A R T Y K U A
O R Y G I N A L N Y
Izabella Michałowska-Wieczorek
Instytut Centrum Zdrowia Matki Polki w A
odzi
Rola wsparcia w zmaganiu się
z chorobą nowotworową
The role of support in coping with neoplastic disease
Adres do korespondencji:
Streszczenie
mgr psych.
Wstęp. Celem badań było ustalenie związku między wsparciem, zaufaniem transpersonal-
Izabella Michałowska-Wieczorek
nym, dyspozycyjnym optymizmem a sposobami radzenia sobie z chorobą nowotworową
Instytut Centrum Zdrowia
oraz ustalenie, które z analizowanych zmiennych przyczyniają się do korzystania z aktyw-
Matki Polki
nych i pasywnych sposobów radzenia sobie z chorobą.
ul. Rzgowska 281/289, 93 338 A
ódz

tel.: [phone] Materiał i metody. Badaniami objęto 150 chorych na raka, w tym kobiety z rozpoznaniem
e-mail:
raka sutka (n = 50) i jajnika (n = 37) oraz mężczyzn z rozpoznaniem raka płuc (n = 33)
[e-mail]
i prostaty (n = 30). W badaniach wykorzystano 4 narzędzia pomiaru: kwestionariusz radze-
nia sobie z chorobą nowotworową  Mini MAC, test do pomiaru dyspozycyjnego optymi-
zmu życiowego  LOT-R oraz skale do badania wsparcia społecznego  SOZ-U K-22
i zaufania transpersonalnego  STV.
Wyniki. Kobiety z rakiem sutka uzyskały najwyższe wyniki dotyczące zarówno wsparcia
społecznego, transpersonalnego, jak i optymizmu. Im mniej wsparcia społecznego spo-
strzeganego przez chorego, tym większe poczucie bezradności, natomiast im wyższe za-
ufanie ponadosobowe, tym większa mobilizacja do walki z chorobą.
Wnioski. Z badań wynika, że takie zmienne, jak: optymizm, zaufanie transpersonalne
i wsparcie społeczne, znacząco wpływają na sposoby radzenia sobie z chorobą nowotwo-
rową.
Słowa kluczowe: wsparcie społeczne, zaufanie transpersonalne, rak,
radzenie sobie z chorobą
Abstract
Background. A purpose of the study was: 1. to estimate the relationship between social
and transpersonal support, dispositional optimism and coping strategies with cancer; 2. to
investigate which of the analysed variables contribute to the prediction of active and pas-
sive coping strategies.
Material and methods. 150 cancer patients (50  breast ; 37  ovarian; 33  lunge;
30  prostate cancer) participated in the study. The following methods were used: Mental
Adjustment to Cancer Scale  Mini MAC, Social Support Scale  SOZ-U K22, Transperson-
ale Confidence Scale  STV and Life Orientation Test  LOT-R.
Results. Women suffering from breast cancer obtained higher scores regarding both social
transpersonal support and optimism. The smaller degree of social support felt by the pa-
tient, the greater feeling of despair, and the greater level of transpersonal support the
Psychoonkologia
Tom 10, nr 2, 51 56 greater motivation to fight the sicknes.
Copyright � 2006 Polskie
Conclusions. The results indicated the significant role of social and transpersonal support
Towarzystwo Psychoonkologiczne
as a predictors of dominant coping strategies in cancer.
