WETERYNARIA
WETERYNARIA
ARTYKUA
SPONSOROWANY
W PRAKTYCE
W PRAKTYCE
dr n. wet. Bożena Bałasińska, prof. dr hab. Piotr Ostaszewski
Katedra Nauk Fizjologicznych, Wydział Medycyny Weterynaryjnej,
Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie
Gammolen
W ŻYWIENIU ZWIERZ
T TOWARZYSZ
CYCH
Tłuszcze stanowią jeden z podstawowych węglowego (elongacja) i wprowadzania i ominąć działanie delta-6-desaturazy.
składników odżywczych i spełniają w or- do nich nowych wiązań podwójnych Okazało się, że GLA występuje w znacz-
ganizmach zwierzęcych wiele różnorakich  zawsze pomiędzy już istniejące wiązanie nych ilościach w oleju z nasion wiesiołka,
funkcji, między innymi: podwójne a koniec z grupą karboksylową ogórecznika lekarskiego, czarnej porzecz-
- są z
ródłem energii dla tkanek i narządów, (desaturacja). W ten sposób w obrębie ki, glonach (Spirulina), grzybach i in.
- zwiększają smakowitość pokarmu, każdej z rodzin powstają długołańcuchowe Również podawanie prekursorów GLA
- stanowią budulec błon komórkowych, nienasycone kwasy tłuszczowe z większą może zwiększyć wydajność powstawania
- dostarczają niezbędnych nienasyconych liczbą wiązań podwójnych. długołańcuchowych nienasyconych kwa-
kwasów tłuszczowych (NNKT), z których Kwasy te biorą następnie udział w syn- sów tłuszczowych.
powstają hormony tkankowe, tezie eikozanoidów  biologicznie aktyw- Do prawidłowego rozwoju oraz utrzyma-
- decydują o sprawności układu krążenia, nych substancji o charakterze hormonów nia zdrowia człowieka i zwierząt, a przede
- wpływają na stan skóry i włosów, tkankowych, które stanowią tkankowe wszystkim zwierząt mięsożernych, np.
- są nośnikami witamin A, D, E i K oraz przekaz
niki wzmacniające lub osłabia- kotów, ważny jest stosunek wielonienasy-
ułatwiają ich przyswajanie z innych jące w komórkach regulacyjną czynność conych niezbędnych kwasów tłuszczowych
produktów. hormonów i neuromediatorów. Do eiko- z rodziny n-6 do kwasów z rodziny n-3
Do roku 1959, kiedy to Hansen i wsp. zanoidów zalicza się prostaglandyny, w dziennej racji pokarmowej, który powi-
opisali zmiany chorobowe u dzieci na prostacykliny, tromboksany, lipoksyny nien być zbliżony do 1, chociaż niektórzy
tle niedoboru kwasów nienasyconych i leukotrieny. Eikozanoidy oddziałują na autorzy uważają, że powinien on wynosić
o swoistym układzie wiązań podwójnych, czynności wielu tkanek i narządów, przy między 4 a 1. Siemię lniane jest najbogat-
tłuszcze zwierzęce i oleje roślinne uzna- czym szczególną rolę spełniają w regulo- szym z
ródłem kwasu ą-linolenowego, zaś
wane były tylko za produkty spożywcze. waniu czynności układu sercowo-naczy- oleje słonecznikowy, sojowy, z wiesiołka,
Dopiero zaobserwowane zmiany skór- niowego. Prostacykliny wywierają silny ogórecznika  kwasu linolowego. Olej
ne (zgrubienia, suchość, łuszczenie się wpływ na rozszerzenie naczyń wieńco- z rzepaku zawiera zarówno kwas linolowy,
skóry) u dzieci, zmniejszenie przyrostu wych i zwiększenie siły skurczu mięśnia jak i ą-linolenowy w bardzo korzystnych
masy ciała, przerost jednych narządów, sercowego. Tromboksany wpływają na dla organizmu proporcjach, w przybliże-
a zmniejszenie się innych, np. tarczycy, agregację trombocytów (płytek krwi), niu 2:1. W warunkach naturalnych dla
zmniejszenie odporności na choroby za- a tym samym na powstawanie zakrzepów zwierząt mięsożernych jedynym z
ródłem
kaz
ne sprowokowały liczne badania nad naczyniowych. NNKT jest mięso i jego przetwory, które
rolą lipidów w organizmie ludzi i zwierząt. Prostaglandyny PGE2, PGG2. PGH2 zawierają przede wszystkim długołańcu-
Wykazano, że niektóre kwasy tłuszczowe, oraz tromboksan TXA2 wykazują silne chowe wielonienasycone kwasy tłuszczowe
występujące powszechnie w roślinach, nie działanie proagregacyjne, natomiast pro- (20-, 22-węglowe).
