MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Jarosław Stępień
Żywienie zwierząt gospodarskich 612[01].Z1.03
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr inż. Beata Wawryn Żmuda
mgr inż. Bożena Stępień
Opracowanie redakcyjne:
mgr Edyta Kozieł
Konsultacja:
dr inż. Jacek Przepiórka
Opracowanie zawiera obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 612[01].Z1.03
 Żywienie zwierząt gospodarskich , zawartego w modułowym programie nauczania dla
zawodu pszczelarz.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Podstawy żywienia zwierząt 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 10
4.1.3. Ćwiczenia 10
4.1.4. Sprawdzian postępów 12
4.2. Charakterystyka pasz 13
4.2.1. Materiał nauczania 13
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 17
4.2.3. Ćwiczenia 17
4.2.4. Sprawdzian postępów 19
4.3. Żywienie poszczególnych grup zwierząt gospodarskich 20
4.3.1. Materiał nauczania 20
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 24
4.3.3. Ćwiczenia 25
4.3.4. Sprawdzian postępów 26
5. Sprawdzian osiągnięć ucznia 27
6. Literatura 32
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o żywieniu zwierząt
gospodarskich.
W poradniku znajdziesz:
wymagania wstępne  wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,
cele kształcenia  wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,
materiał nauczania  wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia założonych celów
kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w jednostce modułowej,
zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,
ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,
sprawdzian postępów,
sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,
literaturę uzupełniającą.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
Moduł 612[01].Z1
Produkcja rolnicza
612[01].Z1.03
612[01].Z1.01
Żywienie zwierząt
Wykonywanie zabiegów
gospodarskich
agrotechnicznych
612[01].Z1.04
Wykonywanie zabiegów
612[01].Z1.02
Prowadzenie produkcji roślin
uprawnych
612[01].Z1.05
Prowadzenie produkcji
zwierzęcej
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- zorganizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami BHP, ochrony przeciwpożarowej,
- przestrzegać przepisów BHP, ochrony przeciwpożarowej podczas pracy w budynkach
inwentarskich i przy obsłudze zwierząt gospodarskich,
- przestrzegać zasad postępowania ze zwierzętami,
- posługiwać się prostymi narzędziami stosowanymi do obsługi zwierząt,
- rozpoznawać rośliny i ich nasiona używane w żywieniu zwierząt gospodarskich,
- wykonywać podstawowe obliczenia,
- współpracować w grupie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- scharakteryzować składniki pokarmowe i wartość pokarmową pasz,
- scharakteryzować czynniki wpływające na trawienie i procesy przemiany materii,
- określić rolę biologiczną składników pokarmowych oraz objawy ich niedoboru
i nadmiaru,
- scharakteryzować czynniki decydujące o wartości pokarmowej pasz,
- sklasyfikować pasze według określonych kryteriów,
- scharakteryzować normy spożycia poszczególnych pasz,
- dobrać pasze do dawek pokarmowych dla poszczególnych gatunków zwierząt,
- scharakteryzować procesy kiszenia i suszenia pasz,
- scharakteryzować mieszanki oraz dodatki paszowe,
- określić czynniki decydujące o kosztach żywienia,
- przygotować pasze do karmienia zwierząt,
- określić warunki transportu i przechowywania pasz,
- zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej,
bezpieczeństwa zdrowotnego żywności oraz ochrony środowiska dotyczące żywienia
zwierzÄ…t gospodarskich.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Podstawy żywienia zwierząt
4.1.1. Materiał nauczania
Racjonalne żywienie zwierząt gospodarskich polega na dostarczeniu wszystkich
składników pokarmowych niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu.
Prawidłowe żywienie zwierząt wpływa również na ich produkcyjność, zdrowie, rozwój co
w efekcie decyduje o opłacalności produkcji. Szczególnie ważne jest żywienie zwierząt
młodych jeszcze rosnących, ponieważ niedobór składników w tym okresie może wpłynąć
negatywnie na póz
niejszą ich produkcję, u zwierząt młodych składniki pokarmowe są
używane najpierw do budowy kośćca, potem mięśni, a na końcu są odkładane w postaci
tłuszczu.
Od zdrowia i dużej wydajności zwierząt zależy opłacalności produkcji zwierzęcej.
Racjonalne żywienie zwierząt jest więc podstawowym elementem decydującym o ilościowym
i jakościowym rozwoju produkcji zwierzęcej.
Skład chemiczny pasz:
Paszą nazywamy produkt pochodzenia zwierzęcego, roślinnego, mineralnego lub
syntetycznego który może być stosowany w żywieniu zwierząt (rys.1).
Pasza
Woda Sucha masa
ZwiÄ…zki organiczne ZwiÄ…zki nieorganiczne
ZwiÄ…zki azotowe
Białko właściwe
ZwiÄ…zki azotowe
niebiałkowe
ZwiÄ…zki bezazotowe
TÅ‚uszcz surowy
Węglowodany
Włókno surowe
Bezazotowe
wyciÄ…gowe
Rys. 1. Skład chemiczny pasz
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
Woda oraz jej znaczenie w żywieniu zwierząt:
zawartość wody w paszach wynosi od 5 do 95%,
najwięcej wody występuje w paszach, które są produktami ubocznymi przemysłu
rolnego,
najwięcej wody występuje w wysłodkach buraczanych, wywarze, oraz pasz z roślin
okopowych,
najmniej wody występuje w paszach treściwych,
duża zawartość wody utrudnia przechowywanie pasz,
pasze zawierające duże ilości wody mają małą koncentrację składników pokarmowych,
woda bierze udział w tworzeniu płynów ustrojowych zwierząt,
woda jest uniwersalnym rozpuszczalnikiem dla wszystkich związków organicznych
i nieorganicznych,
woda dzięki temu, że posiada dużą pojemność cieplną jest bardzo dobrym regulatorem
zwierząt stałocieplnych,
woda stanowi od 75 do 60% masy ciała zwierząt.
ZwiÄ…zki azotowe:
do związków azotowych zaliczamy białko właściwe, i związki azotowe niebiałkowe,
białko tworzy strukturę ciała i tkanek organizmu wiążąc szkielet kostny, tkankę łączną
organizmu,
umożliwia ruch organizmu poprzez możliwość kurczenia się włókienek białkowych
w mięśniach,
enzymy decydujące o funkcjach życiowych są białkami,
białko jest transporterem wielu cząsteczek w organizmie jak na przykład hemoglobiny,
chroni organizm przed wirusami i bakteriami,
związki azotowe niebiałkowe to aminokwasy, amidy, kwasy nukleinowe i glikozydy,
najwięcej białka występuje w mączce z krwi, mączce rybnej, mączce mięsnej,
makuchach,
zawartość związków azotowych w paszy oznaczamy metodą Kjeldahla, po określeniu
ilości azotu w paszy przeliczamy go na tzw. białko surowe przy zastosowaniu mnożnika
6,25, odpowiadającego 16% N w białku (100:16=6,25).