i Wydawnictwo Via Medica
ISSN 1429 8538 Key words: social support, transpersonal support, cancer, coping strategies
www.psychoonkologia.viamedica.pl 51
Psychoonkologia 2006, tom 10, nr 2
Tabela 1. Charakterystyka socjodemograficzna
Wstęp
badanych pacjentów
Table 1. Sociodemographic characteristics of patients
Choroba nowotworowa jest postrzegana jako
ciężka choroba zagrażająca życiu, budząca lęk
Stan cywilny n %
i niepokój. To, jak człowiek radzi sobie z chorobą,
Kawaler/panna 18 12,0
zależy od stanu zdrowia, a także od różnych czyn-
Żonaty/mężatka 89 59,3
ników psychologicznych i społecznych. Literatura
Rozwiedziony/a 12 8,0
przedmiotu zwraca uwagę między innymi na zna-
Wdowiec/wdowa 31 20,7
czenie predyspozycji osobowościowych, rolę lęku
Wykształcenie
oraz na strategie radzenia sobie z chorobą. Rów- Podstawowe 13 8,7
nież duży wpływ na proces zmagania się z cho- Zawodowe 20 13,3
robą ma otoczenie chorego, a więc rodzina, przy- Średnie 82 54,7
jaciele oraz personel medyczny, które daje chore- Wyższe 35 23,3
mu wsparcie. Zamieszkanie
Wsparcie społeczne należy do najbardziej zba- Wieś 37 24,7
danych zasobów odporności na stres, w tym zwłasz- Małe miasto 52 34,7
cza na stres związany z chorobą. Wsparcie społecz- Duże miasto 61 40,6
ne wyraża zasoby dostarczane przez interakcje
z innymi ludz
mi [1]. Może mieć ono charakter emo-
cjonalny lub praktyczny. Osoby cierpiące dzięki
Materiał i metody
wsparciu emocjonalnemu mogą się uwolnić od wła-
snych napięć i negatywnych uczuć, wyrazić swoje Badane grupy
lęki, obawy, smutek oraz wyzwolić poczucie na- Badaniami objęto 150 chorych na raka (87 ko-
dziei [2]. Wsparcie praktyczne to wymiana i udzie- biet i 63 mężczyzn), w tym 50 kobiet z rakiem sut-
lanie informacji oraz dawanie rad, które sprzyjają ka (grupa 1) i 37 kobiet z rakiem jajnika (grupa 2)
lepszemu zrozumieniu sytuacji, własnego położe- oraz 33 mężczyzn z rakiem płuc (grupa 3) i 30 męż-
nia życiowego i problemów. Wsparcie to oznacza czyzn z rakiem prostaty (grupa 4). Większość ba-
także dostarczanie informacji zwrotnych o skutecz- dań (61%) przeprowadzono ambulatoryjnie. Cha-
ności podejmowanych przez osobę wspieraną róż- rakterystykę socjodemograficzną badanych przed-
nych działań zaradczych, przekazywanie informacji stawiono w tabeli 1.
o konkretnych sposobach postępowania oraz formę
modelowania skutecznych zachowań zaradczych. Metody
W badaniach wykorzystano 4 narzędzia pomiaru
zaadaptowane do warunków polskich przez Z. Ju-
Cel badań
czyńskiego [4], które przedstawiono poniżej.
Celem przeprowadzonych badań było ustalenie 1. Skala Przystosowania Psychicznego do Choroby
znaczenia różnego rodzaju wsparcia w radzeniu so- Nowotworowej  Mini MAC (Mental Adjustment
bie z chorobą nowotworową. Uwzględniono nie tyl- to Cancer Scale) M. Watson i wsp. [4]  przezna-
ko spostrzegane wsparcie społeczne, czyli zasoby czona do oceny 4 strategii radzenia sobie z cho-
dostarczane przez inne osoby, lecz także wsparcie robą nowotworową, czyli: ducha walki, pozytyw-
ponadosobowe (transpersonalne), co prawdopodob- nego przewartościowania, bezradności bezna-
nie ma szczególne znaczenie w obliczu poważnego dziejności i zaabsorbowania lękowego. Skala za-
zagrożenia życia, jakie stwarza choroba nowotworo- wiera 29 stwierdzeń ocenianych przez badanego
wa. Zasobów wsparcia doszukiwano się również we w skali 4-stopniowej. Polska wersja skali posiada
własnych predyspozycjach osobowościowych, czyli dobre właściwości psychometryczne [4].