mogą być syntetyzowane w organizmach staglandyny E (głównie prostaglandyna Ogórecznik lekarski (Borago officinalis)
zwierząt i ludzi. Do kwasów tych należą PGE1) mają zdolność hamowania proce- to jednoroczna roślina z rodziny szorst-
kwasy tłuszczowe dwóch szeregów, tzn. n-3 sów agregacji płytek krwi. Silne działanie kolistnych, pochodząca z rejonu Morza
i n-6, posiadających co najmniej dwa wią- antyagregacyjne (przeciwzakrzepowe) Śródziemnego. Występuje jako chwast
zania podwójne. Związkom tym przypisano i rozszerzające naczynia tętnicze wykazuje lub jako roślina uprawna w Europie, Azji,
rolę witamin i nazwano witaminą F. Dzisiaj prostacyklina PGI2. Ameryce Północnej. Ogórecznik został roz-
termin ten nie jest używany, zastąpiono go Ponieważ zaobserwowano, że skład powszechniony w Europie przez Rzymian
pojęciem niezbędne nienasycone kwasy kwasów tłuszczowych może modyfikować i powracających do domów uczestników
tłuszczowe, w skrócie NNKT. powstawanie eikozanoidów, rozpoczęto wojen krzyżowych. Dodawano go do wina
Podstawową formą NNKT dla szeregu intensywne badania szlaku przemian żołnierzom przed bitwą oraz biesiadnikom
n-3 jest kwas ą-linolenowy (18:3, n-3), zaś metabolicznych, jakim podlegają NNKT dla poprawienia nastroju. W Polsce stoso-
dla szeregu n-6  kwas linolowy (18:2, n-6). w ustroju ludzi i zwierząt. Stwierdzono, wano go przy gorączce, chorobach żołądka,
Zapis w nawiasach mówi, że łańcuchy wę- że w niektórych schorzeniach następuje suchotach, żółtaczce, w celu oczyszczenia
glowe tych kwasów składają się z 18 węgli duża dysproporcja w występowaniu meta- krwi oraz w winie  dla  posilenia serc .
oraz mają 3 (kwas linolenowy) lub 2 (kwas bolitów, związana z obniżoną aktywnością Sporządzano z niego soki i syropy oraz na-
linolowy) wiązania podwójne. N-3, n-6 enzymów biorących udział w określonych lewki. Roślina posiada charakterystyczny
oznacza, że pierwsze z tych wiązań znaj- torach metabolicznych. Najbardziej klu- ogórkowy zapach. Owocem jest ciemno-
duje się przy trzecim lub szóstym węglu, czowym enzymem w tych przemianach brązowa, żebrowana rozłupina. Surowcem
licząc od końca łańcucha węglowego. okazała się delta-6-desaturaza. Pierw- zielarskim są suszone górne części pędów
Ponieważ kwas ą-linolenowy i linolowy szym metabolitem tego enzymu jest zrywane w czasie rozkwitania kwiatów.
są syntetyzowane wyłącznie przez rośli- kwas ł-linolenowy (GLA). Stąd na całym Ziele ogórecznika zawiera śluzy, garbniki,
ny, zwierzętom muszą być dostarczane świecie rozpoczęto intensywne badania flawonoidy, kwasy organiczne, saponiny,
w pożywieniu. Zwierzęta mają natomiast nad poszukiwaniem naturalnych z
ródeł żywice, cholinę, rozpuszczalną krzemion-
zdolność przebudowy tych kwasów. Pro- kwasu GLA (18:3 n-6), aby móc obejść kę, sole mineralne  potas, mangan, żelazo,
ces ten polega na wydłużaniu łańcucha ten upośledzony punkt przemian NNKT miedz
, cynk i inne pierwiastki. Preparaty
STYCZEC
-LUTY " 1/2005
56
WETERYNARIA
ARTYKUA
SPONSOROWANY
W PRAKTYCE
z ogórecznika wykazują łagodne działanie moczopędne, napotne
i przeciwgorączkowe, co sprzyja usuwaniu szkodliwych pro-
duktów przemiany materii przy przewlekłych chorobach nerek,
dnie i reumatyzmie. Zawarte w nim śluzy działają ochronnie
na błonę śluzową przewodu pokarmowego oraz zewnętrznie
pomagają w leczeniu ran i skóry. Wyciągi z ogórecznika wcho-
dzą w skład niektórych maści leczniczych i regeneracyjnych
stosowanych przy oparzeniach, wypryskach i otarciach skóry.