Związki bezazotowe  tłuszcze:
tłuszcze są głównym składnikiem energetycznym pasz,
najwięcej tłuszczu występuje w nasionach roślin oleistych takich jak len, rzepak,
słonecznik,
w zbożach najwięcej tłuszczu, występuje w ziarnach owsa i jęczmienia,
przy spalaniu tłuszczu powstaje dwa razy więcej energii niż przy spalaniu białka,
tłuszcze są estrami glicerolu i wyższych kwasów tłuszczowych,
tłuszcze dzielimy na zwierzęce i roślinne,
w tłuszczach roślinnych występują kwasy tłuszczowe nienasycone, a w tłuszczach
zwierzęcych nasycone.
Węglowodany cukrowce:
węglowodany zbudowane są z węgla, tlenu i wodoru,
węglowodany dzielimy na monosacharydy, oligosacharydy i polisacharydy,
na podstawie standardowej analizy pasz węglowodany dzielimy na dwie grupy: włókno
surowe i zwiÄ…zki bezazotowe wyciÄ…gowe,
najwięcej włókna surowego znajduje się w łodygach roślin, mniej w liściach, a najmniej
w korzeniach i bulwach,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
 najwięcej włókna surowego występuje w sianie, plewach, słomie,
w skład włókna surowego wchodzą, celuloza, lignina, pektyny i hemiceluloza,
do bezazotowych wyciÄ…gowych zaliczamy skrobiÄ™, glikogen i inulinÄ™,
bezazotowe wyciągowe mają wysoką wartość energetyczną,
najczęściej spotykanym związkiem z grupy bezazotowych wyciągowych jest skrobia,
najwięcej skrobi znajduje się w ziarnach zbóż oraz w bulwach ziemniaków.
ZwiÄ…zki nieorganiczne
związki nieorganiczne zwane są popiołem surowym,
skład popiołu surowego to głównie wapń, fosfor, sód, potas, siarka, żelazo, miedz
, chlor,
mangan, jod, kobalt i krzem,
związki nieorganiczne są niezbędne do normalnego funkcjonowania organizmu
i dzielimy je na makroelementy i mikroelementy,
pasze pochodzenia zwierzęcego są bogate w związki mineralne szczególnie wapń
i fosfor.
Tabela: 1. Orientacyjna zawartość składników mineralnych w organizmie zwierząt; na kg masy ciała [wg
Mańkowski W., 1998]
Makroelementy (g) Mikroelementy (mg)
Ca 10 22 Fe 40 168
P 7 12 Zn 10 50
K 2 3,5 Cu 1,3 2,5
Na 1 1,6 Mo 0,1 0,4
Cl 0,6 1,8 Se 0,1 0,2
S 1,5 J 0,3 0,6
Mg 0,4 0,5 Mn 0,02 0,1
Wśród związków nieorganicznych, występują również w organizmach zwierząt
gospodarskich pierwiastki śladowe powszechnie uznawane za toksyczne, pełnią one jednak
bardzo ważną funkcję.
Tabela: 2. Dopuszczalna zawartość pierwiastków szkodliwych lub toksycznych [wg Mańkowski W., 1998]
Maksymalna ilość mg/kg
Pasza paszy o 12% wilgotności
Pierwiastek toksyczny
podstawowe pasze roślinne,
susze z zielonek,
2 4
Arsen okopowych, wysłodki
10
fosforany, mÄ…czki rybne,
2
mieszanki pełnoporcjowe,
12
mieszanki mineralne
surowce pochodzenia
roślinnego 1
surowce pochodzenia
Kadm zwierzęcego 2
fosforany paszowe 10
mieszanki treściwe 0,5 10
mieszanki mineralne 5
Rtęć produkty ze zwierząt 0,5
mieszanki paszowe 0,2 0,4
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
Budowa układu pokarmowego zwierząt gospodarskich:
Ze względu na sposób odżywiania zwierzęta gospodarskie dzielimy na:
zwierzęta roślinożerne, takie jak bydło, owce, kozy, czyli przeżuwacze, oraz koń i królik,
zwierzęta wszystkożerne, jak świnia, drób grzebiący i wodny,
zwierzęta mięsożerne, takie jak lisy, norki.
Innym podziałem zwierząt jest budowa przewodu pokarmowego, według tego podziału
wyróżniamy:
monogastryczne, jednożołądkowe,
poligastryczne, przeżuwacze.
Zapotrzebowanie pokarmowe zwierząt przy różnych rodzajach produkcji.
Sposób żywienia, a zwłaszcza zawartość energii i białka wywierają silny wpływ na
rozwój organizmu, dostarczając odpowiednich składników do ich rozwoju.
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jaka jest funkcja wody w organizmie zwierzęcym?
2. Jaka jest funkcja białka w organizmie zwierzęcym?
3. Jakie pasze zawierają duże ilości białka?
4. Jaka jest rola tłuszczów w organizmie?
5. Jaka jest różnica między tłuszczami roślinnymi a zwierzęcymi?
6. Jaką funkcję w organizmie pełnią węglowodany?
7. Jakie znasz makroelementy i mikroelementy?
8. Jakie znasz metale toksyczne?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Analizując poniższą tabelę wypisz dzienne zapotrzebowanie na składniki pokarmowe
(Ca, Mg, P i Na) dla krowy produkującej 10 kg mleka i 25 kg mleka. Wybierz pasze, które
w sposób optymalny zaspokoją dzienne zapotrzebowanie na wapń i fosfor.
Tabela 3. Dzienne dawki składników mineralnych dla krów o masie ciała 650 kg [Chachułowa J., 1996]
Wydajność Dzienna dawka w gramach
mleczna
kg/dzień Ca P Mg Na
5 42 34 16 12
10 58 43 19 15
15 74 51 22 18
20 90 59 25 22
25 106 68 29 25
30 122 76 32 28
35 138 84 35 31
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
Tabela 4. Zawartość wapnia w 1kg suchej masy niektórych pasz. [Chachułowa J., 1996]
Pasza g Pasza g
Kukurydza, ziarno 0,18 Makuch lniany 3,43
Ziemniaki 0,57 Kiszonka
Otręby pszenne 1,32 z kukurydzy 5,93
Owies 1,37 Siano z koniczyny 21,15
SÅ‚oma pszenna 2,43 Siano lucerny 18,30
Siano Å‚Ä…kowe 7,15 Mleko chude 12,43
Liście buraków Mączka mięsno
cukrowych 12,40  kostna 104,61
Tabela 5. Zawartość fosforu na 1kg suchej masy niektórych pasz [Chachułowa J., 1996]
Pasza g Pasza g
Kukurydza, ziarno 3,00 Makuch rzepakowy 11,14
Ziemniaki 2,16 Kiszonka
Otręby pszenne 13,50 z kukurydzy 3,76
Owies 4,20 Siano z koniczyny 21,15
SÅ‚oma pszenna 0,79 Siano lucerny 2,60
Siano Å‚Ä…kowe 2,53 Mleko chude 9,52
Buraki pastewne 1,85 Drożdże suszone 14,00
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować tabele zawartości składników mineralnych,
2) dokonać wyboru pasz,
3) ocenić otrzymane wyniki,
4) dokonać oceny ewentualnych skutków niedoboru lub nadmiaru pierwiastków.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusze papieru formatu A4, flamastry,
- Poradnik dla ucznia,
- Normy żywienia zwierząt.
