Waldemar Furmanek
ZASADY PRZYGOTOWYWANIA PRAC
DYPLOMOWYCH
(licencjackich, in\
ynierskich
oraz magisterskich)
Rzeszów 2009
1
Wprowadzenie
Czas zakończenia studiów wią\
e siÄ™ z przygotowaniem pracy dyplomowej i jej obronÄ…. W zwiÄ…zku z
tym chcę podzielić się własnymi refleksjami na ten temat. O tym jak wielkie jest znaczenie powy\
szych
spraw nikogo chyba (?!) przekonywać nie potrzeba. W tym opracowaniu zamierzam wypowiedzieć się na
temat wszystkich rodzajów prac dyplomowych. Zachęcam do podjęcia dyskusji nad podniesionymi
kwestiami.
Część pierwsza:
STOPIEC
ZAWODOWY, STOPIEC
NAUKOWY, TYTUA
NAUKOWY
Zmiany, jakie nastąpiły w polskim szkolnictwie wy\
szym z chwilą wprowadzenia obok studiów
magisterskich, tak\
e wy\
szych studiów zawodowych spowodowały potrzebę doprecyzowania wielu kwestii
formalnych zwiÄ…zanych z ich funkcjonowaniem. Do takich kwestii nale\
y bez wÄ…tpienia odpowiedz
na
pytanie o: prace dyplomowe na tym poziomie studiów, uprawnienia absolwentów tych szkół i stąd
wynikającą sprawę nazywania (określania) osób, które wy\
sze studia zawodowe ukończyły. Pozornie są to
sprawy znane.
Sens tytułów i stopni zawodowych
Z mocy prawa uczelnie są uprawnione do wydawania określonych stopni, tytułów oraz uprawnień
zawodowych.
Stopnie i tytuły zawodowe obejmują system certyfikatów i tytułów, jakie otrzymują osoby, które
(przynajmniej teoretycznie) dowiodły, \
e posiadają określony zasób wiedzy i umiejętności potrzebnych do
wykonywania danego zawodu.
Tytułów zawodowych nie nale\
y mylić z tytułami naukowymi, które są dowodem posiadania
określonego poziomu wiedzy, określonych zdolności intelektualnych i kompetencji metodologicznych.
Tytułów zawodowych istnieje cała mnogość, a ich hierarchia wygląda ró\
nie w ró\
nych grupach
zawodowych. W Polsce w niektórych grupach zawodowych (technicy, lekarze, rzemieślnicy) istnieją
ustawowo zadekretowane nazwy i hierarchie tych stopni, podczas gdy w innych krajach nie ma takich
systemów. Do najczęściej spotykanych tytułów zawodowych nale\
Ä…:
tytuły zawodowe uzyskiwane w szkołach i placówkach oświaty: robotnik wykwalifikowany, technik;
tytuły zawodowe uzyskiwane w szkołach wy\
szych: magister, magister in\
ynier, magister in\
ynier
architekt, magister sztuki, lekarz, lekarz dentysta, lekarz weterynarii, magister pielęgniarstwa, magister
poło\
nictwa, in\
ynier, in\
ynier architekt, licencjat, licencjat pielęgniarstwa, licencjat poło\
nictwa.
W procesie przemian zachodzÄ…cych w polskim szkolnictwie wy\
szym, po krótkiej i słabo
upowszechnionej dyskusji, MEN zdecydowało się przyjąć terminologię stosowaną zwłaszcza w krajach
romańskich. Obejmuje ona następujące tytuły zawodowe:
licencjat (od średniowiecznego słowa łacińskiego licentiatus oznaczającego: oswobodzony, zwolniony,
dla określenia osób, które ukończą takie studia. Odpowiada to w istocie stopniowi bakalaureata,
bakałarza, stosowanego w innych krajach;
studia licencjackie jako wy\
sze studia zawodowe, stanowiące według ustawodawcy pierwszy stopień
pełnych studiów akademickich (magisterskich);
in\
ynier i odpowiednio studia in\
ynierskie;
magister i odpowiednio studia magisterskie - zwane studiami drugiego stopnia- jako jednolite (5-letnie)
lub studia uzupełniające po studiach licencjackich.
Niezale\
nie od nich w Polsce mamy dwa stopnie naukowe:
doktor, pierwszy stopień naukowy (drugi i ostatni to doktor habilitowany). Studia doktoranckie to studia
trzeciego stopnia;
doktor habilitowany, drugi i ostatni stopień naukowy1.
W koneksji z tymi ustaleniami pozostają pozostałe pojęcia, jakimi posługujemy się w opisie zjawisk
występujących w tej formie studiów. Mówimy więc przykładowo o pracy licencjackej, egzaminie
licencjackim.
Licencjat, in\
ynier oraz magister, według prawa o szkolnictwie wy\
szym, uwa\
ane sÄ… za stopnie
zawodowe. Co prawda, projektodawcy nie precyzują tego, czy są to tytuły czy stopnie zawodowe (stopnie
kwalifikacyjne). W komentarzach wiele osób proponuje odejść od stosowanego określenia tytuł zawodowy.
Wielu pracodawców nie godzi się tak\
e na to, aby licencjat i magister były stopniami zawodowymi.
1
W ustawie o szkolnictwie wy\
szym (art.2, pkt. 7-11)
2
StwierdzajÄ… wprost, \
e ...ukończenie studiów wy\
szych nie oznacza, ogólnie biorąc, uzyskania uprawnień do
wykonywania określonego zawodu. Wiedza ta mo\
e (choć nie musi) być podstawą do uzyskania określonych
uprawnień zawodowych, z reguły w drodze odrębnego postępowania.
Następuje więc próba  czy aby udana?!  rozdzielania treściowego tych pojęć. Jednocześnie proponuje
siÄ™ utrzymanie tradycyjnych nazw stopni: in\
ynier, magister in\
ynier jako odpowiednio równowa\
nych
stopniom licencjata i magistra.
Licencjat
W ustawie o szkolnictwie wy\
szym (art.2, pkt. 7-11) czytamy, \
e sÄ… to: 7) studia pierwszego stopnia -
studia licencjackie lub in\
ynierskie, umo\
liwiające uzyskanie wiedzy i umiejętności w określonym zakresie
kształcenia, przygotowujące do pracy w określonym zawodzie, kończące się uzyskaniem tytułu licencjata
albo in\
yniera. Dla przybli\
enia treści tych pojęć warto odnotować kilka faktów. Określeniem licencjat
posługujemy się w dwóch znaczeniach:
a) dla określenia tytułu zawodowego ni\
szego od tytułu magisterskiego (Art. 2, pkt.6. Ustawy określa, i\

tytuł zawodowy - tytuł licencjata, in\
yniera, magistra lub tytuł równorzędny). Dodajmy, \
e tylko w
naszych uwarunkowaniach ma to miejsce. W innych krajach licencjat jest stopniem i tytułem naukowym
ni\
szym od doktora, ale wy\
szym od magistra. Taką sytuację mamy w Polsce obecnie w szkołach
podległych prawu kościelnemu;
b) dla określenia osoby posiadającej ten stopień.
Dodatkowo warto zauwa\
yć, \
e w mowie polskiej posługujemy się określeniem licencja. Mówimy, \
e
ktoś posiada np. licencję pilota, licencję do prowadzenia określonej działalności; np. licencjonowana
pielęgniarka, \
e ktoś wykupił licencję np. na produkcję kleju do znaczków pocztowych, czy licencję na
technologię wytwarzania samochodów. Oznacza to wówczas, \
e ktoś posiada urzędowe zezwolenie
uprawniające go do czegoś; przykładowo posiada pozwolenie na produkcję kleju do znaczków czy
samochodu według określonych w niej technologii (mówimy, samochód licencyjny). Pozwolenie to mo\
e
odnosić się tak\
e do urzędowego zezwolenia na wykonywanie określonych czynności zawodowych. To, \
e
ktoÅ› posiada licencjÄ™ oznacza, \
e nabył ją w sposób prawnie określony, tzn. zakupił, lub dopełnił prawnie
określonych wymagań (zło\
ył odpowiednie egzaminy przed powołaną do tego komisją).
Pojęcie licencja - w terminologii związanej z ochroną praw autorskich - oznacza tak\
e, pozwolenie na
u\
ytkowanie opatentowanego wynalazku (utworu) czy zarejestrowanego wzoru (modelu działania, np. mo\
e
nim być oryginalny plan studiów opracowany dla kierunku prowadzonego w danej uczelni, por.: tzw.
sylabusy).
W dalszych zapisach prawa o szkolnictwie wy\
szym zauwa\
amy brak jednoznaczności. Rozró\
nia siÄ™
bowiem dwa profile licencjatu: zawodowy i uniwersytecki.
