zakażenia 2/2003 bezpieczny szpital
CI
ŻKIE OPARZENIA
 CHARAKTERYSTYKA
I WSKAZANIA
Witold Kurnatowski*)
TERAPEUTYCZNE
nizowany wKlinice Chirurgicznej Instytutu Hema-
Wszystkie oparzenia obejmujÄ…ce twarz
powinny być uznane za ciężkie, ponie- tologii w Warszawie. Przyjmowano ich tam wra-
waż mogą mieć wpływ na drożność gór- mach ostrych dyżurów z terenu całej Warszawy.
Z tym też okresem należy łączyć początek i rozwój
nych dróg oddechowych.
polskiej kombustiologii.
 Leczenie oparzeń nie ma u nas właściwych form or- W1954 roku  na polecenie Ministerstwa Zdro-
wia
ganizacyjnych, a waga problemu oparzeń nie znalazła  utworzono w Klinice Chirurgicznej Instytutu
Hematologii pierwszy w Polsce Oddział Leczenia
dotychczas należytego zrozumienia (1).
... Trudno i dziś nie zgodzić się z tą trafną, ale
 niestety  nadal aktualną opinią, chociaż od jej
sformułowania minęło już prawie 45 lat... (W. K.)
W leczeniu ciężkich i średniociężkich oparzeń od
dawna dominuje ogólnoświatowy trend  zgodny z opi-
niami Towarzystwa Chirurgów Amerykańskich i Amery-
kańskiego Towarzystwa Leczenia Oparzeń oraz ekspertów
wdziedzinie leczenia oparzeń, którzy od ponad 30 lat
zalecają leczenie rozległych oparzeń wSpecjalistycz- Oparzenia:
nych Regionalnych OÅ›rodkach Leczenia OparzeÅ„ (2). Powierzchowne: ### 2° = .......%
GÅ‚Ä™bokie: ^^^ 3° = .......%
Zespół oparzeniowy
Oparzenia średniociężkie powinny być również
leczone w takich oddziałach lub wwydzielonych pod-
oddziałach  przy klinikach chirurgii ogólnej lub dzie-
cięcej, przeznaczonych dla tych chorych (3 5). Pogląd
ten jest powszechnie przyjęty, respektowany i realizo-
wany wkrajach nie tylko europejskich, a każdemu
choremu z rozległymi ranami oparzeniowymi zapew-
nia się leczenie w Ośrodku Leczenia Oparzeń pod
opieką odpowiednio przygotowanego i doświadcze-
nego wtym zakresie personelu, czyli  zespołu oparze-
niowego (6, 7). Powinien się on składać z:
u chirurgów i pielęgniarek, doświadczonych
wleczeniu i wpielęgnowaniu ciężko oparzo-
nych chorych;
u anestezjologów, rehabilitantów zajęciowych,
dietetyczek;
u konsultantów innych specjalności, jak: okuli-
stów, laryngologów, chirurgówplastyków;
-
u nauczycieli czy wychowawczyń przedszkoli.
Główną rolę wtakim zespole odgrywają chirur-
dzy, którzy współpracują z całym zespołem zajmują- Oparzeń, który do 1983 roku zajmował się lecze- Ryc. 1. Obliczanie
niem ciężko oparzonych chorych (9). Oddział ten powierzchni ran
cym się bezpośrednio leczeniem oparzonego.
Według danych opublikowanych wmiędzyna- jednak  po śmierci jego twórcy prof. dr. hab. med. oparzeniowych w %
Wiesława Nasiłowskiego  został zlikwidowany. u chorego
rodowym czasopiśmie specjalistycznym BURNS,
Od tej pory to właśnie wPolsce, mimo oczywi- przyjmowanego do
pod względem liczby oparzonych, którzy leczeni są
stych korzyści ekonomicznych oraz społecznych, szpitala.
wspecjalistycznych Oddziałach Leczenia Oparzeń
na 100 000 mieszkańców, to Polska właśnie pozo- tendencje światowe są negowane i pozostają ob-
staje na  zaszczytnym szarym końcu listy 24 kra- ce środowisku lekarskiemu, a Warszawa, mimo
starań i wysiłków czynionych wminionych latach,
jów europejskich (8).
jest jedyną stolicą kraju europejskiego, w której
Należy jednak wspomnieć, że w Polsce już
dr med. Witold
w1952 roku oparzonych leczono wsposób zorga- brak jest obecnie Centrum Leczenia Oparzeń. Na-
Kurnatowski
83
bezpieczny szpital zakażenia 2/2003
tomiast ciężko oparzonych wdalszym ciągu wysy- wierzchnia ran określana jest wprocentach, wsto-
ła się do oddalonego o 300 km Regionalnego Cen- sunku do całkowitej powierzchni skóry chorego.
trum Leczenia Oparzeń wSiemianowi- Brane są pod uwagę tylko oparzenia powierzchow
-
cach ÅšlÄ…skich. ne (2°) i gÅ‚Ä™bokie (3°) skóry. Samo zaczerwienienie
W1981 roku sytuacja leczenia opa- skóry (1°) nie stanowi poważniejszego urazu, ma-
1. Rozległość
rzeń w Polsce była analizowana przez jącego bezpośredni wpływ na prognozowanie, ob-
2. Głębokość
specjalnie powołaną Komisję Ekspertów liczanie ilości płynów niezbędnych do resuscytacji
3. Wiek
przy Ministrze Zdrowia. Jej wnioski zo- czy na przebieg choroby oraz dalsze leczenie (11).