Ćwiczenie 2
Analizując tabelę z dziennymi dawkami składników mineralnych (Ca, P, Mg, Na) dla
krów mlecznych o masie ciała 650 kg, oblicz zapotrzebowanie wyżej wymienionych
składników na produkcję 1 kg mleka.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zaplanować tok pracy,
2) zgromadzić materiały potrzebne do wykonania zadania,
3) dokonać obliczeń,
4) otrzymane wyniki zapisać w karcie odpowiedzi,
5) zinterpretować otrzymane wyniki.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
Wyposażenie stanowiska pracy
- arkusz odpowiedzi,
- Poradnik dla ucznia,
- kalkulator.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić zasady racjonalnego żywienia ?
ðð ðð
2) omówić znaczenie wody w organizmie?
ðð ðð
3) określić znaczenie białka w żywieniu?
ðð ðð
4) określić znaczenie tłuszczów w żywieniu?
ðð ðð
5) określić funkcję węglowodanów w organizmie zwierząt?
ðð ðð
6) określić znaczenie makro i mikroelementów?
ðð ðð
7) wymienić pierwiastki szkodliwe dla zdrowia zwierząt?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
4.2. Charakterystyka pasz
4.2.1. Materiał nauczania
Czynniki wpływające na wartość pokarmową pasz:
środowisko ma bardzo duży wpływ na skład chemiczny pasz, pośrednimi czynnikami
wpływającymi na tą wartość są: gleba, umiejętna uprawa i nawożenie,
gatunek i odmiana np.: ziarno kukurydzy w zależności od odmiany zawiera różną ilość
białka od 7,5 do 15%
faza rozwoju rośliny,
konserwowanie,
zanieczyszczenia pasz,
przyrzÄ…dzanie pasz.
Podział pasz
Pasze
Pasze treściwe Pasze objętościowe Pasze objętościowe
 ziarna zbóż, suche soczyste
 nasiona  siano  zielonki
strÄ…czkowych  plewy  kiszonki
 otręby  słoma  okopowe
Rys 2. Podział pasz
Podział pasz oparty jest na koncentracji składników pokarmowych w paszy (rys.2).
Treściwe zawierają w 1 kg co najmniej 0,7 jednostki owsianej, pasze objętościowe suche
w 1 kg zawierają poniżej 0,7 jednostki owsianej, pasze objętościowe soczyste mają w 1 kg
poniżej 0,7 jednostki owsianej a ponadto zawierają powyżej 40% wody.
Pasze pochodzenia roślinnego
Zielonki w młodych zielonkach znajduje się dużo białka dlatego przy ich skarmianiu
należy dodawać słomy, suchych wytłoków oraz innych pasz węglowodanowych. Zielonki
zawierają duże ilości składników mineralnych oraz witaminy.
 najtańszą formą żywienia bydła jest zielonka z pastwisk. Najbardziej racjonalną metodą
wypasu jest podział pastwiska na kwatery,
 wydajność pastwiska z hektara wynosi od 10 do 30 ton.
Kiszonki należą do pasz objętościowych soczystych, są sporządzane z zielonek przy
wykorzystaniu fermentacji mlekowej, kwas mlekowy decyduje o trwałości kiszonek,
najważniejsze kiszonki sporządzane są z kukurydzy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
Sianokiszonki wykonywane są z podsuszonej trawy, są szczególnie cenne w żywieniu
bydła, do zakiszenia roślin potrzebne jest minimum cukrowe, jest to procent cukru w roślinie
niezbędny do wytworzenia kwasu mlekowego, który w kiszonce wytworzy pH 4,3.
Okopowe są paszą objętościową soczystą. Najważniejszymi roślinami są tutaj ziemniaki,
buraki, brukiew i marchew, zawierają dużo węglowodanów stosunkowo mało białka
i tłuszczu,
Siano i susz z zielonek są to pasze objętościowe suche, siano zawiera nie więcej niż 15
17% wody,
Słoma zbóż jest uboga w wartościowe składniki pokarmowe takie jak białko, tłuszcz
i skrobia, natomiast zawiera dużo włókna surowego. Słoma roślin motylkowych zawiera
więcej składników pokarmowych  około 4% białka.
Ziarna zbóż i strączkowych zaliczamy do pasz treściwych. W żywieniu zwierząt
stosowane są ziarna żyta, pszenżyta, jęczmienia, owsa i pszenicy, białka zbóż są
średniowartościowe.
Nasiona roślin strączkowych takich jak łubin, bobik, groch, wyka, soja są używane na
paszę dla zwierząt, zawierają one więcej białka niż ziarna zbóż.
Produkty uboczne przemysłu rolno  spożywczego  wysłodki buraczane, melasa,
wywar, młóto, kiełki słodowe, otręby, makuchy.
Pasze pochodzenia zwierzęcego
Pasze pochodzenia zwierzęcego charakteryzują się dużą zawartością białka nadają się
więc do uzupełnienia w dawkach białka roślinnego. Największą zawartością białka
charakteryzuje się mączka z krwi ponadto zawiera duże ilości miedzi i żelaza. Mączka
mięsno kostna zawiera dużo składników mineralnych natomiast mniej jest w niej białka.
Mączka rybna sporządzana jest z odpadów uzyskiwanych przy przerobie ryb. W zależności
od surowca może się w niej znajdować od 30 do 70% białka. Tłuszczu w mączkach rybnych
jest od 1 do 20% dlatego dzielimy je na chude i tłuste. Mleko sproszkowane otrzymuje się
poprzez suszenie mleka w specjalnych aparatach. Do pasz pochodzenia zwierzęcego
zaliczamy również mleko pełne, maślankę, serwatkę, preparaty mlekozastępcze.
Syntetyczne zwiÄ…zki azotowe
W żywieniu przeżuwaczy azotem niebiałkowym teoretycznie można pokryć do 30%
zapotrzebowania na białko. Przykładem tutaj może być mocznik pastewny. Dopuszczalna
dawka mocznika może wynosić 25 30 g na 100 kg masy ciała. Mocznik można dodawać do
kiszonek roślin niskobiałkowych. Mocznik jest optymalnie wykorzystywany przez bydło
jeżeli są spełnione następujące warunki:
 mocznik powinien być stosowany z paszami zawierającymi duże ilości skrobi,
 jeżeli podajemy mocznik bydłu, nie mogą wystąpić braki fosforu, siarki, kobaltu, miedzi,
manganu,
 skarmianie mocznikiem wymaga dwutygodniowego okresu przejściowego, czyli
przyzwyczajenia zwierzÄ…t do tego dodatku,
 nie wolno nigdy podawać mocznika w postaci płynnej.