Pierwszy byłby prowadzony przez wy\
sze szkoły zawodowe; drugi przez wy\
sze szkoły akademickie,
jako pierwszy stopień studiów. Licencjat zawodowy dawałby, w tej sytuacji, przygotowanie do
wykonywania określonego zawodu.
In\
ynier
In\
ynier to człowiek zajmujący się in\
ynieriÄ…. In\
ynier w swojej działalności wykorzystuje wyobraz
niÄ™
i doświadczenie, umiejętność oceny i rozumowanie, stosując świadomie własną wiedzę do projektowania,
tworzenia, eksploatacji i usprawnienia u\
ytecznych maszyn oraz procesów (np. in\
ynieria procesów
produkcji, in\
ynieria środowiska, bioin\
ynieria)2.
In\
ynieria jest to działalność polegająca na projektowaniu, konstrukcji, modyfikacji i utrzymaniu
efektywnych kosztowo rozwiązań dla praktycznych problemów, z wykorzystaniem wiedzy naukowej oraz
technicznej. Działalność ta wymaga rozwiązywania problemów ró\
nej natury oraz zró\
nicowanej skali.
Bardziej ogólnie, in\
ynieria zajmuje siÄ™ te\
rozwojem technologii.
W ściślejszym (systemowym) sensie, in\
ynieria to u\
ywanie właściwości materii, energii oraz obiektów
abstrakcyjnych dla tworzenia konstrukcji, maszyn i produktów, przeznaczonych do wykonywania
określonych funkcji lub rozwiązania określonego problemu.
2
SÅ‚owa in\
ynieria i in\
ynier pochodzÄ… od francuskich słów ingénieur oraz ingénierie. OkreÅ›lenia te pochodzÄ… z kolei od
starofrancuskiego terminu engigneor, które oznaczało konstruktora machin wojennych. Angielskie słowa engineering oraz enigineer,
choć podobne w brzmieniu, mają zupełnie inny rodowód. Co więcej, nie pochodzą one, jak mo\
na by przypuszczać, od słowa engine
(maszyna) lecz od łacińskiego ingeniosus oznaczającego osobę wykształconą kierunkowo.
3
Osoba po uzyskaniu tytułu in\
yniera jest profesjonalistÄ… zajmujÄ…cym siÄ™ tworzeniem lub
wykorzystaniem wiedzy in\
ynierskiej. Współcześnie warunkiem uzyskania statusu in\
yniera jest ukończenie
wy\
szej szkoły technicznej, w Polsce najczęściej politechniki.
Uzyskane wykształcenie, według obowiązujących przepisów, nie zezwala jeszcze na sprawowanie
samodzielnych funkcji technicznych w niektórych specjalnościach in\
ynierskich. Mo\
liwość taką uzyskuje
siÄ™ dopiero po zaliczeniu wymaganego okresu praktyki w zawodzie oraz po pozytywnym zaliczeniu
egzaminu przed komisją powoływaną przez odpowiedni organ samorządu zawodowego. Inną nazwą
określającą ten proces jest "uzyskanie uprawnień".
Magister
W ustawie o szkolnictwie wy\
szym (art.2, pkt. 7-11) czytamy, \
e:&
8) studia drugiego stopnia - studia magisterskie, umo\
liwiajÄ…ce uzyskanie specjalistycznej wiedzy w
określonym zakresie kształcenia, jak równie\
przygotowujące do twórczej pracy w określonym zawodzie,
kończące się uzyskaniem tytułu magistra albo tytułu równorzędnego;
9) jednolite studia magisterskie - studia magisterskie, na które przyjmowani są kandydaci posiadający
świadectwo dojrzałości, umo\
liwiające uzyskanie specjalistycznej wiedzy w określonym zakresie
kształcenia, jak równie\
przygotowujące do twórczej pracy zawodowej, kończące się uzyskaniem tytułu
magistra albo tytułu równorzędnego; ich ukończenie umo\
liwia ubieganie się o przyjęcie na studia
trzeciego stopnia.
Magister (z łac. mistrz, nauczyciel, skrót mgr)  tytuł zawodowy nadawany przez wy\
sze uczelnie po
ukończeniu studiów drugiego stopnia (dawniej: magisterskich studiów uzupełniających), a w przypadku
niektórych kierunków (farmacja, prawo, psychologia)  studiów jednolitych drugiego stopnia (dawniej:
studiów jednolitych magisterskich) oraz wcześniejszym uzyskaniu absolutorium, zło\
eniu pracy dyplomowej
i zdaniu egzaminu magisterskiego.
Po ukończeniu niektórych kierunków, nadawane są tytuły równorzędne tytułowi magistra: tytuł lekarza
po ukończeniu medycyny, lekarza dentysty po stomatologii oraz lekarza weterynarii po weterynarii, które to
kierunki faktycznie są studiami magisterskimi. Jest to odstępstwem od Deklaracji Bolońskiej, ustanawiącej
jednolite rozwiązania dla krajów UE, \
e po ukończeniu studiów magisterskich absolwent otrzymuje tytuł
zawodowy magistra.
Magister in\
ynier
Magister in\
ynier (mgr in\
.) - tytuł zawodowy nadawany absolwentom kierunków technicznych, którzy
uzyskali tytuł zawodowy in\
yniera. Studia magisterskie trwają 5 lat uzupełniające dla in\
ynierów 2 lata.
Stopnie naukowe. Doktor i doktor habilitowany
Prawo o szkolnictwie wy\
szym wprowadza dwie nazwy dotyczÄ…ce stopnia naukowego. SÄ… to doktor i
doktor habilitowany. Uzyskanie stopnia naukowego świadczy o nabyciu kwalifikacji do pracy naukowej lub
kierowania pracą naukową innych osób. Stopnie naukowe są nadawane w instytucjach, którym takie prawo
przyznała Centralna Komisja do Spraw Tytułu i Stopni Naukowych. Podejmując decyzję bierze ona pod
uwagę następujące przesłanki: poziom działalności naukowej lub artystycznej jednostki oraz liczbę
zatrudnionych w niej osób posiadających tytuł profesora lub stopień doktora habilitowanego.
W ustawie o szkolnictwie wy\
szym (art.2, pkt. 7-11) czytamy:
10) studia trzeciego stopnia - studia doktoranckie, na które przyjmowani są kandydaci posiadający tytuł
magistra albo tytuł równorzędny, umo\
liwiające uzyskanie zaawansowanej wiedzy w określonej
dziedzinie lub dyscyplinie nauki, przygotowujące do samodzielnej działalności badawczej i twórczej oraz
uzyskania stopnia naukowego doktora;
Stopnie naukowe sÄ… uregulowane zapisami Ustawy o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o
stopniach i tytule w zakresie sztuki z 14 marca 2003 (Dz. U. z 2003 r. Nr 65, poz. 595). Ustawa przewiduje
następujące stopnie naukowe: doktora i doktora habilitowanego.
Stopień doktora i doktora habilitowanego jest nadawany w drodze przewodu wszczętego na wniosek
osoby ubiegającej się o nadanie stopnia. Stopień doktora nadaje się osobie, która posiada tytuł zawodowy
magistra, magistra in\
yniera, lekarza, lekarza weterynarii lub inny równorzędny; zdała egzaminy doktorskie
w zakresie określonym przez radę jednostki organizacyjnej i przedstawiła oraz obroniła rozprawę doktorską.
Rozprawa doktorska, przygotowywana pod opieką promotora, powinna stanowić oryginalne
rozwiązanie problemu naukowego lub artystycznego oraz wykazywać ogólną wiedzę teoretyczną kandydata
w danej dyscyplinie naukowej lub artystycznej, a tak\
e umiejętność samodzielnego prowadzenia pracy
naukowej lub artystycznej.
4
Stopień naukowy doktora habilitowanego
Ten stopień naukowy uzyskuje się w Polsce po przeprowadzeniu procedury przewodu habilitacyjnego.
Mo\
e być do niego dopuszczona osoba, która posiada stopień doktora i uzyskała znaczny dorobek naukowy
lub artystyczny, a ponadto przedstawiła rozprawę habilitacyjną. Rozprawa habilitacyjna powinna stanowić
znaczny wkład autora w rozwój określonej dyscypliny naukowej lub artystycznej.
Tytuł naukowy: profesor
Od stopni naukowych nale\
y odró\
nić tytuł naukowy profesora, który jest nadawany przez Prezydenta
RP w oparciu o wniosek uczelni macierzystej zaakceptowany uprzednio przez CentralnÄ… KomisjÄ™ do Spraw
Stopni i Tytułów. Tak rozumiany tytuł profesora (tzw. profesor belwederski) nale\
y odró\
nić od tytułów
profesorskich nadawanych przez wy\
sze uczelnie.