uogólnionych oczekiwaniach wobec przyszłości, okre- 2. Skala Wsparcia Społecznego  SOZ-U K-22
ślanych pojęciem dyspozycyjnego optymizmu [3]. T. Fydricha i wsp. [5]. Poza ogólnym wskaz
ni-
Wiara w siłę wyższą i przejawiany optymizm, kiem wsparcia społecznego uzyskuje się pomiar
podobnie jak wsparcie społeczne, mogą modyfiko- wsparcia emocjonalnego, praktycznego i inte-
wać zachowania człowieka. Przyjęto hipotezę, że gracji społecznej. Wsparcie społeczne ujmuje się
chorzy deklarujący wyższy poziom wsparcia społecz- jako wynik zarówno interakcji zachodzących mię-
nego, transpersonalnego oraz przejawiający wyższy dzy jednostką a otoczeniem, jak i osobistej oce-
poziom optymizmu, preferują bardziej aktywne stra- ny tych interakcji. Skala zawiera 22 stwierdzenia
tegie radzenia sobie z chorobą nowotworową. oceniane w skali 5-stopniowej. Na podstawie do-
52 www.psychoonkologia.viamedica.pl
Izabella Michałowska-Wieczorek, Rola wsparcia w zmaganiu się z chorobą nowotworową
Tabela 2. Porównanie strategii radzenia sobie z chorobą w zależności od płci
Table 2. Comparison of coping strategies in different sexes
Mężczyz
ni (n = 63) Kobiety (n = 87)
Strategie zaradcze M SD M SD t p
Duch walki 16,92 4,52 22,83 3,83  8,641 0,0000
Pozytywne przewartościowanie 21,67 3,69 21,63 2,85 0,065 ns
Bezradność beznadziejność 14,62 3,83 12,71 4,38 2,772 0,006
Zaabsorbowanie lękowe 20,60 5,37 15,79 4,94 5,670 0,0000
M  średnia arytmetyczna; SD  odchylenie standardowe; n  liczebność; t  test t Studenta; p  poziom istotności; ns  nieistotne statystycznie
tychczasowych badań parametry psychometrycz- jako sygnał pogorszenia się stanu zdrowia. U męż-
ne wersji polskiej można uznać za zadowalające. czyzn występuje także większe poczucie bezradności
3. Skala Zaufania Transpersonalnego  STV (Die Ska- i beznadziejności (p < 0,006) niż u kobiet. Jedynie
la Transpersonales Vertrauen) W. Belschnera [6] w odniesieniu do strategii pozytywnego przewarto-
 jest przeznaczona do pomiaru zaufania pona- ściowania, która obrazuje szczególną wartość życia
dosobowego, wyrażającego duchową orientację w kontekście zaistniałej choroby, nie wykazano róż-
życiową jednostki. Konstrukt transpersonalnego za- nic związanych z płcią. Można stwierdzić, że kobiety
ufania nawiązuje do innego ważnego zasobu oso- przejawiają bardziej aktywne sposoby radzenia sobie
bistego, jakim jest poczucie uogólnionej własnej z chorobą nowotworową niż mężczyz
ni.
skuteczności [7]. W tym ostatnim poczucie własnej Dzięki porównaniu średnich wyników strategii
kompetencji dotyczy posiadanych uzdolnień i moż- zaradczych w zależności od rozpoznania ujawniono
liwości, a zaufanie transpersonalne odwołuje się istotne statystycznie różnice między chorymi z roz-
do zasobów ponadosobowej rzeczywistości, którą poznaniem raka sutka i jajnika a chorymi z rakiem
można utożsamiać z Bogiem, siłą wyższą lub ko- płuc i prostaty. Występujące różnice wiążą się z płcią
smosem. Skala składa się z 11 stwierdzeń ocenia- badanych, co opisano powyżej, dlatego zrezygno-
nych w skali 4-stopniowej. Właściwości psychome- wano z przedstawienia szczegółowych wyników.
tryczne polskiej wersji skali są zadowalające [4].