Dodatki mineralne
Dodatki mineralne stosuje się w celu uzupełnienia zwierzętom braku związków
mineralnych. Dodatki mineralne dzielimy na zwiÄ…zki:
 wapnia,
 wapnia i fosforu,
 sodu i chloru,
 mineralne.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
Głównym dodatkiem mineralnym dostarczającym wapnia jest kreda pastewna, natomiast
fosforu dostarczajÄ… mÄ…czki kostne surowe, sodu dostarczajÄ… lizawki. Pasze mineralne podaje
się zwierzętom w postaci mieszanek w skład, których wchodzą makro i mikroelementy.
Mieszanki paszowe przemysłowe
Mieszanki przemysłowe są produkowane z różnych komponentów krajowego jak
i zagranicznego pochodzenia. Mieszanki te produkowane są w zakładach przemysłowych.
Pozwalają one na zbilansowanie podstawowych składników pokarmowych. Mieszanki
przemysłowe dzielimy w zależności od zawartości białka na:
 koncentraty białkowe,
 mieszanki pełnodawkowe i uzupełniające,
 mieszanki mineralno witaminowe, premiksy.
Koncentraty białkowe zawierają około 30% białka składają się one głównie ze śrut
wysokobiałkowych poekstrakcyjnych, śruty z nasion roślin strączkowych oraz mączki
pochodzenia zwierzęcego. Na rynku dostępne są również superkoncentraty zawierające nawet
40% białka. Przygotowując pasze treściwe w gospodarstwie należy do ześrutowanego zboża
dodać 20% koncentratu białkowego lub 10% superkoncentratu.
Mieszanki pełnodawkowe występują w żywieniu niektórych gatunków zwierząt. Są
jedynym pokarmem dla nich. Mieszanki te stosowane są w żywieniu niosek, brojlerów, oraz
świń.
Mieszanki uzupełniające są stosowane jako dodatek do pasz gospodarskich i są
stosowane przeważnie w żywieniu bydła. Zawartość białka w tych paszach wynosi ponad
10%.
Zestaw tych pasz zależy od sezonu żywienia lato, zima.
Premiksy, mieszanki mineralno witaminowe
Premiksy zwane sÄ… inaczej polfamiksami, sÄ… to specjalne mieszanki zawierajÄ…ce w swoim
składzie antybiotyki, witaminy, stymulatory wzrostu, mikroelementy, substancje smakowe.
W paszach pochodzenia gospodarskiego występują niedobory pewnych składników
pokarmowych nieodzownych dla prawidłowego funkcjonowania organizmu i dlatego żeby je
uzupełnić stosujemy polfamiksy.
Zalety stosowania mieszanek w żywieniu zwierząt:
 można racjonalnie gospodarować paszami zwłaszcza drogimi,
 w lepszym stopniu wykorzystywane są składniki pokarmowe,
 można łatwo uzupełnić braki mikroelementów, oraz innych składników,
 ułatwia mechanizację żywienia,
 łatwo można wdrożyć do praktyki najnowsze osiągnięcia nauki,
 poprawiają smak pasz niechętnie zjadanych przez zwierzęta.
Ocena organoleptyczna pasz
Ocena organoleptyczna siana
Typ:
 z upraw polowych, Å‚Ä…kowe, siano z ostatniego pokosu.
Barwa:
 oliwkowo zielona,
 brunatna charakterystyczna dla siana z roślin motylkowych,
 niebieskawa siano zawiera dużo roślin turzycowatych,
 słomiasta siano zbierano, gdy rośliny były w fazie wzrostu,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
 spłowiała siano poddane było dłuższemu działaniu promieni słonecznych.
Zapach:
 przyjemny aromatyczny,
 zapach słaby siano wyługowane przez deszcz,
 zapach stęchlizny niedostatecznie wysuszone przed zwiezieniem.
Wady:
 zanieczyszczenia ziemią, piaskiem, mułem, mchem,
 porażenie rdzą, głowiną,
 opanowane przez pleśnie.
Struktura:
 elastyczna sprężysta,
 długie przechowywanie, brak elastyczności.
Faza wzrostu:
 najlepsza poczÄ…tek kwitnienia.
Wilgotność:
 do 15% wody, twarde w dotyku przy skręcaniu w powrósło trzeszczy i rwie się,
 15 17% wody w dotyku miękkie, łatwo skręca się w powrósło, nie pęka,
 Powyżej 17% wody daje wyraz
nie uczucie chłodu w dotyku, łatwo skręca się
w powrósło, a po uwolnieniu prawie się nie rozkręca się.
Skład botaniczny
 trawy,
 motylkowe,
 zioła,
 chwasty.
Ocena organoleptyczna kiszonki i sianokiszonki
Barwa:
 powinna być zbliżona do materiału wyjściowego,
 żółte zabarwienie świadczy o zawartości kwasu octowego,
 brązowe, procesy fermentacyjne wywołane samozagrzaniem,
 bardzo ciemna, nadmierny rozwój bakterii gnilnych.
Zapach:
 winno owocowy lub kwasu chlebowego,
 zapach zjełczałego masła, duża ilość kwasu masłowego,
 ostry, zapach kwaśny, fermentacja octowa,
 zapach kału, procesy gnilne, rozkład białka.
Struktura:
 powinna być nienaruszona, zbliżona do materiału wyjściowego.
Zanieczyszczenia:
 można stwierdzić zanieczyszczenia po roztarciu kiszonki w palcach.
Ocena organoleptyczna słomy:
Gatunek rośliny:
 z której pochodzi.
Barwa, połysk:
 słomy zebrane w złych warunkach atmosferycznych nie mają połysku.
Zapach:
 zapach stęchły, pleśń, wskazują na to że słoma zebrana była w złych warunkach lub z
le
przechowywana.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
Wilgotność:
wilgotność słomy nie powinna przekraczać 10% zbyt wilgotna szybko pleśnieje, gnije łatwo
zagrzewa się i traci wartość pastewną.
Wady:
 zanieczyszczenia pyłem, piaskiem, ziemią.
Ocena pastwiska i organizacja wypasu
W celu oceny pastwiska należ ustalić:
 skład botaniczny runi pastwiskowej,
 ocenić wartość pastwiska,
 określić plon pastwiska,
 sporządzić plan podziału pastwiska, wyznaczyć kwatery.
Wypas kwaterowy jest najracjonalniejszą metodą użytkowania pastwiska. Wielkość
kwater zależy od liczby zwierząt w gospodarstwie, i od planowego obciążenia kwater,
uwarunkowanego wydajnością pastwiska.
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń?