5
Część druga:
PRACE DYPLOMOWE
1. Istotne cechy prac dyplomowych
Ka\
da praca dyplomowa jest pracą kwalifikacyjną, z tego powodu musi odpowiadać następującym
kryteriom:
Problematyka oraz temat pracy powinny wiązać się z podstawowymi funkcjami oraz zadaniami
przyszłego zawodu, co określone jest ogólnie w sylwetce absolwenta, jaka zamieszczona zostaje w
standardach kształcenia;
PracÄ™ dyplomowÄ… przygotowuje siÄ™ pod kierunkiem promotora wskazanego przez RadÄ™ Instytutu.
Problematyka pracy dyplomowej musi być zaaprobowana przez Promotora na początku ostatniego roku
studiów, a następnie zatwierdzony przez Radę Instytutu. Studiujący powinien przejawić inicjatywę w
zakresie wyboru i werbalizacji tematu, jego zakresu i podstawy z
ródłowej.
Zatwierdzony temat pracy, określone w arkuszu pracy dyplomowej zadania i wymagania (wzór w
aneksie) nie mogą być zmieniane bez zgody Rady Instytutu.
Proces przygotowania poszczególnych komponentów pracy dyplomowej podlega kontroli i jest
przedmiotem oceny w ramach seminarium dyplomowego.
Warunkiem zaliczenia zajęć seminaryjnych ostatniego roku studiów jest zło\
enie przez studiujÄ…cego i
przyjęcie przez promotora tekstu pracy wraz z dokumentacją i ewentualnymi aneksami.
W pracy dyplomowej studiujący powinien wykazać się znajomością podstawowej i najnowszej literatury
naukowej związanej z tematem, znajomością niektórych publikowanych z
ródeł wskazanych przez
promotora.
Praca powinna świadczyć o opanowaniu przez studiującego warsztatu naukowego i metodologii badań,
powinna być napisana dobrze pod względem językowym, zawierać uzasadnione wnioski, poprawną
dokumentacjÄ™ (przypisy, bibliografia, zestawienie z
ródeł, ew. aneksy) oraz aparat pomocniczy. Powinna
być logicznie podzielona na rozdziały i opatrzona wstępem oraz spisem treści oraz wykazem
bibliograficznym prac wykorzystanych.
Doświadczenia wyniesione ze studiów i wysiłków nad tematem pracy, a nadto te\
sam zgromadzony i
opracowany materiał do niej, powinien stanowić podstawę do podjęcia w przyszłości pracy magisterskiej.
2. Praca licencjacka
Praca licencjacka jest kwalifikacyjną pracą dyplomową, którą przedstawia student studiów wy\
szych
zawodowych do komisyjnej oceny, po to, aby uzyskać urzędowe potwierdzenie (stanowi podstawę oceny)
jego kompetencji do wykonywania czynności zawodowych, do których przygotować ma dany kierunek
studiów.
Władze uczelni (instytutu) - prowadzącej dany kierunek studiów - działają z pozwolenia odpowiednich
władz państwa, stanowią więc formalnie organ uprawniony do wydawania pozwoleń (licencji) do
wykonywania odpowiednich czynności zawodowych, pełnienia funkcji wynikających z charakterystyki
danego zawodu.
Najkrócej mówiąc, praca licencjacka jest pracą kwalifikacyjną, na podstawie której oceniamy
kompetencje i dojrzałość jej autora do poprawnej i odpowiedzialnej realizacji zadań powierzonych jej
autorowi w miejscu pracy zgodnym z ukończonym kierunkiem studiów. Pozytywnie oceniona praca
licencjacka uprawnia do wydania dyplomu ukończenia studiów wy\
szych zawodowych (licencji). A osobÄ™
posiadajÄ…cÄ… takÄ… licencjÄ™ nazywamy licencjatem.
Jakim więc wymaganiom formalnym powinna odpowiadać praca licencjacka?
W Polsce łatwiej jest nam powiedzieć o tym, jakim wymaganiom powinna odpowiadać praca
magisterska, która tak\
e jest pracÄ… kwalifikacyjnÄ…. Mo\
emy tak\
e szukać analogii w działalności
pozauczelnianej. Przykładowo na tytuł czeladnika lub mistrza w zawodzie nale\
y wykonać pracę
kwalifikacyjną tzw. sztukę. Jest nim np. wytwór reprezentatywny dla danego zawodu, na podstawie jakości
wykonania w ustalonym czasie komisja, po dodatkowym egzaminie, stwierdza \
e jej autor - wykonawca tej
pracy - posiada wystarczajÄ…ce kompetencje do wykonywania zawodu.
W pracy dyplomowej studiujący powinien wykazać się znajomością podstawowej i najnowszej
literatury naukowej związanej z tematem, znajomością niektórych publikowanych z
ródeł wskazanych przez
promotora.
Pragnę dodać, \
e:
problematyka pracy licencjackiej powinna wiązać się niemal ściśle z zadaniami i funkcjami zawodu;
powinna stwarzać sposobność do udokumentowania przez autora jego dojrzałości do wykonywania zadań
zawodu;
6
 poniewa\
ma być tak\
e ogniwem w procesie dalszego kształcenia na poziomie studiów magisterskich
powinna do nich przygotowywać tak pod względem merytorycznym jak - a mo\
e przede wszystkim -
metodologicznym;
powinna odpowiadać wymaganiom formalnym ustalonym w uczelni. Myślę tutaj o formie pisarskiego i
edytorskiego jej przygotowania, trwałej oprawie całości dokumentu (bo takim ona bez wątpienia jest).
Dla studentów  ale i prowadzących seminaria dyplomowe  wa\
ne jest ujednolicenie wielu spraw
szczegółowych. Nale\
ą tutaj np. pracochłonność pracy dyplomowej (zakres zadań), jej orientacyjna objętość,
ilość egzemplarzy do wykonania, terminy składania prac, sposoby oceniania i forma egzaminu
dyplomowego (w niektórych uczelniach rezygnuje się z niego !).
SÄ…dzÄ™, \
e te kwestie zwyczajowo sÄ… ju\
ustalone. Pragnę jednak dodać własne zdanie odnośnie
pracochłonności prac licencjackich. Otó\
zwyczajowo (ale i w niektórych uczelniach formalnie) przyjmuje
siÄ™, \
e czasochłonność wykonania pracy magisterskiej powinna wynosić około 600 godzin. Mo\
na więc
wnosić aby czas poświęcany na wykonanie prac licencjackich był krótszy. Zwykle proponuje się obcią\
enia
autorów prac licencjackich wymiarem 400 godzin. Przychylam się do takiego stanowiska.
Jeszcze innÄ… kwestiÄ… jest kierowanie procesem przygotowania prac dyplomowych. Te kwestie ustalajÄ…
regulaminy studiów. Przyjmuje się zwyczaj, \
e promotorem prac powinna być osoba posiadająca o dwa
stopnie wy\
sze kwalifikacje. A więc promotorami prac magisterskich powinni być w tej konwencji doktorzy
habilitowani i profesorowie. Promotorami prac doktorskich powinni być profesorowie. Odpowiednio więc,
promotorami prac licencjackich mogą być co najmniej doktorzy. Uwzględnia się tutaj to, \
e pośrednim
stopniem jest magister.
PodobnÄ… zasadÄ™ stosuje siÄ™ zwykle tak\
e przy doborze recenzentów prac kwalifikacyjnych w tym
dyplomowych.
Praca kwalifikacyjna powinna świadczyć o opanowaniu przez studiującego warsztatu naukowego i
metodologii badań, powinna być napisana dobrze pod względem językowym, zawierać uzasadnione wnioski,
poprawnÄ… dokumentacjÄ™ (przypisy, bibliografia, zestawienie z
ródeł, ew. aneksy) oraz aparat pomocniczy.
Powinna być logicznie podzielona na rozdziały i opatrzona wstępem, spisem treści oraz wykazem
bibliograficznym prac wykorzystanych.
3. Praca in\
ynierska
W pracy in\
ynierskiej student powinien wykazać się znajomością stanu literatury oraz rozwiązań
praktycznych badanego obszaru techniki. Cel pracy powinien być sformułowany w kategoriach
in\
ynierskich, jak np. badanie, analiza nowych rozwiązań, opracowanie nowego programu, opracowanie
rozwiązania sprzętowego, itp. Powinny dominować zagadnienia słu\
Ä…ce praktycznemu rozwiÄ…zaniu
problemu, przy znacznie mniejszym nacisku na dyskusję problemów teoretycznych. W tym znaczeniu prace
in\
ynierskie wypełniają zadania wynikające przede wszystkim z prakseologicznych funkcji badań
naukowych.