4. Test Orientacji Życiowej  LOT-R (Life Orienta- Poziom zasobów wsparcia
tion Test) M. Scheiera i Carvera [8]  służy do W tabelach 3 i 4 zaprezentowano wyniki doty-
pomiaru dyspozycyjnego optymizmu, wyrażają- czące wsparcia. W zakresie spostrzeganego wspar-
cego uogólnione oczekiwania pozytywnych zda- cia u badanych kobiet uzyskano lepsze wyniki niż
rzeń. Test posiada bardzo dobre właściwości psy- u mężczyzn. Istotne różnice dotyczą wszystkich
chometryczne oraz normy w skali stenowej [4]. wskaz
ników (tab. 3), a zwłaszcza wyższej integracji
Uzyskane wyniki poddano analizie statystycznej, społecznej (p < 0,000) oraz większego zaufania
wykorzystując program STATISTICA 6. Do porówna- transpersonalnego i optymizmu u kobiet (p < 0,001).
nia wyników średnich zastosowano testy istotności, Ogólnie można powiedzieć, że badane kobiety po-
natomiast do ustalenia predyktorów strategii zarad- siadają znacznie lepsze zasoby sprzyjające radzeniu
czych  wielokrotną regresję liniową. sobie ze stresem niż mężczyz
ni (tab. 3).
Ocena zasobów wsparcia w zależności od rozpo-
znania ujawnia najwyższe wyniki, dotyczące zarów-
Wyniki
no wsparcia społecznego, transpersonalnego, jak
Radzenie sobie z chorobą i optymizmu, u kobiet z rozpoznaniem raka sutka.
Na początku porównano strategie radzenia sobie Ta grupa różni się istotnie nie tylko od obydwu grup
z chorobą nowotworową w zależności od płci i roz- mężczyzn, ale również od grupy kobiet z rozpozna-
poznania. Okazuje się, że kobiety częściej wybierają niem raka jajnika. Brakuje natomiast istotnych róż-
strategię określaną jako  duch walki (p < 0,000), nic między dwiema grupami mężczyzn (tab. 4).
która skłania do traktowania choroby jako osobiste-
go wyzwania i podejmowania działań zwalczających Współzależności między wsparciem
chorobę niż mężczyz
ni (tab. 2). Natomiast mężczyz
ni a radzeniem sobie z chorobą
w większym stopniu przejawiają nadmierne zaabsor- Zarówno wsparcie społeczne, jak i dyspozycyjny
bowanie lękowe, wyrażające niepokój spowodowa- optymizm korelują najsilniej (negatywnie) ze strate-
ny chorobą i lęk, nad którym trudno zapanować, giami bezradności beznadziejności oraz zaabsorbo-
i który sprawia, że każda zmiana jest interpretowana wania lękowego, które ogólnie można zaliczyć do
www.psychoonkologia.viamedica.pl 53
Psychoonkologia 2006, tom 10, nr 2
Tabela 3. Porównanie wskaz
ników wsparcia w grupach kobiet i mężczyzn
Table 3. Comparison of support indicators in men and women
Mężczyz
ni (n = 63) Kobiety (n = 87)
Strategie zaradcze M SD M SD t p
Wsparcie
Emocjonalne 24,05 5,94 26,78 4,92  3,077 0,002
Praktyczne 29,95 7,05 33,07 5,97  2,923 0,004
Integracja społeczna 23,78 5,07 29,07 5,01  6,352 0,000
Ogólny wskaz
nik
wsparcia społecznego 77,78 17,06 88,92 14,66  4,288 0,000
Zaufanie transpersonalne 31,83 6,27 35,56 6,52  3,519 0,001
Dyspozycyjny optymizm 13,43 3,46 15,60 3,75  3,610 0,001
M  średnia arytmetyczna; SD  odchylenie standardowe; n  liczebność; t  test t Studenta; p  poziom istotności
Tabela 4. Porównanie wyników wsparcia w badanych grupach chorych
Table 4. Comparison of support in studied groups
A. Rak sutka B. Rak jajnika C. Rak płuca D. Rak prostaty
(n = 50) (n = 37) (n = 33) (n = 30)
M SD M SD M SD M SD F p
Wsparcie emocjonalne 28,36 4,97 24,65 4,01 23,88 6,44 24,60 4,07 7,01 0,000
Wsparcie praktyczne 33,60 5,96 32,35 5,99 29,35 7,32 31,87 5,95 3,70 0,01
Integracja społeczna 30,68 4,22 26,89 5,23 23,27 4,73 25,40 5,90 19,77 0,000
Ogólny wskaz
nik