4. Ostatnio przebyte choroby
stały przyjęte oraz przekazane przez Mi- Im większa rana, tym poważniejsze oparzenie,
nisterstwo Zdrowia w piśmie a śmiertelność jest ściśle związana z wiekiem i roz-
5. Okolice oparzonego ciała
z 5.09.1981 r. do realizacji Lekarzom Wo- ległością rany oparzeniowej (tab. 2).
6. TowarzyszÄ…ce oparzeniu urazy dodatkowe
jewódzkim oraz Rektorom Akademii Me- 2. Głębokość rany oparzeniowej jest również
dycznych wPolsce (10). Zalecano  mię- podstawowym czynnikiem określającym ciężkość
dzy innymi  utworzenie na terenie Polski około oparzenia. Bezpośrednio po wypadku ocena głę-
Tab. 1. Określanie ciężkości
dziesięciu Specjalistycznych Oddziałów Leczenia bokości rany może być kłopotliwa i często spra-
oparzenia.
Oparzeń, wtym: wNowej Hucie, Legnicy, Polanicy wia duże trudności. Zależy to od charakteru czyn-
Zdroju oraz w Akademiach Medycznych: Poznania, nika parzącego, jego temperatury i czasu działa-
Krakowa, Gdańska, jak również wCentrum Medycz- nia na tkanki. U dorosłych woda o temperaturze:
nym KsztaÅ‚cenia Podyplomowego wWarszawie oraz 50°C  dziaÅ‚ajÄ…ca wczasie 2 minut lub
wInstytucie Matki i Dziecka wWarszawie i wKlini- 55°C  przez okres 20 sekund albo
60°C  wciÄ…gu 5 sekund
może spowodować głębokie oparzenie  peł-
nej grubości skóry.
Wiek % pow. oparzonej Przeżycie Śmiertelność
Oparzenia chemiczne, elektryczne czy powsta-
5 lat i poniżej 50% 66% 34%
ł e wwyniku działania promieniowana jonizującego
5 40 50% 80% 20%
są przeważnie pełnej grubości skóry.
40 60 50% 51% 49%
3. Wiek oparzonego chorego, wraz z rozległo-
ponad 60 lat 50% 9% 91%
ścią i głębokością rany, jest czynnikiem określają-
cym ciężkość oparzenia i odgrywa decydującą rolę
* za: Bayley E. W.: Management of patients with burn injury [w:] Textbook of Medical Surgical Nursing, J. B. Lippincott
Comp. Philadelphia, wyd. VI, 1988, 1293 1328.
wprognozowaniu. Na podstawie doświadczenia
wiadomo, że oparzeni w wieku poniżej dwu lat
Tab. 2. Stopień przeżycia
kach Chirurgii Dziecięcej wszystkich akademii me- lub powyżej 60 lat są obciążeni zwiększonym ryzy-
w zależności od wieku i rozle-
dycznych wPolsce. kiem zgonu, w przeciwieństwie do innych grup
głości rany oparzeniowej.
Oddziały te miały zapewniać leczenie najcięż- wieku z podobnymi lub takimi samymi ranami
szych przypadków oraz być ośrodkami naukowymi (tab. 2).
i dydaktycznymi (10). Dzieci do 14 roku życia, nie mając wpełni wy-
kształconego układu immunologicznego, mają ob-
Charakterystyka ciężkich oparzeń niżoną odporność na zakażenie oraz zdolność do
wytwarzania przeciwciał, co często prowadzi
Personel lekarsko-pielęgniarski  stykający się u nich do występowania posocznicy.
niezbyt często z chorymi oparzonymi i nie mający Chorzy wstarszym wieku  wwiększości przy-
wtej dziedzinie większego doświadcze- padków  często cierpią na ukryte choroby, które
nia  ma tendencję do brania pod uwa- mogą ujawnić się wwyniku oparzenia i zakończyć
gę tylko rozległość rany oparzeniowej. dla nich krytycznie.