A. Wymogi merytoryczne.
Praca in\
ynierska powinna zawierać:
określenie celu i zakresu pracy,
przedstawienie stanu rozwiązań nawiązujących do tematu pracy,
przedstawienie zało\
eń technicznych rozwiązywanego problemu,
przedstawienie opracowanego rozwiÄ…zania problemu pracy (dokumentacja projetu, implementacji,
obsługi),
ocenę rozwiązania np. poprzez pilotowe uruchomienie i/lub przeprowadzenie badań i przedstawienie ich
wyników,
sformułowanie wniosków na podstawie przeprowadzonej analizy.
Przygotowanie pracy in\
ynierskiej powinno ukształtować lub pogłębić umiejętności:
projektowania i znajomość metod wytwarzania produktów, przedmiotów bądz
obiektów
charakteryzujÄ…cych siÄ™ cechami u\
ytkowymi,
eksploatacji obiektów bądz
do organizacji procesu produkcyjnego,
rozwiązywania zadań in\
ynierskich z wykorzystaniem wiedzy ogólnej i specjalistycznej,
w zakresie wykorzystania współczesnych narzędzi działania in\
ynierskiego, w tym technik
komputerowych,
powiązania wyników pracy badawczej z praktyką in\
ynierskÄ…,
prowadzenia logicznego toku wywodów,
posługiwania się jasnym, precyzyjnym oraz poprawnym stylowo i gramatycznie językiem.
7
4. Praca magisterska
Jak zauwa\
yliśmy wcześniej do prac promocyjnych, kwalifikacyjnych lub dyplomowych nale\
Ä… prace
licencjackie oraz magisterskie. Prace te ró\
niÄ… jednak podstawowe wyznaczniki opisujÄ…ce ich charakter,
strukturÄ™ i warunki przygotowania. Wszystkie rodzaje prac promocyjnych nale\
Ä… do prac o charakterze
naukowym. Celem zaÅ› ka\
dej pracy naukowej jest dÄ…\
enie do wykrywania zasad, reguł czy praw
naukowych. Realizacja powy\
szych zadań  wynikających z eksplikatywnej funkcji działalności naukowej 
jest podstawowym wyznacznikiem klasyfikacyjnym prac ró\
nego typu. Materiał badany powinien być
obiektywnie zebrany i dobrany, odpowiednio przeselekcjonowany i uporządkowany. Poprawność przyjętej
metody postępowania powinna być naukowo uzasadniona. Rozwiązanie postawionego problemu opierać się
powinno na jasnym wywodzie i przemyślanej interpretacji uzyskanych wyników. Opracowania nienaukowe
podajÄ… jedynie fakty. MajÄ… charakter informacyjny.
Prace magisterskie są w hierarchii prac promocyjnych lokalizowane pomiędzy licencjackimi a
doktorskimi. Takie ich umiejscowienie wskazuje ju\
na niektóre ich cechy.
Warto dodać, \
e zasadniczym celem pracy magisterskiej jest nauczanie autora umiejętności stosowania
metod i procedur badawczych charakterystycznych dla danego typu dyscyplin naukowych. Dlatego w pracy
magisterskiej autor powinien zaprezentować taki poziom naukowego rozwoju, który mógłby być podstawą
do nadania stopnia magisterskiego. Wszak praca magisterska jest pierwszym krokiem do prowadzenia
dalszych badań. Dlatego od pracy magisterskiej \
ądamy dokładniej dokumentacji badawczej. Ona bowiem
umo\
liwia ocenę poprawności procedur i metod ich analizy a tak\
e daje podstawę do oceny trafności
formułowania wniosków.
Praca magisterska pełni w procesach studiowania następujące funkcje: ćwiczebną, kontrolną i twórczą.
W uproszczeniu mo\
na powiedzieć, \
e praca magisterska jest sprawdzianem:
poziomu nabytej wprawy w umiejętnościach zbierania faktów, ci selekcjonowania, klasyfikowania i
sposobu wykorzystywania w procesach wnioskowania;
umiejętności korzystania z piśmiennictwa naukowego i wykorzystywania go w pisarskim opracowaniu
wyników;
umiejętności opracowywania i przedstawiania wyników całego procesu przygotowania pracy.
Praca magisterska tak\
e powinna odpowiadać wszystkim wymaganiom stawianym pracom
kwalifikacyjnym. Wymagania stawiane pracom magisterskim mo\
na ująć w bardzo ró\
ny sposób.
Najprostszym rozwiązaniem jest przyjąć za podstawę kryteria konieczne do uwzględnienia w  ocenie prac
dyplomowych , które przygotowują Promotorzy oraz wyznaczeni Recenzenci. Zwracam więc uwagę na to,
\
e do regulaminowych wymogów, którym powinna odpowiadać praca magisterska nale\
Ä…:
umiejętność pisemnej prezentacji problemu określonego w temacie pracy;
poprawność metodologiczna struktury treści pracy w zale\
ności od charakteru problemu i zakresu pracy.
W tym przypadku nale\
y dodać, \
e szczególnie wa\
ne jest prawidłowe rozło\
enie  akcentów w całej
strukturze pracy. Przykładowo, praca nie powinna zawierać zbyt szerokiej analizy i literatury przedmiotu
kosztem prezentacji własnych wyników badań i analiz problematyki badań;
merytoryczna poprawność, w której zawiera się umiejętność prezentacji treści związanej z problematyką.
Składa się na to  poza merytoryczną bezbłędnością  szereg wymogów szczegółowych. Zaliczam do
nich te, które wskazują na poziom opanowania takich umiejętności jak: prezentacji własnych opinii
sądów, oceny i opisu zjawisk, logicznego łączenia poszczególnych sekwencji w większe całości
(niektórzy nazywają to umiejętnością prowadzenia wykładu  wpisania się), posługiwanie się nabytymi
wiadomościami, samodzielność myślenia.
Mimo najbardziej wyuczonej znajomości problematyki i metod punktem zasadniczym decydującym o
ocenie pracy z tego względu jest samodzielność wywodu logicznego. Podstawą oceny prac magisterskich
jest zawsze  myślenie uzewnętrzniające się w niej. To jest element najcenniejszy, świadczy o dojrzałości
autora, kwalifikuje lub nie kwalifikuje go do grupy ludzi z wy\
szym wykształceniem  świadczy o profilu
przyszłego magistra.
W treści pracy magisterskiej Czytelnik powinien wyraz
nie dostrzegać fakt, \
e autor wie coś więcej na
ten temat. To, co przedstawia w tekście jest potrzebne mu po to, aby dokładnie przejść  wyznaczoną przez
problem ście\
kę myślową . Na tej drodze osiąga się odpowiednią konstrukcję pracy, nadaje się jej jasną i
przejrzystÄ… logicznÄ… i metodologicznÄ….
Praca magisterska daje odpowiednie uprawnienia zawodowe. Stąd powinna być sprawdzianem:
posiadanych umiejętności wykonawstwa określonych badań, umiejętności korzystania z piśmiennictwa
naukowego, umiejętności krytycznego i jasnego przedstawiania wyników uzyskanych w ciągu całego
okresu badań  przygotowania pracy;
8
 poziomu nowości ujęcia problemu stanowi kryterium pomocnicze w ocenie ka\
dej pracy. Powiem
wyraz
nie, \
e jest to tak\
e kryterium oceny Promotora pracy, a w dalszej kolejności dopiero studenta.