1. Jak dzielimy pasze w zależności od zawartości białka i wody?
2. Jakie czynniki wpływają na wartość pokarmową pasz?
3. Jaka jest rola zielonek w żywieniu zwierząt gospodarskich?
4. Jakie jest znaczenie pastwisk w żywieniu przeżuwaczy?
5. Na czym polega proces zakiszania pasz, co to jest minimum cukrowe?
6. Jaką rolę w żywieniu przeżuwaczy odgrywa siano, słoma, plewy, i strączyny?
7. Które pasze są produktami ubocznymi przemysłu rolno spożywczego?
8. W jaki sposób stosujemy w żywieniu bydła syntetyczne związki azotowe?
9. Jaki jest zastosowanie koncentratów białkowych w żywieniu?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Przeprowadz
analizę, metod suszenia siana i wybierz tę, która powoduje najmniejsze
straty składników pokarmowych (białka właściwego i jednostek owsianych).
Tabela 6. Straty przy suszeniu na ziemi[Jamroz D. 2001]
Straty w %
Okres suszenia / dni Opady w mm Białka właściwego Jednostek owsianych
2,0  25,0 36,3
5,5 9 28,5 48,1
8,0 12 44,9 61,7
8,0 63 62,4 59,2
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
Tabela 6. Strat przy suszeniu na pokosach i na rusztowaniach [Jamroz D. 2001]
Straty
Wyszczególnianie Suszenie w %
Na kozłach Na plotach
a) przy dobrej
pogodzie straty:
białka strawnego, 11 0
jednostek 10 8
owsianych;
b) przy
niekorzystnej 67 52
pogodzie: 64 55
straty białka,
jednostek
owsianych
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zaplanować tok pracy,
2) wykonać notatki,
3) przeanalizować otrzymane wyniki,
4) przedstawić wnioski.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 Poradnik dla ucznia,
 normy żywienia.
Ćwiczenie 2
Dokonaj oceny organoleptycznej kiszonki z kukurydzy, kiszonki z liści buraków
i sianokiszonki. Wyniki zapisz w tabeli zamieszczonej poniżej:
Wyszczególnienie Kiszonka Kiszonka z liści Sianokiszonka
z kukurydzy buraków z kukurydzy
Barwa
Zapach
Struktura
Obecność
zanieczyszczeń
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zaplanować tok pracy,
2) dokonać oceny przykładowych kiszonek i sianokiszonki,
3) otrzymane wyniki zapisać w arkuszu,
4) przedstawić wyniki analizy i ocenić przydatność kiszonek do skarmiania.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusz do ćwiczenia,
- Poradnik dla ucznia,
- próbki kiszonek i sianokiszonki,
- pęseta.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wymienić czynniki wpływające na wartość pokarmową pasz?
ðð ðð
2) dokonać podziału pasz ?
ðð ðð
3) dokonać oceny organoleptycznej pasz ?
ðð ðð
4) wyjaśnić, jaką rolę odgrywają zielonki w żywieniu przeżuwaczy?
ðð ðð
5) wyjaśnić, jaką rolę odgrywają mieszanki pełnoporcjowe w żywieniu
zwierzÄ…t gospodarskich? ðð ðð
6) wyjaśnić jaką rolę odgrywają premiksy w żywieniu zwierząt
gospodarskich? ðð ðð
7) określić jak podawać krowom mlecznym syntetyczne związki
azotowe? ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
4.3. Żywienie poszczególnych grup zwierząt gospodarskich
4.3.1. Materiał nauczania
Żywienie bydła
 żywienie bydła mlecznego,
 żywienie cieląt,
 żywienie opasów.
Żywienie bydła mlecznego:
Krowy mleczne jako przeżuwacze za główne z
ródło energii mają węglowodany z pasz
roślinnych. O efektywności wykorzystywania energii z tych pasz decydują procesy
fermentacyjne zachodzące w żwaczu. Ich przebieg zależy od budowy chemicznej
węglowodanów oraz składu i ilości mikroorganizmów w żwaczu. Węglowodany ulegające
fermentacji w żwaczu dostarczają energii zarówno zwierzęciu jak i żyjącym tam
drobnoustrojom. Aby zapewnić odpowiednią pracę żwacza należy dostarczyć część włókna
w zielonkach, kiszonkach, sianie czy słomie. Powinny one stanowić przynajmniej 20% całej
ilości włókna surowego w dawce.
Ustalając dawki pokarmowe dla krów mlecznych należy wziąć pod uwagę
zapotrzebowanie bytowe oraz zapotrzebowanie produkcyjne zwierzęcia. Zapotrzebowanie
bytowe krowy oblicza siÄ™ na podstawie jej minimalnych potrzeb zwiÄ…zanych
z podtrzymaniem procesów życiowych, biorąc pod uwagę masę ciała przy braku produkcji
mleka. Zapotrzebowanie produkcyjne opiera się na wartości energetycznej i zawartości białka
w mleku. Do tego zapotrzebowania wliczamy również potrzeby krowy związane z ciążą,
kondycją, i wzrostem młodych krów. Zapotrzebowanie produkcyjne zależy więc od liczby
laktacji, wydajności mleka, składu mleka, okresu ciąży i terminu wycielenia.
Pasze stosowane w żywieniu:
 pasze objętościowe soczyste, zielonki, kiszonki dla krów mlecznych kiszonka
z kukurydzy, kiszonki, buraki pastewne, wysłodki buraczane, świeże młóto, wywar
ziemniaczany,
 pasze objętościowe suche, siano, słoma, plewy,
 pasze treściwe, mieszanki złożone z wielu składników.
Zielonki odgrywają bardzo dużą rolę w żywieniu bydła mlecznego krowa może zjeść tej
paszy dziennie około 10% masy swojego ciała. Krowa o masie 600 kg zjada dziennie 60 kg
zielonki. Przy skarmianiu kiszonki konieczne jest podawanie zwierzętom kredy pastewnej
w ilości 100g dziennie. Z okopowych najczęściej stosuje się w żywieniu krów buraki
pastewne, półcukrowe, są to pasze zawierające mało białka ale stosunkowo dużo
węglowodanów są więc dobrym uzupełnieniem dawki ubogiej w składniki energetyczne.
Siano jest bardzo dobrą paszą dla krów stwarza ono poczucie sytości wypełniając przewód
pokarmowy. Krowa może zjeść siana od 1 do 4% masy swojego ciała. Wyróżniamy dwa
systemy żywienia krów system mieszany, zróżnicowany oraz system pełnodawkowy. Dawkę
pokarmową dla krów mlecznych ustalamy w oparciu o normy żywienia, obliczając
zapotrzebowanie bytowe i produkcyjne krów. Następnie dobieramy pasze i bilansujemy
dawkę. Krowy karmi się dwa razy dziennie, rano i po południu.
Żywienie cieląt
Małe cielęta przez pierwsze 3 tygodnie najlepiej wykorzystują białko zawarte w mleku,
z czasem wykształcają się przedżołądki. Ciele należy jak najdłużej poić mlekiem matki.