wsparcia społecznego 92,64 14,11 83,89 14,03 76,50 17,59 81,87 15,03 9,14 0,000
Zaufanie transpersonalne 37,22 5,33 33,32 7,35 32,67 6,01 29,13 6,55 8,43 0,000
Dyspozycyjny optymizm 16,66 3,51 14,16 3,62 13,25 3,60 14,00 3,02 8,35 0,000
F  wartość F Fishera; M  średnia arytmetyczna; SD  odchylenie standardowe; n  liczebność; t  test t Studenta; p  poziom istotności
Tabela 5.Współczynik korelacji pomiędzy strategiami radzenia sobie z chorobą a wsparciem
Table 5. Correlation between coping strategies and support
Duch Pozytywne Bezradność Zaabsorbowanie
walki przewartościowanie  beznadziejność lękowe
Wsparcie emocjonalne 0,12 0,16*  0,50***  0,27***
Wsparcie praktyczne 0,14 0,16*  0,40***  0,22**
Integracja społeczna 0,31*** 0,20**  0,44***  0,36***
Wsparcie społeczne
 wskaz
nik ogólny 0,20** 0,19*  0,48***  0,30***
Zaufanie transpersonalne 0,26*** 0,33***  0,42***  0,17*
Dyspozycyjny optymizm 0,17* 0,27***  0,52***  0,38***
*p < 0,05; **p < 0,01; ***p < 0,001
zachowań destrukcyjnych. Z kolei zaufanie transper- Predyktory radzenia sobie z chorobą
sonalne wiąże się bardziej (dodatnio) z pozytywnym Występowanie współzależności między zasoba-
przewartościowaniem i strategią ducha walki, a więc mi a strategiami radzenia sobie z chorobą uzasad-
ze strategiami wyrażającymi aktywne formy radzenia nia poszukiwanie najlepszych wskaz
ników jakości
sobie z chorobą. Innymi słowy, im mniej wsparcia dopasowania modelu badań. Dlatego w celu ustale-
społecznego spostrzeganego przez chorego, tym nia, które z badanych zasobów (traktowanych jako
większe poczucie bezradności i beznadziejności, na- zmienne niezależne) posiadają wartość predyktorów,
tomiast im większe zaufanie ponadosobowe, tym czyli umożliwiają przewidywanie i stosowanie przez
większa mobilizacja do zwalczania choroby i więcej chorego bardziej aktywnych lub destrukcyjnych stra-
nadziei i zadowolenia z przeżytych już lat (tab. 5). tegii radzenia sobie z chorobą (zmienne kryterialne,
54 www.psychoonkologia.viamedica.pl
Izabella Michałowska-Wieczorek, Rola wsparcia w zmaganiu się z chorobą nowotworową
Tabela 6. Wyniki analizy regresji dla obydwu grup mężczyzn
Table 6. Regression analysis in male groups
Strategie aktywne
Predyktory R2 Beta B t p
Wsparcie praktyczne 0,07 0,65 0,64 2,68 0,01
Integracja społeczna 0,14  0,55  0,75  2,25 0,05
Wartość stała 34,41 5,55 0,000
Strategie pasywne
Wsparcie praktyczne 0,21  0,39  0,41  3,89 0,000
Zaufanie transpersonalne 0,38  0,38  0,46  3,98 0,000
Dyspozycyjny optymizm 0,45  0,26  0,56  2,61 0,01
Wartość stała 65,15 12,86 0,000
R2  współczynnik wielokrotnej determinacji; Beta  standaryzowane współczynniki regresji; B  niestandaryzowane współczynniki regresji
Tabela 7. Wyniki analizy regresji dla obydwu grup kobiet
Table 7. Regression analysis in female groups
Strategie aktywne
Predyktory R2 Beta B t p
Zaufanie transpersonalne 0,37 0,52 0,46 5,73 0,000
Integracja społeczna 0,41 0,19 0,22 2,14 0,05
Wartość stała 18,94 5,37 0,000
Strategie pasywne
Dyspozycyjny optymizm 0,28  0,37  0,83  4,02 0,000
Wsparcie emocjonalne 0,41  0,36  0,62  3,88 0,000
Wartość stała 62,74 12,64 0,000
R2  współczynnik wielokrotnej determinacji; Beta  standaryzowane współczynniki regresji; B  niestandaryzowane współczynniki regresji
objaśniane), zastosowano analizę wielokrotnej re- problemach życiowych, w największym stopniu wy-
gresji liniowej. jaśnia preferowanie strategii bezradności i bezna-
Ponieważ, jak wynika z poprzednich analiz, róż- dziejności (R2 = 21) (tab. 6).