Ka\
dy problem, który nadaje się na temat pracy magisterskiej mo\
na rozwiązać w zasadzie z ró\
nych
punktów widzenia, z zastosowaniem rozmaitych ujęć i podejść metodologicznych. Ocena prac grupy
magistrantów prowadzonych przez danego Promotora daje obraz jego warsztatu metodologicznego;
poprawności doboru piśmiennictwa i sposobu wykorzystywania przez studenta z
ródeł, na których opiera
siÄ™ przygotowana praca wiÄ…\
e siÄ™ z faktem, \
e ka\
da praca magisterska ma kształtować umiejętności
metodologii badań naukowych. W tych zaś wa\
ne miejsce zajmują umiejętności  osadzania problemu
pracy w dotychczasowym dorobku naukowym. Oczywiście wa\
ne sÄ… informacje o tym jakiego rodzaju
prace są wykorzystywane przez studentów (czy dominują prace własne Promotora!?) z jakich lat
pochodzÄ…, czy nie jest to praca w znaczeniu historycznym? Jak i to jaki jest zakres wykorzystywanej
literatury. Szczególnie wa\
ną jest tutaj sprawa o charakterze etyczno-moralnym, która wią\
e siÄ™ z
podawaniem przypisów, cytatów i z
ródeł, z jakich korzystał autor. Często o tej sprawie zapominają
studenci, zbyt mało uwagi zwracają na nią Promotorzy;
podniesiona w poprzednim kryterium sprawa  odsyłaczy znajduje swoje rozwinięcie w ocenie formalnej
strony pracy. Przyznać nale\
y, \
e ta strona prac magisterskich wymaga ciągłej czujności ze strony
Promotorów. Studenci mają trudności w pisemnym redagowaniu tekstów w konwencji metodologicznej
danej dziedziny. Umiejętność tę mo\
na i nale\
y kształtować przez zwiększenie ilości prac
proseminaryjnych i seminaryjnych studentów;
o wartości pracy magisterskiej świadczy tak\
e mo\
liwość jej wykorzystania. Oczywiście zale\
y to od
stylu pracy promotora, umiejętności włączenia studentów w nurt badań prowadzonych przez niego i jego
współpracowników, od tego jak formułowane są tematy prac dla grup seminaryjnych a tak\
e od
skrupulatnego przestrzegania terminów realizacji poszczególnych etapów prac w trakcie seminarium
magisterskiego.
9
Część trzecia:
PRZYGOTOWYWANIE PRAC DYPLOMOWYCH
1. Zasady ogólne przygotowania pracy dyplomowej i egzaminu końcowego
Przygotowanie pracy dyplomowej oraz zło\
enie egzaminu końcowego jest warunkiem uzyskania tytułu
zawodowego licencjata. PracÄ™ dyplomowÄ… przygotowuje siÄ™ pod kierunkiem promotora wyznaczonego przez
dziekana, na seminarium dyplomowym i w toku konsultacji indywidualnych. Czas przeznaczony na
przygotowanie pracy dyplomowej powinien być rozło\
ony racjonalnie na cały okres jej przygotowania. Z
tego powodu wskazanym jest wcześniejsze opracowanie harmonogramu realizacji pracy, a po tym
konsekwentne jego przestrzeganie i rozliczanie poszczególnych etapów.
2. Seminaria dyplomowe
Seminaria dyplomowe są szczególnie wa\
ną formą zajęć akademickich prowadzonych przez
samodzielnych pracowników nauki. Ich celem jest pogłębione poznanie wybranego zespołu problemów
dyscypliny naukowej, a tak\
e poznanie (teoretyczne i praktyczne) głównych zagadnień metodologii badań
naukowych w tym zakresie.
Seminaria, ze względu na ich organizację, mogą przyjąć formę:
proseminariów.
seminariów referatowo-dyskusyjnych
seminariów konsultacyjnych (indywidualnych lub grupowych),
seminariów ćwiczeniowych,
seminariów badawczych.
Ostateczne wyniki prac studentów powstających na kierowanym przez prowadzącego seminarium
wyra\
ają się w pogłębionym rozumieniu podjętych problemów oraz w opanowaniu elementarnego warsztatu
badawczego stosowanego dla naukowego rozwiązywania tej grupy problemów naukowych. Niebagatelna
jest tak\
e umiejętność prezentowania własnych osiągnięć, krytycznego odbioru wyników i prowadzenia
dyskusji naukowej nad omawianym problemem.
Wyniki te powinny znalez
ć swoje udokumentowanie w przygotowanych dla studentów opracowaniach
seminaryjnych, a ostatecznie w pracy dyplomowej.
Przyjmuje siÄ™, \
e na wykonanie pracy licencjackiej (in\
ynierskiej) student powinien przeznaczyć ok.
400 roboczogodzin, zaś na wykonanie pracy magisterskiej autor powinien przeznaczyć około 600 godzin.
Zasadnym jest więc wprowadzenie seminariów magisterskich ju\
na dwa lata przed formalnym terminem
zło\
enia pracy magisterskiej (4 semestry zwykle po 30 godzin, czyli 120 godzin zajęć). Dotyczy to
oczywiście jednolitych studiów magisterskich.
Te cztery semestry seminarium magisterskiego powinno stanowić jednolity ciąg zajęć, w których
przeplatana będzie problematyka metodologiczna i merytoryczna. Towarzyszyć temu powinny seminaria
konsultacyjne oraz indywidualne konsultacje.
Zwykle semestr pierwszy zajęć w ramach seminarium dyplomowego ma charakter konwersatorium
(proseminarium), którego celem jest przygotowanie studentów do udziału w seminarium magisterskim.
Treścią proseminarium powinny być przede wszystkim zagadnienia metodologii badań naukowych
charakterystycznych dla danej dziedziny nauk. A
ączyć je nale\
y z poznawaniem i krytycznÄ… analizÄ… prac
naukowych ró\
nych autorów, którzy podejmowali problemy badań charakterystycznych dla tych, z jakimi
w swojej pracy magisterskiej spotkajÄ… siÄ™ studenci. CiekawÄ… formÄ… takiego referatu jest przygotowanie
recenzji opisowej, a po niej recenzji analitycznej wybranego dzieła naukowego reprezentatywnego dla
problematyki podejmowanej na seminarium. Ich prezentacja pozwoli na przejście od proseminarium o
charakterze ćwiczeniowym do seminarium badawczego.
Warunkiem zaliczenia proseminarium jest przygotowanie przez studenta referatu seminaryjnego,
którego celem jest ćwiczenie studenta w redagowaniu tekstów naukowych.
Semestr drugi seminarium magisterskiego powinien zakończyć opracowaniem przez ka\
dego
studenta pełnego konspektu przyszłej pracy dyplomowej. Jego przygotowanie powinno stanowić
podstawowy warunek zaliczenia zajęć seminaryjnych. Treścią zajęć seminaryjnych w tym czasie powinno
być merytoryczne i metodologiczne pogłębienie znajomości przez studentów problematyki dyscypliny, z
której będzie przygotowywana praca magisterska. Z tego powodu seminarium powinno zmienić swój
charakter metodyczny. Wskazanym byłoby prowadzenie seminariów badawczych, ćwiczeniowych i
referatowo-dyskusyjnych. Wielokrotne referowanie przez studentów konspektu pracy pozwoli na jego
uszczegółowienie i pełną internalizację przez przyszłego autora.
10
Semestr trzeci zajęć związanych z przygotowaniem pracy magisterskiej powinien obejmować dwa
wątki tematyczne: pogłębienie merytorycznej strony problematyki opracowywanej w pracy magisterskiej;
systematyczne gromadzenie materiałów faktograficznych koniecznych do rozwiązania problemu pracy.
Seminarium przyjmuje charakter seminariów konsultacyjnych i badawczych.
Semestr czwarty to pełne seminarium magisterskie, które wypełnione jest sprawozdaniami studentów z
wykonanych prac, redagowaniem tekstu, opracowaniem jego ostatecznej wersji. Wa\
nÄ… formÄ™ realizacji tego
etapu prac przygotowawczych sÄ… seminaria referatowo-dyskusyjne.
W ramach studiów zawodowych (3-lenich) seminarium dyplomowe obejmuje dwa semestry zajęć.
Wymaga to znacznej koncentracji uwagi prowadzącego seminarium jak i studentów. Semestr pierwszy
powinien zakończyć się pełnym przygotowaniem teoretycznej części pracy dyplomowej i ustaleniem zało\
eń
metodologicznych części zasadniczej pracy. Na jej przygotowanie powinien wystarczyć czas zajęć w
semestrze drugim ostatnim.
2. Zasady przygotowania pracy licencjackiej oraz pracy in\
ynierskiej
W pracy licencjackiej i in\
ynierskiej student powinien wykazać się znajomością zagadnień
teoretycznych mo\
liwych do wykorzystania w części praktycznej pracy in\
ynierskiej (określoną in\
ynieriÄ…).
Wymogi formalne obydwu rodzajów prac są podobne;
układ pracy: praca zawiera, poza rozdziałami przedstawiającymi problem pracy i jego rozwiązanie,
wstęp, zakończenie oraz streszczenie w języku polskim i angielskim,
we wstępie nale\
y zarysować ogólne tło badanego problemu, wskazać przesłanki wyboru tematu pracy,
określić cel,
zakres pracy, wskazać metody rozwiązania, zwięz
le scharakteryzować wykorzystaną literaturę
przedmiotu i materiały z
ródłowe, a tak\
e przedstawić ogólne informacje o zawartości poszczególnych
rozdziałów pracy,
w zakończeniu nale\
y wskazać syntetyczne wnioski wynikające z pracy oraz ewentualnie zasygnalizować
mo\
liwości przyszłościowych rozwiązań,
wykaz cytowanej literatury w alfabetycznej kolejności zgodny z wymogami opisu bibliograficznego,
wykaz z
ródeł internetowych (z datą publikacji  miesiąc/rok),
wykaz tablic,
wykaz rysunków (schematów, map, itp.),
wykaz załączników.
dodatkowo do pracy nale\
y dołączyć:
oświadczenie o samodzielności wykonania pracy,
płytę z pełną wersją elektroniczną pracy.