Jego regenerujące działanie na skórę zostało wykorzystane
w kosmetyce przy produkcji kremów, płynów kąpielowych lub
maseczek. Olej z nasion tej rośliny zawiera znaczne ilości nie-
zbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych n-6, w tym GLA.
Polecany jest w miażdżycy. Obserwowano także polepszanie
się pamięci wydarzeń bezpośrednich, zdolności koncentracji
oraz zmniejszenie zaburzeń emocjonalnych. Ogórecznik działa
również pobudzająco na korę nadnerczy, wzmagając produkcję
adrenaliny, która mobilizuje organizm do działania w sytuacjach
stresowych.
Olej z ogórecznika charakteryzuje się lekko żółtym zabarwie-
niem, zawiera 18-25% kwasu ł-linolenowego  GLA (18:3 n-6),
jest bogaty we flawonoidy (kwercetynę, izoramnetynę, kemfe-
rol), garbniki, śluz, kwasy organiczne (askorbinowy, jabłkowy,
cytrynowy), sole mineralne, saponiny. Znalazł zastosowanie
w preparatach kosmetycznych, nadaje bowiem skórze bardzo
suchej, popękanej, wrażliwej i łuszczącej się elastyczność.
Olej ten reguluje wilgotność skóry, regeneruje ją, łagodzi
swędzenie.
Len (Linum usitatissimum L.) jest znaną od wieków rośliną
uprawną dostarczającą głównie włókna. Surowcem farmako-
pealnym są natomiast dojrzałe nasiona lnu  siemię lniane
(Semen Lini). Siemię lniane zawiera znaczne ilości śluzu (3-8%)
i tłuszczu. Ze względu na śluz siemię lniane jest używane jako
środek osłaniający w stanach zapalnych dróg oddechowych
i przewodu pokarmowego (głównie żołądka). Zewnętrznie jest
stosowany w postaci okładów jako środek przeciwzapalny.
Olej lniany o żółtawym zabarwieniu i cierpkim zapachu otrzy-
mywany jest poprzez tłoczenie na zimno małych, brązowych
nasion lnu. Zawiera 10% nasyconych kwasów tłuszczowych,
ponad 50% kwasu ą linolenowego, 15% kwasu linolowego,
17% kwasu oleinowego. Wykazuje działanie regenerujące, ha-
muje zapalenia skóry. Stosowany jest jako dodatek do olejków
do ciała, przeznaczonych do skóry tłustej, pękającej, skłonnej
do zapaleń. Ze względu na dużą zawartość nienasyconych
kwasów tłuszczowych zaliczany jest do czynników biologicznie
aktywnych. Proporcja kwasów n-3 do n-6 w oleju lnianym
wynosi 2,5:1 i mieści się w granicach od 4:1 do 1:1, którą to
wartość podają obecnie publikowane opracowania dotyczące
zdrowego odżywiania. W naszej współczesnej diecie dostarcza
się ograniczonej ilości kwasów n-3, natomiast nadmiaru kwa-
sów n-6, co między innymi powoduje, że zostaje zachwiana
równowaga immunologiczna, a organizm ma nadmierną skłon-
ność do pojawiania się stanów zapalnych.
Jak widać, oleje zawierające kwasy tłuszczowe szeregu n-3
oraz oleje zawierające GLA powinny się znalez
ć w diecie za-
równo ludzi, jak i zwierząt. Pierwsze, ponieważ należy dążyć
do zachowania odpowiedniej proporcji zjadanych n-3 i n-6
kwasów, drugie, ponieważ przy upośledzonej funkcji delta-6-
-desaturazy dostarczają substratu do dalszych syntez kwasów
wielonienasyconych, posiadających wiele funkcji bioche-
micznych. Wydaje się więc, że oleje z wiesiołka, ogórecznika
i lniany, bądz
ich mieszaniny, powinny znalez
ć szerokie zasto-
sowanie jako preparaty dietetyczne, szczególnie dla zwierząt
mięsożernych i starszych oraz noworodków. U tych zwierząt
aktywność desaturaz jest niska. U młodych zwierząt objawy
niedoboru NNKT dotyczą przede wszystkim zakłóceń w roz-
STYCZEC
-LUTY " 1/2005
57
WETERYNARIA
ARTYKUA
SPONSOROWANY
ARTYKUA
SPONSOROWANY
W PRAKTYCE
woju centralnego układu nerwowego. U osobników starszych
niedobór NNKT jest częstą przyczyną rozwoju chorób skóry,
chorób sercowo-naczyniowych, nowotworów. NNKT u zwierząt
domowych odgrywa ogromną rolę w zapobieganiu i leczeniu
dermatoz u psów i kotów. Wiele danych doświadczalnych
wykazuje, że kwasy tłuszczowe n-3 zmniejszają produkcję
cytokin prozapalnych. Dieta wzbogacona w te kwasy hamuje
aseptyczny proces zapalny i zwiększa przeżywalność zwierząt
w niektórych eksperymentalnie wywołanych infekcjach.