nice w zakresie preferowania odpowiednich strate- W grupie kobiet wyłoniono 2 predyktory dla stra-
gii radzenia sobie z chorobą, związane z rozpozna- tegii aktywnych oraz 2 dla destrukcyjnych. Mobiliza-
niem, sprowadzają się de facto do różnic związa- cja do walki oraz przewartościowanie choroby wiążą
nych z płcią, dlatego przeprowadzono dwie oddziel- się przede wszystkim (R2 = 37) z zaufaniem pokłada-
ne analizy dla mężczyzn i kobiet. Ponadto, wyniki nym w Bogu czy Wyższej Istocie i, w mniejszym stop-
strategii ducha walki i pozytywnego przewartościo- niu, poczuciu integracji społecznej (R2 = 41). Z kolei
wania oraz bezradności i lękowego zaabsorbowa- przejawianie bezradności i beznadziejności oraz za-
nia połączono w dwa bardziej ogólne style radzenia absorbowanie lękowe wiążą się z brakiem optymi-
sobie z chorobą, które określono w pierwszym przy- zmu, traktowanego jako względnie stała cecha oso-
padku jako aktywne, a w drugim  jako pasywne. bowości (R2 = 28) oraz wsparcia emocjonalnego
W grupie mężczyzn badane zasoby wsparcia le- (R2 = 13), czyli akceptacji ze strony innych, dzielenia
piej wyjaśniają stosowanie strategii destrukcyjnych i okazywania uczuć (tab. 7).
niż aktywnych. Zarówno wsparcie praktyczne, jak
i zaufanie transpersonalne oraz (w mniejszym stop-
Dyskusja
niu) dyspozycyjny optymizm wyjaśniają 45% zmien-
ności strategii pasywnych. Z kolei wskaz
nik determi- Wyniki badań dowodzą, że lepsze rokowanie,
nacji dwóch wskaz
ników wsparcia społecznego wy- a przede wszystkim lepsza jakość życia wiążą się
jaśnia jedynie 14% zmienności strategii aktywnych. z aktywnymi strategiami radzenia sobie z chorobą
Zaskakujące jest to, że mniejsza integracja społecz- nowotworową [9]. Strategia radzenia sobie z cho-
na wiąże się z bardziej aktywnym radzeniem sobie robą nowotworową u badanych kobiet, dokonana
z chorobą (ujemna waga beta). Brak wsparcia prak- na podstawie skali Mini MAC, jest lepsza niż w in-
tycznego, a więc konkretnej pomocy w codziennych nych podobnych badaniach [4], a przede wszystkim
www.psychoonkologia.viamedica.pl 55
Psychoonkologia 2006, tom 10, nr 2
lepsza niż w badanych grupach mężczyzn. Średnie zmniejszyć lęk i bezradność. Ponadto pacjentom otrzy-
wyniki kobiet odpowiadają wartości 6 stena w od- mującym wsparcie łatwej jest stosować się do zaleceń
niesieniu do aktywnych strategii radzenia sobie, na- lekarskich i zaangażować w proces leczenia [4].