Pierwsze pojenie siarą powinno odbyć się zaraz po porodzie. Mleko jest jednak bardzo drogą
paszą i dlatego po 14 dniach możemy przestawić cielęta na preparaty mlekozastępcze.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
Preparaty mlekozastępcze produkowane są w postaci proszku. Należy pamiętać o dobrym
rozpuszczeniu preparatów mlekozastępczych, w wodzie, grudki nierozpuszczone mogą
spowodować u cieląt biegunkę. Paszę treściwą udostępnia się od początku karmienia tak jak
siano, w ilościach do woli. Tak żywi się cielęta przez pierwsze 3 miesiące. W czwartym
miesiącu zaczyna się normować paszę.
Żywienie opasów
Celem opasu bydła jest uzyskanie dobrej jakości wołowiny. Mięso wołowe dostępne
w naszym kraju pochodzi od ras mięsnych, kombinowanych, czyli mięsno mlecznych oraz
mlecznych. Jakość produkowanej wołowiny zależy od wielu czynników: rasy, żywienia,
warunków utrzymania. W 70% o efektywności opasu decyduje żywienie. Opas bydła zaczyna
się po ukończeniu przez cielęta 120 dnia życia, dobrze odchowane cielęta mają wtedy około
120 150 kg i dobrze wykształcony żwacz. W tym wieku mogą uzyskiwać przyrosty nawet
1000 g dziennie.
Wartościowymi paszami, które używamy do opasu bydła są:
 kiszonka z kukurydzy,
 pastwisko,
 kiszonka z liści buraków cukrowych,
 siano Å‚Ä…kowe,
 wywary, młóto browarne,
 buraki pastewne,
 sianokiszonki,
 podstawowym zbożem stosowanym w opasie jest jęczmień,
 mieszanki treściwe w których jest kukurydza, pszenica, owies, pszenżyto,
 produkty przemysłu rolno spożywczego, poekstrakcyjne śruty sojowe, otręby, melasa,
makuchy.
W opasie bydła wyróżniamy trzy systemy:
 intensywny,
 półintensywny,
 ekstensywny.
Intensywnie opasamy cielęta na białe mięso, stosujemy tylko mleko i preparaty
mlekozastępcze, opasamy również buhajki oraz wybrakowane krowy mleczne.
Półintensywnie opasa się buhajki oraz wybrakowane krowy, ekstensywnie opasa się
buhajki i wybrakowane krowy. W opasie bydła stosuje się stymulatory wzrostu można do
nich zaliczyć, antybiotyki, anaboliki, probiotyki poprawiają one efekty opasu mając duży
wpływ na metabolizm zwierzęcia.
Żywienie owiec
Owce są zwierzętami poligastrycznymi posiadającymi szczególną budowę wargi górnej
która jest podzielona przegrodą skórną na dwie części. Umożliwia to owcy wybiórcze
pobieranie pasz najczęściej są to drobne smakowite części roślin. Owca ponadto posiada
muskularny język oraz zęby sieczne zaokrąglone do środka, umożliwia to jej dobre
przygryzanie traw oraz wypas na pastwiskach o bardzo niskim odroście runi. Owce posiadają
również bardzo szeroki przełyk dzięki temu mogą bardzo szybko połykać pobraną paszę
i szybko zaspokoić głód.
Pojemność wielokrotnego żołądka u owcy wynosi 25 litrów. Owca dopiero po urodzeniu
po 9 tygodniach, ma wykształcone wszystkie części żołądka.
Wychów młodych owiec, jagniąt trwa zwykle 100 dni. Jagnie w tym okresie korzysta do
woli z mleka matki. Pierwszym bardzo ważnym pokarmem jagnięcia jest siara. Dostarcza ona
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
niezbędnych substancji pokarmowych oraz ciał odpornościowych. Mleko matki przez
pierwsze dwa tygodnie wystarcza całkowicie. Jagnie wypija wtedy od 1do 1,5 litra dziennie.
Po dwóch tygodniach od urodzenia zaczynamy podawać bardzo dobrej jakości siano oraz
gnieciony owies. Od drugiego miesiąca zaczyna spadać wydajność mleczna matek i dlatego
zwiększamy udział pasz treściwych zawierających stosunkowo dużo białka. W piątym
tygodniu życia wprowadzamy okopowe najlepiej rozdrobnioną marchew w ilości 0,5 kg.
Jeśli wychów jagniąt przypada na okres pastwiskowy wypas jagniąt z matkami zaczynamy od
2 tygodnia życia. W tym okresie pobrana zielonka, wypite mleko, powinno być uzupełnione
paszami treściwymi w ilości 0,1 do 0,2 kg.
Tucz jagniÄ…t dzielimy na:
 tucz intensywny do masy 30kg,
 tusz średnio intensywny do 6 miesiąca,
 tucz przedłużony do 9 miesiąca.
Przy tuczu intensywnym jagnięta przez cały okres mogą korzystać z mleka matki.
Tucz średnio intensywny może być pastwiskowy, stacjonarny lub przedłużony.
Żywienie maciorek zależy od: okresu fizjologicznego w zależności czy jest to; okres
zasuszenia, okres stanówki, okres ciąży lub okres laktacji, stosujemy różne dawki
pokarmowe.
Żywienie świń
Świnie wymagają pasz wartościowych i łatwo strawnych. Pasze, które zawierają duże
ilości włókna są przez nie gorzej trawione. W żywieniu tradycyjnym stosujemy takie pasze
jak ziemniaki, śruty zbożowe i otręby. Z pasz soczystych wartościowe dla świń są zielonki
z lucerny, buraki pastewne i półcukrowe. Pasze te uzupełniane są mieszankami pasz
treściwych takich jak L, T 1 i T 2 oraz koncentraty białkowe. Opłacalność hodowli świń
w dużym stopniu zależy od właściwego doboru pasz. W fermach przemysłowych
wielkotowarowych, świnie żywi się wyłącznie mieszankami pełnoporcjowymi.
Żywienie loch
Normy żywienia loch uzależnione są od ich masy, wieku oraz stanu fizjologicznego,
a u loch karmiących od liczby odchowanych prosiąt. Bardzo ważną rolę w żywieniu loch
prośnych odgrywa jakość pasz, ich zasobność w niezbędne składniki pokarmowe, witaminy
i pełnowartościowe białko.
Żywienie knurów
Knury żywione są takimi paszami jak lochy, na fermach mieszankami pełnoporcjowymi,
których daje się 2,5 kg dziennie.
Tucz świń
Wyróżniamy kilka typów tuczu świń, z których na największą skalę prowadzony jest tucz
mięsny. W mniejszym stopniu prowadzone są tucze: tłuszczowo mięsny, mięsno słoninowy
i słoninowy. Tucz świń polega na tym aby zwierzę w ciągu 6 7 miesięcy osiągnęło wagę 110
kg.
Czynniki określające opłacalność tuczu:
 zużycie jednostek pokarmowych i białka na jeden kilogram przyrostu,
 wiek przy osiągnięciu określonej masy ubojowej,
 jakość i ceny skarmianych pasz,
 ceny warchlaków branych do tuczu oraz cena żywca rzez
nego,
 nakłady pracy oraz koszt amortyzacji pomieszczeń i urządzeń.