3. Zasady przygotowania prac magisterskich
Przygotowanie pracy magisterskiej i zło\
enie egzaminu magisterskiego jest warunkiem uzyskania tytułu
magisterskiego. PracÄ™ magisterskÄ… student przygotowuje pod kierunkiem promotora wyznaczonego przez
dziekana, zgodnie z Regulaminem studiów i w toku zajęć seminaryjnych oraz indywidualnych konsultacji.
Praca magisterska powinna odpowiadać podobnym wymaganiom jak wszystkie prace dyplomowe,
oczywiście na nieco większym poziomie. Ró\
nica zasadnicza pomiędzy praca licencjacką a magisterską
wynika chocia\
by z jej większej pracochłonności, co przekłada się na cztero semestralny czas jej
przygotowania. Ponadto praca magisterska powinna akcentować zadania wynikające z eksplikacyjnej
funkcji badań naukowych; powinna coś wyjaśniać, doprowadzać do zrozumienia czegoś W pracy
licencjackiej oczekujemy zaś wskazań jak w konkretnej sytuacji zawodowej skutecznie, sprawnie i
ekonomicznie działać.
3.1. Szczegółowe zasady przygotowywania maszynopisu określonego rodzaju prac
dyplomowych
Praca powinna zawierać
1) Strony tytułowe, w języku polskim i angielskim
2) Spis treści w języku polskim (ewentualnie tak\
e w angielskim)
3) Streszczenie o objÄ™toÅ›ci ok. ½ strony w jÄ™zyku polskim i angielskim
4) Szczegółowy wykaz wykorzystanej w pracy literatury. Zwracam uwagę na rok wydania poszczególnych
pozycji. Proponuję oddzielne ujmować tak\
e netografiÄ™;
5) WersjÄ™ cyfrowÄ… pracy, zawierajÄ…cÄ… wszystkie jej komponenty, tak\
e aneks i materiały z badań; płyta CD
powinna być opisana i podpisana przez autora;
11
6) Oświadczenie autora o świadomości odpowiedzialności oraz o tym, \
e praca została wykona
samodzielnie.
3.2. Zasady edytorskiego przygotowania pracy:
Praca dyplomowa powinna być przygotowana w wydruku komputerowych z zachowaniem
obowiÄ…zujÄ…cych zasad edycji tekstu.
Oto najwa\
niejsze kwestie:
a) cała praca powinna być przygotowana w sposób jednolity. Je\
eli więc autor wybiera czcionkę Times
New Roman to powinna ona obowiązywać w całym tekście pracy;
b) wielkość czcionki proponuję przyjąć jednakową 12 pkt.
c) odstęp miedzy wierszami 1.5.
d) na jednej stronie standardowego tekstu w ten sposób przygotowanego mieści się ok. 30-32 wiersze;
e) Tytuły części, tytuły rozdziałów i podrozdziałów powinny być pisane w całej pracy w jednakowym
stylu, zwykle czcionką pogrubioną o jeden lud dwa punkty większą; tytuły części piszemy
wersalikami;
f) wydruk mo\
e być dwustronny;
g) wszystkie strony ponumerowane
h) zestawienia bibliografii alfabetycznie, według przyjętego wzoru edytorskiego z zachowaniem
interpunkcji i wyró\
nień tytułów dzieł;
Przyklady: DUTKIEWICZ W., Poradnik dla autorów prac magisterskich. Kielce 2007;
M. śurek, Monitorowanie potrzeb przemysłu w zakresie rozwoju nowych treści kształcenia
zawodowego,  Pedagogika Pracy nr 53, 2008, s. 166;
W. Furmanek, Czas jako wartość, (w:) Czas jako wartość we współczesnej pedagogice, pod red. W.
Furmanka, Rzeszów 2008, s. 111;
i) przypisy według obowiązujących norm, z zachowaniem zasad interpunkcji i edycji;
j) odsyłacze i przypisy nie mogą dotyczyć całych rozdziałów, czy du\
ych objętościowo fragmentów
pracy. Muszą odnosić się do konkretnych sądów czy akapitów, najlepiej zaznaczonych
cudzysłowem.
k) obowiÄ…zkowo tak\
e nale\
y podawać przypisy i odsyłacze do ódeł z jakich zaczerpnięto fotografie,
rysunki, wykresy czy tabele danych.
ReasumujÄ…c:
Wymienione najwa\
niejsze zasady edycji w takiej lub nieco zmienionej formie ustalonej przez
promotora, bezwzględnie muszą być stosowane.
3.3. Wybrane pozycje z literatury przydatnej dla przygotowujÄ…cych prace dyplomowe
(przyklady z minionych lat):
BOśYCZKO Z.: Metodyczne wskazówki do pisania pracy magisterskiej. Wrocław 1974.
DUTKIEWICZ W., Poradnik dla autorów prac magisterskich. Kielce 2007;
MAJCHRZAK J., MENDEL T.: Organizacja procesu pisania prac promocyjnych wraz z zasadami ich
opracowania. Wyd. Politechniki Poznańskiej, Poznań 1991.
PIETER J.: Kryteria ocen i recenzje prac naukowych. PWN, Warszawa 1978.
PYTKOWSKI W.: Organizacja badań i ocena prac naukowych. PWN, Warszawa 1981.
RIECHERT J.: Jak studiować? PWN, Warszawa 1979.
SKORNY Z.: Prace magisterskie z psychologii i pedagogiki. PWN, Warszawa 1988.
ÅšWI
CICKI M.: Jak studiować? Jak pisać pracę magisterską? PWN, Warszawa 1969.
12
Część czwarta
Rozliczenie pracy dyplomowej
1. Przedstawienie pracy dyplomowej do oceny
1) Po przyjęciu pracy przez promotora student obowiązany jest przygotować maszynopis lub wydruk
komputerowy w 3 egzemplarzach;
2) Wydruk musi odpowiadać wymaganiom określonym w szczegółowych zasadach przygotowywania
maszynopisu określonego rodzaju prac dyplomowych;
Oryginał pracy musi być opatrzony w adnotację o przyjęciu pracy, datę i podpis promotora; będzie on
przechowywany w archiwum uczelni, kopie natomiast przeznaczone sÄ… dla promotora i recenzenta.
3) Oprawa pracy  składanych promotorowi, recenzentowi i przeznaczonego do archiwum  jest konieczna.
Formę oprawy (czy blindowania) określa promotor;
4) Strona tytułowa pracy musi być przygotowana według podanego w aneksie wzoru
5) Praca powinna zawierać płytę CD z jej pełną cyfrową wersją (wraz z załącznikami). Płyta powinna być
jednoznacznie opisana i podpisana przez Autora;
6) W pracy zamieścić nale\
y oświadczenie o tym, i\
została ona wykonana samodzielnie, a autor pracy
świadomy jest odpowiedzialności.
2. Ocena prac dyplomowych
1) Pracę dyplomową potwierdzoną przez Promotora składa student w sekretariacie Instytutu Techniki na
dwa tygodnie przed planowanym egzaminem dyplomowym;
2) Dyrektor Instytutu po zapoznaniu się z pracą podejmuje decyzję co do jej przyjęcia (lub zwrotu do
naniesienia poprawek) oraz wskazuje  na wniosek promotora osobÄ™ proponowanÄ… na recenzenta. Praca
jest przekazana do dziekanatu;
3) Dziekan akceptuje (lub wskazuje) nazwisko recenzenta pracy oraz wyznacza termin egzaminu
końcowego. Dziekan powołuje komisję egzaminacyjną zło\
onÄ… z przewodniczÄ…cego, promotora pracy i
jej recenzenta. PrzewodniczÄ…cych komisji jest dziekan lub prodziekan wskazany przez Dziekana;
4) Na tydzień przed planowanym terminem egzaminu promotor i recenzent składają do Dziekana recenzję
pracy.