Autorzy tego opracowania zapoczątkowali swoje badania
dotyczące wpływu mieszaniny oleju wiesiołkowego z olejem
lnianym podawanych jako suplement pokarmowy na stan
skóry i okrywy włosowej u psów i kotów z terenu Warszawy.
Zastosowane tu oleje były tłoczone na zimno. Olej lniany
pochodził z firmy Tymofarm. W powstałej mieszaninie stosu-
nek sumy kwasów n-6 do n-3 był podobny do zastosowanej
w preparacie Gammolen i wynosił 3:2. Preparat stosowano
u 85 psów i 22 kotów. Wiadomo powszechnie, że pierwszym
objawem niedoboru NNKT jest zmatowienie sierści i wystą-
pienie u psów obfitego łupieżu. Podobnie u kotów włos staje
się suchy i nastroszony, a przy dłużej trwającym niedoborze
pojawia się łupież. We wszystkich przypadkach wystąpienia
opisanych objawów przebiegających bez świądu i dodatko-
wych symptomów zapalenia skóry czy piodermii zastosowano
u psów i kotów preparat w dawce 15 kropli na 1 kg mc. (daw-
ka terapeutyczna) lub 10 kropli na kg mc. dziennie (dawka
profilaktyczna) przez okres 30 dni. Firma Tymofarm, po
konsultacji z autorami niniejszego opracowania, zdecydowała
się na zastąpienie oleju wiesiołkowego olejem z ogórecznika,
z uwagi na większą zawartość GLA i wprowadziła na rynek
preparat handlowy w kapsułkach, o nazwie Gammolen.
Po około 2 tygodniach regularnego podawania środka wła-
ściciele zwierząt informowali nas o poprawie wyglądu sierści
zwierząt i stopniowym zaniku łupieżu. Szczegółowe badania
kliniczne wykonane po 30 dniach potwierdzały te spostrzeżenia.
Niekiedy suplementacja wymagała dłuższego niż 1 miesiąc sto-
sowania środka, a czasami właściciele decydowali się podawać
preparat w dawce profilaktycznej jako stałe uzupełnienie diety.
We wszystkich przypadkach u zwierząt otrzymujących preparat
następowała wyraz
na poprawa stanu okrywy włosowej i istotne
zmniejszenie powstawania łupieżu  aż do całkowitego jego
zaniku. Po zaprzestaniu podawania preparatu u niektórych
psów po 2-3 miesiącach pojawiły się ponownie objawy suchego
i łamliwego włosa oraz przyspieszone rogowacenie naskórka.
Można przypuszczać, że istnieje duża wewnątrzgatunkowa
zmienność osobnicza w zapotrzebowaniu na NNKT. Tłumaczy
ona, dlaczego u niektórych zwierząt wymagana jest stała suple-
mentacja NNKT dla zachowania prawidłowego wyglądu okrywy
włosowej. Preparat był również skuteczny w zapobieganiu
nawrotom gronkowcowych zakażeń skóry u psów. Interesujący
był również jego wpływ na koty.
Dotychczasowe obserwacje i pozytywna opinia właścicieli
psów i kotów pozwalają wnioskować, że połączenie oleju z ogó-
recznika z olejem lnianym jest trafną modyfikacją preparatu
i pozwala na skuteczniejsze wspomaganie funkcji skóry w przy-
padku stanów zapalnych i nadmiernego wypadania sierści.
Przede wszystkim jednak Gammolen może znalez
ć zastoso-
wanie jako środek dietetyczny, uzupełniający dietę w NNKT
i zapobiegający występowaniu zmian związanych z ich niedo-
borem. Należy również podkreślić, że oleje wykorzystywane do
produkcji Gammolenu są tłoczone na zimno, co gwarantuje
ich wysoką jakość. Ponadto tłoczenie na zimno pozwala na
zachowanie wielu składników aktywnych biologicznie, a forma
kapsułki żelatynowej skutecznie chroni kwasy nienasycone
przed utlenianiem.
STYCZEC
-LUTY " 1/2005
58
58