Najwyższe ceny uzyskuje się za tuczniki wybitnie mięsne sprzedawane w okresie małej
podaży żywca na rynku.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
Żywienie koni
W żywieniu koni wyróżniamy zapotrzebowanie bytowe ściśle związane z masą ciała
konia oraz produkcyjne związane z jego pracą. Oprócz tego dla z
rebnych klaczy stosowane sÄ…
dodatki na rozwój płodu, a dla klaczy karmiących na produkcje mleka. Normy żywienia koni
roboczych, klaczy z
rebnych i karmiących, ogierów oraz z
rebiÄ…t zawarte sÄ… w  Normach
żywienia zwierząt gospodarskich . Ustalając zapotrzebowanie bytowe dla konia musimy znać
jego wagę, możemy tego dokonać wykonując odpowiednie pomiary i używając wzoru:
C = O×P×W
C masa ciała w kilogramach
O obwód klatki piersiowej w metrach
P obwód podłużny tułowia w metrach
W współczynnik, który jest różny i wynosi dla koni małopolskich i wielkopolskich 75,
śląskich, sztumskich i ardenów 81, lidzbarskich 78.
Żołądek konia jest stosunkowo mały, jego pojemność wynosi około 18 litrów ze względu na
budowę przełyku koń nie może wymiotować, dlatego żywiony nie odpowiednimi paszami,
stęchłymi, zanieczyszczonymi może zachorować, a nawet paść.
Pasze używane w żywieniu koni:
 owies, jest paszą treściwą najczęściej stosowaną w żywieniu koni, dzienna dawka wynosi
4 6 kg,
 jęczmień, jest stosowany w mieszance z owsem w stosunku 1 i 3, na dobę możemy podać
koniowi 1,5 kg tej paszy treściwej,
 żyto, zadaje się w postaci śruty wymieszanej z sieczką lub całe ziarno moczone wcześniej
przez 12 godzin, dawka dobowa do 6 kg,
 bobik, jest paszą typowo białkową, nadaje się jako dodatek dla koni ciężko pracujących
i wynosi od 1 do 1,5 kg na dobÄ™,
 kukurydza, zawiera stosunkowo mało białka, które można uzupełnić sianem
z motylkowych, dzienna dawka ziarna Å‚uskanego dla koni roboczych wynosi 3 do 6 kg,
 otręby pszenne, są stosowane w żywieniu klaczy z
rebnych, ogierów w sezonie
rozpłodowym i z
rebiÄ…t, dawka na dobÄ™ wynosi 2 kg,
 siano, jest podstawową pasza objętościową w żywieniu koni dawka 1 do 2 kg na 100 kg
wagi,
 słoma, jest paszą ubogą w składniki pokarmowe stosowana w postaci sieczki dzienna
dawka wynosi 3kg,
 zielonki, dorosły koń może otrzymać 30 50 kg zielonki dziennie,
 kiszonki, podajemy je koniom, ale musza być bardzo wysokiej jakości w ilości 10 12 kg
na dobÄ™,
 marchew, jest dla koni najcenniejszą paszą okopową zjadają ją głównie klacze, z
rebięta
i ogiery, dawka dzienna wynosi 2 5 kg.
Żywienie drobiu
Drób jest wszystkożerny. Podstawą żywienia kur są pasze roślinne uzupełniane paszami
pochodzenia zwierzęcego oraz dodatkami witaminowo mineralnymi. Ptaki mają stosunkowo
krótki przewód pokarmowy dlatego w paszach musi być duża koncentracja składników
białkowych. Racjonalne żywienie drobiu w chowie intensywnym polega na podawaniu
przemysłowych mieszanek pełnoporcjowych. Drób utrzymywany w zamkniętych
pomieszczeniach musi otrzymywać pasze bogate w białko, witaminy i składniki mineralne.
Zapotrzebowanie kur niosek na pasze zależy od ich potrzeb bytowych i produkcyjnych,
a więc od masy ciała i nieśności. Podstawą dawki dla kur są śruty i ziarno zbóż, powinny one
stanowić 60 70 % dawki. y
ródłem białka powinny być śruty i mączki poekstrakcyjne
podawane w ilości 10 15 %. Białko roślinne powinno być wzbogacane białkiem zwierzęcym
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
w ilości 5 10 %. W naszym kraju produkowane są następujące mieszanki pełnoporcjowe dla
kur i kurczÄ…t:
 DJ 1 dla niosek w pierwszym okresie produkcji,
 DJ 2 dla niosek w drugim okresie produkcji,
 DKM 1 dla kurcząt do 8 tygodnia życia,
 DKM 2 dla kurcząt od 8 do 20 tygodnia życia,
 DKA starter, DKA grower, DKA finiszer dla brojlerów.
Ważną rolę w żywieniu kur odgrywają preparaty witaminowo mineralne:
 Avitan, mikromix B, mikromix Z, mikromix N, mikrosol E.
W żywieniu drobiu rozróżniamy trzy systemy karmienia:
 dawkowany,
 kombinowany,
 dowolny.
Żywienie owadów użytkowych
Żywienie pszczół miodnych
Pszczoła miodna jest jedynym gatunkiem zwierząt udomowionych, który nie wymaga
systematycznego żywienia przez człowieka. Od kiedy udowodniono, iż cukier zastępujący
miód nie szkodzi zimującej rodzinie pszczelej rozpowszechniła się praktyka całkowitego
wycofania miodu z zimowego żywienia rodzin pszczelich.
Pokarmy dla pszczół:
 Apinwert, w jednym litrze znajduje się mieszanina jednego kilograma cukrów:
sacharozy, glukozy i fruktozy.
 Apifonda, inwertowane ciasto cukrowe nadajÄ…ce siÄ™ do podkarmiania pobudzajÄ…cego
oraz do karmienia pszczół na zimę.
 Nektapoll, ciasto miodowo cukrowe z dodatkiem pyłku do podkarmiania
pobudzajÄ…cego.
 Biopoll, ciasto miodowo  cukrowe z pyłkiem.
 Apipuder, cukier puder do przygotowywania ciasta.
 Neopoll, ciasto miodowo  cukrowe z pyłkiem.
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co nazywamy zapotrzebowaniem bytowym krowy?
2. Od czego zależy zapotrzebowanie produkcyjne krowy?
3. Jakie pasze okopowe stosujemy w żywieniu bydła?
4. Jaką rolę w żywieniu bydła odgrywają kiszonki?
5. Na czym polega tradycyjny odchów jagniąt?
6. Jakie sÄ… metody tuczu jagniÄ…t?
7. Jakie znasz rodzaje tuczu świń?
8. Jakie pasze stosujemy w żywieniu świń?
9. Jakie pasze stosujemy w żywieniu koni?
10. Jakie znasz mieszanki pełnoporcjowe w żywieniu drobiu?
11. W jaki sposób bez wagi możemy określić ciężar ciała konia?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
W gospodarstwie znajdują się tuczniki,opracuj program żywienia tuczników. Oblicz
koszty paszy treściwej zużytej do odchowu tuczników wykorzystując poniższą tabelę.