5) W przypadku ocen pozytywnych dziekan wyznacza termin egzaminu dyplomowego;
6) Student otrzymuje kopie recenzji, aby na ich podstawie mógł przygotować się do odpowiedzi na uwagi w
nich zawarte;
7) W przypadku oceny negatywnej lub znacznej rozbie\
ności ocen dziekan powołuje kolejnego recenzenta
udostępniając mu wcześniej przygotowane recenzje;
8) Przynajmniej tydzień przed terminem egzaminu student rozlicza się
w dziekanacie, składa indeks i kart zaliczeń;
3. Recenzje prac dyplomowych
Oceny prac dyplomowych dokonujÄ… promotor i wyznaczony recenzent. SÄ… to oceny pisemne
przygotowane według standardowych wzorów obowiązujących w istocie we wszystkich polskich szkołach
wy\
szych.
Zasadą doboru recenzentów jest, \
e mogą być nimi osoby wskazane przez dziekana na wniosek
promotora i dyrektora Instytutu. Przyjmuje się, ze recenzentem pracy, której promotorem jest samodzielny
pracownik nauki mo\
e być inny samodzielny pracownik lub adiunkt. W przypadku gdy promotorem pracy 
za zgodą Rady Wydziału  jest adiunkt recenzentem musi być samodzielny pracownik. Ponadto
przyjmujemy, \
e w sytuacji gdy promotorem pracy jest cudzoziemiec recenzentem musi być polski
pracownik Instytutu.
Ocena (recenzja) pracy dyplomowej wymaga bardzo starannego przygotowania. Dla ułatwienia pracy
Sekretariat Instytutu udostępnia wersję cyfrową druków oceny. Zwrócić nale\
y uwagę na treść wszystkich
punktów zawartych w arkuszu oceny.
4. Egzamin końcowy
Egzamin końcowy w zasadzie jest egzaminem dwuczęściowym.
Część pierwsza obejmuje: przedstawienie i obronę napisanej pracy, na którą składają się odpowiedzi
autora na uwagi zawarte w recenzji i ewentualne dodatkowe wyjaśnienia.
13
Przedstawienie pracy (przez studentów ET-I) powinno przyjąć charakter prezentacji multimedialnej
przygotowanej celowo na tę okoliczność. Czas trwania takiej prezentacji nie powinien przekraczać 5-7
minut.
Po przedstawieniu pracy następuje dyskusja nad jej treścią. Całość podlega ocenie Komisji.
Część druga egzaminu końcowego ma charakter merytoryczny. Dotyczy sprawdzenia ogólnego
poziomu orientacji studenta w odniesieniu do treści kierunkowych zawartych w standardach kształcenia dla
tego kierunku studiów.
Jest to zwyczajowo ustne sprawdzenie znajomości całego materiału objętego standardami kształcenia
dla kierunku studiów, ze szczególnym uwzględnieniem specjalizacji zamykającej się w wybranej
problematyce.
Zaleca się aby student otrzymał trzy pytania, z których ka\
de dotyczy jednego bloku treści: technika,
informatyka i dydaktyka.
Nie powinny to być tematy bezpośrednio związane z treścią pracy dyplomowej, lecz wyraz
nie
nawiązujące do sylwetki absolwenta i standardów kształcenia. Problematyka tych bloków powinna być
udostępniona studentom znacznie wcześniej przed egzaminem (przynajmniej na początku ostatniego
semestru zajęć).
Ka\
de pytanie jest oceniane niezale\
nie.
Szczegółowe zasady określa zarządzenie Dziekana Wydziału zamieszczone w aneksie 4.
14
Aneks1:
Wzór arkusza tematu pracy dyplomowej:
Rok studiów& & & & Rok akademicki& & & & &
PRACA DYPLOMOWA
Rodzaj studiów:
stacjonarne, niestacjonarne, licencjackie, in\
ynierskie, magisterskie, magisterskie uzupełniające.
Nazwisko i imiÄ™ studenta & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
Tytuł naukowy, nazwisko i imię promotora pracy: & & & & & & & & & &
Wymagany regulaminem termin ukończenia pracy: & & & & & & & & & &
TEMAT PRACY: ............................................................................................
..........................................................................................................................
Zadania do wykonania (z określeniem orientacyjnego terminu realizacji):
1. ......................................................................................................................
2. ......................................................................................................................
3. ......................................................................................................................
4. ......................................................................................................................
5. ......................................................................................................................
..........................................................................................................................
Temat pracy otrzymałem:
Podpis studenta:
Podpis promotora:
Podpis Kierownika Zakładu:
Pieczęć i podpis
Dyrektora Instytutu
Rzeszów dnia&
15
Aneks 2:
Wzór strony tytułowej:
UNIWERSYTET RZESZOWSKI
WYDZIAA

MATEMATYCZNO-PRZYRODNICZY
INSTYTUT TECHNIKI
Temat pracy magisterskiej / dyplomowej
Praca magisterska / dyplomowa
Promotor
Tytuł naukowy Imię i nazwisko
Rzeszów 2008
16
Przykładowa strona tytułowa:
UNIWERSYTET RZESZOWSKI
WYDZIAA
MATEMATYCZNO-PRZYRODNICZY
INSTYTUT TECHNIKI
ZAKA
AD DYDAKTYKI TECHNIKI i INFORMATYKI
Maria Kowalska
STAN POLSKIEJ EDUKACJI TECHNICZNEJ
(Próba określenia tematu)
Praca magisterska
napisana pod kierunkiem
prof. dra hab. Jana Zawady
RZESZÓW 2008
17
Aneks 3:
Przykładowa koncepcja pracy dyplomowej
Proponowana (przyjęta) tematyka seminarium dyplomowego:
OPRACOWAĆ KONCEPCJ
ZAJ
Ć DOSKONAL
CYCH (dokształcających) DLA POTRZEB
WYBRANEJ GRUPY ZAWODOWEJ
Uwagi:
temat konkretnej pracy licencjackiej powinien być dopracowany z uwzględnieniem potrzeb studenta i jego
przyszłej pracy zawodowej. Szczególnie jeśli chodzi o wybór tematyki, formy oraz grupy osób dla których to
doskonalenie miałoby być przeznaczone.
Tytuł pracy dyplomowej przyjąć mo\
e przykładowo następującą postać:
OPRACOWAĆ KONCEPCJ
CYKLU ZAJ
Ć DOSKONAL
CYCH dla NAUCZYCIELI SZKÓA

PODSTAWOWYCH W ZAKRESIE ROZWI
ZYWANIA WYBRANYCH TRUDNOÅšCI
WYCHOWAWCZYCH
CELE PRACY DYPLOMOWEJ:
 uzasadnienie konieczności systematycznego doskonalenia lub dokształcania się (a mo\
e i jednego i
drugiego) ka\
dej grupy zawodowej, a w szczególności& .np. nauczycieli i wychowawców (cel
eksplikacyjny, poznawczy);
 opracowanie koncepcji dokształcania (doskonalenia) zawodowego tej grupy zawodowej, obejmującej:
dobór zakresu celów, treści i metod doskonalenia; opracowanie form realizacji; opracowanie form kontroli
(samokontroli) efektów doskonalenia)  cel projekcyjny, prakseologiczny;
 praktyczne sprawdzenie opracowanej koncepcji i opracowanie uwag optymalizujÄ…cych koncepcjÄ™  cel
utylitarny.
PROBLEMATYKA BADAC
(problematyka pracy):
Problem główny:
jaki powinien być model metodyczno-organizacyjny procesu doskonalenia zawodowego np. nauczycieli
szkół specjalnych?
Problemy szczegółowe:
Jakie są kierunki rozwoju zawodowego w danej grupie zawodów? Jakie zmiany w zadaniach, treściach i
metodach realizacji zadań zawodu następują obecnie a jakich zmian mo\
emy się spodziewać w najbli\
szej
przyszłości?
Inaczej: zawód (?) wczoraj  dziś i jutro& .
Jakie zadania w zakresie doskonalenia zawodowego wynikajÄ… z przemian zachodzÄ…cych w danym
zawodzie?
Jakie szczegółowe cele powinno realizować aktualnie doskonalenie zawodowe w zawodzie (& .?)?
Jaka powinna być optymalna struktura procesu doskonalenia zawodowego& ?
Które z celów i treści doskonalenia zawodowego są szczególnie pilne?
Jak, i na ile, mo\
na w doskonaleniu zawodowym wykorzystać multimedia, w tym Internet?
Ka\
dy ze studentów powinien teraz odpowiedzieć sobie na szereg szczegółowych pytań, które zło\
Ä… siÄ™
na zało\
enia organizacyjno metodologiczne badań.
Jaka grupa zawodowa Go interesuje? Jakie problemy doskonalenia zawodowego nale\
y rozwiązać?
Jakie propozycje mogę zgłosić?
Po tym nale\
y opracować szczegółowy konspekt konkretnej pracy dyplomowej. Poddać go ocenie
Promotora, nanieść poprawki, przedstawić do oceny; opracować harmonogram realizacji pracy oraz wstępny
wykaz bibliografii i do dzieła& ..
