. modlitwa (5 razy dziennie)
3. jałmużna
4. post
5. pielgrzymka do Mekki
W islamie, ludzie są jedynie sługami Boga. Bóg nie jest z ludz
mi, lecz gdzieś we
wszechświecie. Człowiek jest naturalnie dobry. Allah nie jest bogiem historii.
Bóg  wola Boża  prawo
SUFIZM  wyznawcy tego odłamu zabiegają o inne postrzeganie boga; kierunek mistyczny,
pogłębienie boga.
Islam nie zna pojęcia  osoby , ale  jednostki .
We wspólnocie muzułmańskiej nie ma wolności religijnej. Mężczyzna może mieć
jednocześnie 4 żony. I to on wnosi posag. Kobieta jest tylko podporządkowana mężczyz
nie;
nie ma nawet imienia.
Co, jeśli przyszli małżonkowie są innej wiary? (zasady katolickie):
1. przyrzeczenie o wierze katolickiej,
2. uszanowanie przez drugą stronę tego faktu,
3. cele małżeństwa
Małżeństwo w islamie jest umową. Koran i umma rozwiązują kwestie związane z
małżeństwem.
Kobieta nie może się pojawiać się w towarzystwie mężczyzny; publicznie obowiązuje
separacja płci.
Dzieci noszą imię ojca.
W Tunezji i Algierii istnieje możliwość, że kobieta po śmierci męża staje się prawnym
opiekunem potomstwa (dwa wyjątki).
Szybko można zostać muzułmaninem. Apostazja oznacza ostracyzm religijny (w praktyce
jesnak jest to niemożliwe).
 Honour killing  honorowe zabójstwo
W islamie istnieje coś takiego jak nietykalne poczucie świętości.
Islam:
�� wizja Boga,
�� wizja rodziny,
�� wizja kobiety,
�� wizja człowieka.
ZAGADNIENIE ZA
A
Antropologia kultury to również próba zrozumienia natury ludzkiej.
Zagadnienie zła jest brakiem, który dotyka człowieka.
Istnieje pewien mit dobrego dzikusa
ROUSSEAU uważał, że człowiek jest dobry, ale niszczy go społeczeństwo.
MANGELWESEN
2 typy zła:
�� moralne,
�� ontyczne: jest głębsze niż zło moralne  jestem już przetrącony, mam jakiś defekt.
Schemat Junga (persona, archetypy)
Wg Junga istnieje kilka rodzajów archetypów:
�� powierzchniowe  persona i cień
�� duszy  anima animus, np. Adam
�� ducha  Wielka Matka, Stary Mędrzec
�� jaz
ni  pełnia psychiczna
JAy
C
(ang.  self , niem.  selbst )
Proces indywiduacji, spełnienie, odkrycie powołania.
Ucieczka od archetypu cienia  tworzenie utopii, raju na ziemi (naiwność)
WISHFUL THINKING  myślenie życzeniowe
Mechanizmy kompensacyjne, np. pracoholizm, perfekcjonizm
Cień ma cztery równe wymiary (tzw. tetrada cienia)
1. agresja (ciało, percepcja),
2. lęk (psych. Intucja)
3. poczucie winy (uczucia)
4. poczucie mniejszej wartości (myślenie)
Wszystkie te poszczególne elementy mogą się ze sobą wiązać.
Istnieją różnego rodzaju personifikacje cienia:
Baśń ą� smok, czarownica, wilk
Ludowe ą� diabeł, lucyfer, wampir
Mitologia ą� herosi, Charon, Edyp
Religijne ą� Kain, Judasz
Ucieczka od cienia w konsekwencji prowadzi do kompleksu ofiary (nie widzę w sobie zła,
jedynie w innych, na zewnątrz)
Kompleks winy  usprawiedliwianie się, deformacja winy realnej
Kompleks niższości
Ważna jest asymilacja cienia, rozpoznanie go i przyswojenie. Jest to proces poznania siebie,
droga indywiduacji. Cień trzeba sobie uświadomić.
Konsekwencje wyjścia cienia na zewnątrz życia publicznego: bunt, rewolucja, akty terroru
etc.