tomiast 4 stena  w strategiach pasywnych. W gru- Podejście pacjenta do choroby wydaje się nie-
pie mężczyzn średnie wartości obydwu strategii od- zwykle ważne [11]. Konfrontacyjne podejście do cho-
powiadają 5 stenowi. roby wiąże się ze skuteczniejszą aktywną formą wal-
Norcross i wsp. [10] stwierdzili, że kobiety stosują ki z chorobą niż bierność wyrażająca bezradność
więcej form radzenia sobie, odwołujących się do rela- i rezygnację [4, 7]. Również niższy ogólny poziom
cji interpersonalnych i częściej są skłonne do korzysta- napięcia emocjonalnego, większy optymizm i więk-
nia ze wsparcia społecznego w trudnych sytuacjach. sze poczucie własnej skuteczności wpływają pozy-
Spośród różnych czynników psychologicznych i uwa- tywnie na skuteczność zmagania się z chorobą [2].
runkowań społecznych wpływających na proces zmaga- Optymizm powoduje lepsze przystosowanie do zmia-
nia się z przewlekłą chorobą zwraca się uwagę na zna- ny sytuacji życiowej, wiąże się z pozytywnymi ocze-
czenie spostrzeganego wsparcia społecznego [2]. Wspar- kiwaniami i skłonnością do przeżywania zadowole-
cie ma znaczący wpływ na funkcjonowanie chorego, nia z życia [4].
zmniejsza nasilenie negatywnych symptomów, takich jak Ogólnie można stwierdzić, iż wsparcie osób
lęk, niepokój, depresja. Kontakty społeczne dostarczają z chorobą nowotworową oraz wysoki poziom opty-
pozytywnych doświadczeń oraz poczucia, że życie jest mizmu są ważnymi czynnikami pomagającymi ko-
bardziej przewidywalne i stabilne. Bliskość życzliwych osób rzystać z aktywnej i efektywnej strategii radzenia
daje poczucie bezpieczeństwa, akceptacji, pomaga sobie z chorobą.
Piśmiennictwo
6. Belschner W. Die Skala Transpersonales Vertrauen. Manu-
1. Sheridan Ch., Radmacher S. Psychologia Zdrowia. IPZ PTP.
al. Transpersonalne Arbeitspapiere, 3, AE Gesundheits-
Warszawa 1998.
und Klin. Psychiatr. Univ. Oldenburg 1998.
2. Sęk H., Cieślak R. Wsparcie społeczne, stres i zdrowie.
7. Juczyński Z., Ogińska-Bulik N. Zasoby osobiste i społeczne
Warszawa 2004.
sprzyjające zdrowiu jednostki. Wyd. UA
, A
ódz
2003.
3. Scheier M., Carver C. Effects of optimism on psychologi- 8. Scheier M., Carver S. Optimism, doping and Heath: Asses-
cal and physical well-being: Theoretical overview and em-
sment and implications of generalized outcome expec-
pirical update. Cognitive Therapy and Research 1992; 16:
tancies. Heath Psychol. 1985; 4: 219 247.
201 228.
9. Dean C., Surtees P. Do psychological factors predict survi-
4. Juczyński Z. Narzędzia pomiaru w promocji i psychologii
val in breast cancer? Journal of Psychosomatic Research
zdrowia. Pracownia Testów Psychologicznych PTP, War-
1989; 33: 561 569.
szawa 2001.
10. Norcross J. DiClemente C., Prochalska J. Self-changre of psy-
5. Fydrich T., Geyer M., Hessel A., Sommer G., Brachler E.
chological distress: Laypersons vs. psychologists coping stra-
Fragebogen zur Sozialen Unterst�tzung (F-SozU). Normie-
tegies. Journal of Clinical Psychology 1996; 42: 834 840.
rung an einer representativen Stichprobe. Diagnostica
11. Heszen-Niejodek I. Rola psychologa w diagnostyce i le-
1999; 4 (45): 212 216.
czeniu chorób somatycznych. PZWL, Warszawa 1990.
56 www.psychoonkologia.viamedica.pl