Tabela 7. Wykorzystanie paszy przez tuczniki [Jamroz D.2001]
Przyrost masy ciała na 100kg Zużycie mieszanki na 1kg
Wiek w miesiÄ…cach mieszanki zjedzonej przyrostu
kg kg
2 3 40 50 2
3 4 25 30 3 4
4 6 18 20 4,5 5
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zaplanować tok pracy,
2) opracować program żywienia tuczników,
3) obliczy koszty paszy treściwej zużytej do odchowu tuczników.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusz odpowiedzi,
- Poradnik dla ucznia,
- Normy żywienia zwierząt gospodarskich,
- tabela cen pasz treściwych w żywieniu świń,
- kalkulator.
Ćwiczenie 2
Ułożyć dawkę pokarmową dla krowy o masie 500 kg, wieku 5 lat, wydajność dzienna
15 kg mleka o zawartości 3,5% tłuszczu.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić zapotrzebowanie bytowe i produkcyjne krowy,
2) dobrać pasze,
3) ustalić jaka jest, wartość pokarmowa dobranych pasz,
4) wykonać obliczenia, zbilansować dawkę,
5) zapisać wyniki w arkuszu.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- Poradnik dla ucznia,
- Normy żywienia zwierząt,
- pasze dla bydła mlecznego,
- arkusz papieru formatu A 4,
- kalkulator.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wymienić pasze stosowane w żywieniu bydła mlecznego?
ðð ðð
2) określić zapotrzebowanie bytowe i produkcyjne dla krowy mlecznej?
ðð ðð
3) wymienić pasze używane w żywieniu owiec?
ðð ðð
4) wymienić pasze używane w żywieniu koni?
ðð ðð
5) określić ciężar konia bez wagi?
ðð ðð
6) scharakteryzować na czym polega tradycyjny odchów jagniąt?
ðð ðð
7) wymienić mieszanki pełnoporcjowe stosowane w żywieniu kur
nieÅ›nych? ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi tylko
jedna jest prawidłowa.
5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedz
zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedz
prawidłową.
6. Zadania wymagają prostych obliczeń, które powinieneś wykonać przed wskazaniem
poprawnego wyniku. Tylko wskazanie odpowiedzi, nawet poprawnej, bez uzasadnienia
nie będzie uznane.
7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
9. Na rozwiÄ…zanie testu masz 45 minut.
Powodzenia!
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Do pasz objętościowych soczystych zaliczamy
a) buraki pastewne.
b) zielonki.
c) siano.
d) ziarno zbóż.
2. NajlepszÄ… dla cielÄ…t paszÄ… z okopowych jest
a) burak cukrowy.
b) burak pastewny.
c) ziemniaki.
d) marchew.
3. Dzienne zapotrzebowanie bytowe na białko ogólne krów mlecznych o masie 500 kg
wynosi
a) 400 g białka.
b) 500 g białka.
c) 600 g białka.
d) 700 g białka.
4. Krowa o masie 500 kg może zjeść dziennie
a) 15 20 kg kiszonki.
b) 25 30 kg kiszonki.
c) 45 50 kg kiszonki.
d) 55 60 kg kiszonki.
5. Żywienie pełnodawkowe krów polega na
a) żywieniu sianem i okopowymi.
b) żywieniu sianokiszonką i okopowymi.
c) żywieniu kiszonką i sianem.
d) sporządzanie jednej karmy w postaci mieszaniny pasz objętościowych i treściwych,
6. Na produkcję jednego kilograma mleka krowa zużywa
a) 6 7 litrów wody.
b) 3.5 5 litrów wody.
c) 7 8 litrów wody.
d) 9 10 litrów wody.
7. W pierwszym dniu życia najcenniejszą pasza dla cielęcia jest
a) mleko odtłuszczone.
b) serwatka.
c) siara.
d) preparaty mleko zastępcze.
8. Przy opasie jałówek przyrosty dzienne wynoszą ponad
a) 500 g.
b) 600 g.
c) 700 g.
d) 800 g.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
9. Jagnięta od matki odsadzą się zwykle w wieku
a) 60 dni.
b) 70 dni.
c) 100 dni.
d) 80 dni.
10. Jagnięta mają bardzo dobrze rozwinięty żołądek wielokomorowy w wieku
a) 1 miesiÄ…ca.
b) 1,5 miesiÄ…ca.
c) 3 miesięcy.
d) 2 miesięcy.
11. Pojemność żołądka konia wynosi
a) 18 l.
b) 20 l.
c) 15 l.
d) 25 l.
12. Dzienna dawka owsa dla konia wynosi
a) 4 6 kg.
b) 1 2 kg.
c) 7 9 kg.
d) 10 12 kg.
13. MÄ…czki rybne chude zawierajÄ… do
a) 10% tłuszczu.
b) 12% tłuszczu.
c) 14% tłuszczu.
d) 7% tłuszczu.
14. Ocena organoleptyczna pasz polega na analizie
a) chemicznej.
b) przy pomocy zmysłów.
c) komputerowej.
d) laserowej.
15. Superkoncentraty białkowe zawierają
a) ponad 60% białka.
b) około 20% białka.
c) ponad 40% białka.
d) około 15% białka.
16. W czasie zakiszania pasz pożądany jest kwas
a) octowy.
b) mrówkowy.
c) mlekowy.
d) stearynowy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
17. W paszach przeznaczonych dla kur niosek powinna być duża koncentracja
a) białka.
b) tłuszczów.
c) węglowodanów.
d) soli.
18. Mieszanka DK to pasza dla
a) kur nieśnych.
b) kurczÄ…t.
c) indyków.
d) kaczek.
19. Mieszanki uzupełniające zawierają powyżej
a) 15% białka.
b) 20% białka.
c) 10% białka.
d) 30% białka.
20. Premiksami (polfamiksami) nazywamy
a) mÄ…czki kostne.
b) mÄ…czki rybne.
c) koncentraty białkowe.
d) mieszanki mineralno witaminowe.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko...............................................................................
Żywienie zwierząt gospodarskich
Zakreśl poprawną odpowiedz
.
Nr
Odpowiedzi Punkty
zadania
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
6. LITERATURA
1. Chachułowa J.: Hodowla zwierząt. PWRiL, Warszawa 1996
2. Jamroz D.: Żywienie zwierząt i paszoznawstwo fizjologiczne i biochemiczne podstawy
żywienia zwierząt. PWN, Warszawa 2001
3. Langenfeld M.: Aparat trawienny zwierząt. AR, Kraków 1991
4. Manikowski W. Weinder S.: Biochemia kręgowców. PWN, Warszawa 1998
5. Truchliński J.: Wójcik S. Przewodnik do ćwiczeń z biochemii i z elementami fizyki. AR,
Lublin 1993
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32