Istnieją 2 znaczenia sł.  ciało (jęz. gr)
CIAA
O: ą� sarx (sens bardziej duchowy, moja wola, grzech, grzeszna cielesność), ą� soma
(jest czymś neutralnym, czymś pozytywnym, ciało fizyczne)
Śmierć i starość  zło ontyczne
Co mówi Pismo św. na temat zła:
Paweł w liście mówi o tym gatunku ontycznym zła. Wspomina o dychotomii etycznej,
odwołanie do Chrystusa, człowiek o własnych siłach nie może tworzyć dobra. Pada pytanie o
naszą wolność.
Mk 7,14-23
Skalanie jest czymś złym, nieczystość. Refleksja nad naturą ludzką  z serca pochodzą złe
myśli. Wolność, odpowiedzialność za czyny. Istnieje także odpowiedzialność moralna.
Czystość serca czasem zależy od naszych decyzji.
REWOLUCJA SEKSUALNA JUDAIZMU I TEOLOGIA CIAA
A
Seksualność pierwotna, przed Biblią jest  dzika, nieokiełznana . Biblia humanizuje kwestie
seksualne.
Stosunek seksualny w małżeństwie (Biblia)  dowartościowuje miłość i podnosi pozycję
kobiety.
Przenikanie się kwestii seksualnych.
Seksualność męska jest bardzo rozbudowana.
Deseksualizacja Boga  judaizm; radykalne zerwanie z innymi religiami (pod tym względem)
Wcześniej: seksualizacja bogów, religie były przesycone seksem, dziewice były
rozdziewiczane przez kapłanów, istniała sakralna prostytucja, usługi na rzecz świątyni 
nawet te homoseksualne.
 Męskie prostytutki świątyni  potwierdza się ich istnienie.
W Indiach do XX wieku stosunki seksualne między mnichami a mniszkami były dozwolone.
Zakazano ich dopiero w 1948 roku.
Akt seksualny został wyizolowany od religii. Nastąpił pewien radykalizm.
W Biblii nastąpiło także potępienie homoseksualizmu.
Kiedyś nie było rozróżnienia między płciami  istniał jedynie partner bierny lub aktywny.
Obecnie, niektóre lobby są za legalizacją pedofilii  odnośnik do starożytności.
Interakcja miłości ą� interakcja intymna, seks jako interakcja mężczyzny i kobiety.
Homoseksualizm był powszechny i ceniony.
Żadna cywilizacja starożytna, oprócz wyznawców judaizmu, nie miała nic do
homoseksualizmu.
Popełnienie obrzydliwości w Piśmie jest najgorszym grzechem.  TOEVACH 
obrzydliwość.
Biblia rozróżniła też czas: wcześniej  czas cykliczny, Biblia  czas jako coś linearnego.
Judaizm  uniwersalny, kochający i moralny Bóg, a nie jak wcześniej, że Bóg był
partykularny, przypisany do każdej cywilizacji, jako coś osobnego.
W Biblii jest też potępione wróżbiarstwo, magia, idolatria, prostytucja kultowa.
Dlaczego judaizm potępia homoseksualizm? Bo zaprzecza on życiu, zaprzecza też wielu
prawom judaizmu. Judaizm afirmuje życie.
Podstawową jednostką w Biblii jest rodzina.
Właściwy kierunek namiętności  małżeństwo, połączenie kobiety i mężczyzny.
TALMUD  komentarz do Biblii (St. Test.). Talmud zastanawia się, czy facet bez żony jest
 pełnym człowiekiem. Ważne jest oddanie się życiu rodzinnemu.
Perspektywa rodziny i dzieci pojawia się w filmie  Skrzypek na dachu .
Homoseksualizm podkreśla także negatywny stosunek do kobiety.
Starożytna Grecja  homo-idealizm, wyidealizowany obraz mężczyzny.
Żona i kurtyzana  odrzucenie niewierności i homoseksualizmu przyczyniło się do
podniesienia roli i godności kobiety.
Seks w Biblii został uszlachetniony, jest życiodajny.
Stosunek chrześcijaństwa do judaizmu:  Żydzi  starsi bracia w wierze , JP II
Wolność doprowadza do samowoli (rachuba następstw)
PANSEKSUALIZM
HIPEREROTYZACJA