18
Aneks 4:
Ocena egzaminu końcowego
*+Projekt uwzględniający uwagi zgłoszone na Radzie Wydziału 13.12.2007
Uchwała Rady Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego24.01.2008
Wydział Matematyczno-Przyrodniczy
Uchwała Rady Wydziału
Warunki dopuszczania i przeprowadzania egzaminu dyplomowego oraz zasady ustalania
ostatecznego wyniku studiów stanowiące uszczegółowienie przepisów zawartych w ż 33, 34
Regulaminu studiów na Uniwersytecie Rzeszowskim
(obowiÄ…zujÄ…cym od 1.10.2007)
ż 1
1. Warunkiem dopuszczenia do egzaminu dyplomowego jest:
a) uzyskanie zaliczeń z przedmiotów, praktyk zawodowych i pedagogicznych oraz zdanie
egzaminów objętych planem studiów,
b) uzyskanie pozytywnej oceny z pracy dyplomowej dokonanej przez promotora, która to
ocena stanowi jednocześnie podstawę zaliczenia seminarium dyplomowego.
2. W przypadku rozbie\
ności ocen pracy dokonanych przez promotora i recenzenta stosuje się
następujące zasady:
a) je\
eli oceny promotora i recenzenta sÄ… rozbie\
ne, ale inne ni\
2,0  ustala siÄ™ ocenÄ™ na
zasadzie średniej arytmetycznej,
b) w przypadku gdy recenzent oceni pracÄ™ na niedostateczny, dziekan mo\
e powołać
dodatkowego recenzenta lub na wniosek studenta skierować go na powtórzenie ostatniego
roku studiów,
c) w przypadku pozytywnej oceny pracy przez drugiego recenzenta, dziekan dopuszcza
studenta do egzaminu dyplomowego, ustalając jej ocenę na zasadzie średniej arytmetycznej
z uwzględnieniem oceny niedostatecznej (w egzaminie biorą udział obaj recenzenci).
d) w przypadku negatywnej oceny pracy dyplomowej przez drugiego recenzenta dziekan na
wniosek studenta kieruje go na powtórzenie ostatniego roku studiów zobowiązując
jednocześnie do wyboru nowego tematu pracy (brak wniosku powoduje skreślenie z listy
studentów).
4. Recenzentem pracy licencjackiej lub in\
ynierskiej powinna być osoba posiadająca stopień
naukowy co najmniej doktora, natomiast recenzentem pracy magisterskiej, której promotorem
jest doktor powinna być osoba posiadająca stopień naukowy doktora habilitowanego lub tytuł
naukowy profesora.
5. Egzamin dyplomowy odbywa się przed komisją powołaną przez dziekana spośród nauczycieli
akademickich posiadających stopień lub tytuł naukowy. W skład komisji wchodzą: dziekan jako
przewodniczÄ…cy lub osoba przez niego wyznaczona, promotor pracy dyplomowej oraz jej
recenzent (z uwzględnieniem punktu 2c), przy czym w egzaminie magisterskim co najmniej
jeden z członków komisji powinien posiadać stopień naukowy doktora habilitowanego lub tytuł
naukowy profesora.
ż 2
1. Egzamin dyplomowy jest egzaminem ustnym lub pisemnym przeprowadzanym według zasad
szczegółowo opracowanych i zatwierdzonych przez Radę Instytutu/lub Kierownika Katedry
po konsultacjach z przedstawicielami Samorządu Studentów.
2. Na egzaminie dyplomowym student powinien wykazać się ogólną wiedzą z przedmiotów
kierunkowych oraz szczegółową w zakresie obranej specjalności lub specjalizacji określonych
w standardach kształcenia dla danego kierunku studiów.
19
3. Przy ocenie wyniku egzaminu stosuje się oceny określone w ż 25 Regulaminu Studiów.
ż 3
1. W przypadku oceny niedostatecznej z egzaminu dyplomowego, a tak\
e nieusprawiedliwionego
nieprzystÄ…pienia do tego egzaminu w ustalonym terminie dziekan wyznacza drugi termin, jako
ostateczny po upływie co najmniej dwóch tygodni od daty pierwszego egzaminu.
2. W przypadku niezdania egzaminu dyplomowego w drugim terminie, dziekan decyduje
o skreśleniu z listy studentów lub na wniosek studenta kieruje go na powtórzenie ostatniego
semestru.
ż 4
1. Warunkiem otrzymania dyplomu ukończenia studiów jest zło\
enie egzaminu dyplomowego z
wynikiem co najmniej dostatecznym.
2. Na ocenę końcową zamieszczoną w dyplomie jako wynik ukończenia studiów składa się:
a) średnia arytmetyczna ocen egzaminów i zaliczeń (przedmiotów nie kończących się
egzaminem) z całego okresu studiów, z uwzględnieniem ocen niedostatecznych 
stanowiąca 50% oceny końcowej,
b) ocena pracy dyplomowej  stanowiąca 25% oceny końcowej,
c) ocena egzaminu dyplomowego  stanowiąca 25% oceny końcowej.
3. W dyplomie wpisuje się jako wynik ukończenia studiów średnią ocen uzyskaną w sposób
opisany powy\
ej, po zaokrągleniu jej według zasady:
bardzo dobry - średnia 4.51 - 5.00
plus dobry - średnia 4,25 -4.50;
dobry - średnia 3.75 - 4,25
dostateczny plus - średnia 3.25 - 3.74
dostateczny - średnia do 3,24
z następującym zastrze\
eniem: jeśli średnia arytmetyczna ocen egzaminów i zaliczeń z
oceną z całego okresu studiów jest ni\
sza od 3,0, to ocena na dyplomie nie mo\
e być wy\
sza
ni\
3,5.
4. Komisja przeprowadzajÄ…ca egzamin dyplomowy mo\
e wnioskować do dziekana
o podwy\
szenie oceny końcowej w dyplomie zgodnie z ż 34 pkt.3 Regulaminu Studiów.
Wniosek powinien być zapisany w protokole egzaminu dyplomowego.
5. W przypadku pracy dyplomowej wyró\
nionej przez promotora i recenzenta wpisuje siÄ™
w protokole egzaminacyjnym oraz w indeksie ocenę z pracy:  bardzo dobry z wyró\
nieniem .
20
Aneks 5:
Arkusz oceny pracy dyplomowej
& & & & .. & & & & & & .., dnia& & & & .20& ..r.
Pan/Pani
& & & & & & & & & & & & & &
& & & & & & & & & & & & & & .
Proszę...........................................& & . o ocenę załączonej pracy & & &
& & & & & & & & & & & & & & & & studenta & & & & & & & & & ..
Egzamin dyplomowy przewiduje siÄ™ w dniu & & & & & & & & & & & ..
DZIEKAN
& & & & & & & & & & & ..
Ocena pracy dyplomowej
Temat pracy & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .
ImiÄ™ i nazwisko & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .& & & & & .
Nr albumu & & & & & & . ImiÄ™ i nazwisko promotora & & & & & & & & ...& & & & & ..
Wydział/Instytut & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ...& & & & & &
1. Czy treść pracy odpowiada tematowi określonemu w tytule & & & & & ...& & & & & &
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ...& & & & & &
2. Ocena układu pracy, struktury podziału treści, kolejności rozdziałów, kompletności tez
itp& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ...& & & & & & & & & & & & &
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ...& & & & & &
3. Merytoryczna ocena pracy: & & & & & & & & & & & ..............................& & & & & &
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ...& & & & & &
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ...& & & & & &
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ...& & & & &
21
4. Inne uwagi & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ...& & & & & &
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ...& & & & & &
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ...& & & & & &
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ...& & & & & &
5. Czy i w jakim zakresie praca stanowi nowe ujęcie problemu & & & & & .& & & & & &
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ...& & & & & &
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ...& & & & & &
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ...& & & & & &
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ...& & & & & &
6. Charakterystyka doboru i wykorzystania z
ródeł & & & & & & & & & & ..& & & & & &
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ...& & & & & &
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ...& & & & & &
7. Ocena formalnej strony pracy (poprawność języka, opanowanie techniki pisania pracy,
spis rzeczy, odsyłacze)& & & & & & & & & & & & & & & ... & & & & & & & & & & &
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ...& & & & & &
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ...& & & & & &
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ...& & & & & &
8. Sposób wykorzystania pracy (publikacja, udostępnienie instytucjom, materiał z
ródłowy)
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .& & & & & & & & & & & &
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ...& & & & & .
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ...& & & & & &
9. Prace oceniam jako & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ...& & & & & &
& & & & & & & & & & & . & & & & & & & & & & & ..
(data) (podpis)
22