Okolice, które są wielokrotnością liczby  9
Lekarzy i pielęgniarki z większym do- 4. Przebyte lub współistniejące z oparzeniem
głowa i szyja (przód i tył) po: 9%
świadczeniem interesują również inne choroby  osoby młode, zdrowe i dobrze odżywio-
każda kończyna górna po: 9%
okoliczności towarzyszące oparzeniu, bo ne mają większe szanse przeżycia ciężkiego urazu,
przednia pow. brzucha i klatki piers.: 18%
to właśnie od tego będzie zależał prze- jakim jest rozległe oparzenie, niż osoby mające
tylna pow. brzucha i klatki piers.: 18%
bieg choroby i dalsze losy chorego. przed wypadkiem problemy zdrowotne. Stres spo-
O leczeniu ciężko oparzonego wodowany ciężkim oparzeniem może uaktywnić
każda kończyna dolna po: 18%
i przeżyciu przez niego urazu decyduje przewlekły lub zaostrzyć czynny proces chorobowy.
krocze: 1%
bezpośrednio sześć podstawowych Choroby: serca, nerek, wątroby, płuc czy układu en-
czynników, które w różnych połącze- dokrynalnego (cukrzyca, nadczynność tarczycy),
Tab. 3. Podział powierzchni
niach ze sobą mają bezpośredni wpływ na: cięż- choroba reumatyczna serca, choroby psychiczne,
ciała.
kość oparzenia, przebieg choroby oparzeniowej, alkoholizm, uzależnienia od leków, zakażenia wiru-
występowanie powikłań i  co najważniejsze  na sowe: HBV, HCV czy HIV oraz zespół AIDS odgrywa-
przeżycie chorego (tab. 1). ją decydującą rolę przy występowaniu powikłań
1. Obliczenie rozległości rany oparzeniowej jest wprzebiegu leczenia ciężkich i rozległych oparzeń.
niezbędne dla każdego chorego, zaplanowania od- 5. Umiejscowienie ran oparzeniowych ma rów
-
powiedniego leczenia płynami i dalszego postępo- nież znaczenie przy określaniu ciężkości oparzenia.
wania chirurgicznego. Jest to podstawowy czynnik Oparzenia skóry twarzy, głowy, szyi czy klatki
diagnostyczny i rokujący przeżycie chorego. Po- piersiowej mogą stwarzać ryzyko występowania po-
84
bezpieczny szpital zakażenia 2/2003
wikłań wdrogach oddechowych. Rany wokolicach Do obliczania rozmiaru ran oparzeniowych
funkcjonalnie ważnych, takich jak: twarz, ręce, sto- pomocna jest powierzchnia dłoni pacjenta (ze
py, stawy, krocze i narządy płciowe, są trudne do le- złożonymi palcami), która w przybliżeniu odpo-
czenia i często ulegają wczesnym zakażeniom, któ- wiada 1% całkowitej powierzchni ciała danego
rych następstwem są zniekształcenia i ograniczenia chorego (12).
ruchu. Oparzenia rąk  chociaż sama rana obejmuje Powierzchnia i głębokość ran oparzeniowych
małą powierzchnię ciała  mogą wymagać szczegól- zaznaczana jest odpowiednimi kolorami na tablicy
nie troskliwej opieki i pomocy pielęgniarskiej. z sylwetką chorego: zarówno na przedniej, jak i tyl-
6. Towarzyszące oparzeniu urazy okolic ta- nej powierzchni ciała (ryc. 1).
kich, jak: Proporcje ciała obliczane u przyjmowanego do le-
u głowa; czenia chorego, powierzchnie ran oparzeniowych
u kręgosłup; w% ulegają zmianie wraz z wiekiem: począwszy od
u klatka piersiowa; okresu niemowlęcego, aż do wieku dojrzałego. Zmia-
u brzuch; ny te dotyczą głowy oraz kończyn dolnych.
Ocena głębokości rany
Okolica: wiek 0 1 5 10 15 dorosły
1
A: /2 głowy 9,5% 8,5% 6,5% 5,5% 4,5% 3,5%
Głębokość rany oparzeniowej zależy od:
1
B: /2 uda 2,7% 3,25% 4% 4,25% 4,5% 4,75%
u ilości energii cieplnej przekazanej tkankom;
1
C: /2 podudzia 2,5% 2,5% 2,75% 3% 3,25% 3,5%
u temperatury gorącego płynu przedmiotu lub
płomienia;
u kończyny; u stężenia kwasu lub zasady, napięcia prądu
Tab. 4. Okolice ciała zmieniają-
u płuca  spowodowane oddychaniem dymem elektrycznego;
cej się powierzchni  wzależ-
wzamkniętym pomieszczeniu są dodatkowym u czasu działania czynnika uszkadzającego
ności od wieku.
obciążeniem dla organizmu chorego, mającym tkanki.
często decydujący wpływ na rokowanie oraz 1. Rodzaje oparzeń wzależności od głębokości
na przebieg choroby. rany oraz rokowanie.
Według współcześnie przyjętych określeń, głę-
Określanie rozległości bokość oparzenia klasyfikowana wg tabeli 5.
rany wprocentach 2. Rozpoznawanie głębokości oparzenia.
Przy określaniu głębokości oparzenia bezpo-
Rozległość rany oparzeniowej jest podstawo- średnio po wypadku mogą być pomocne następu-
wym czynnikiem wokreślaniu ciężkości urazu opa- jące objawy:
rzeniowego (8). Prosta mnemotechnicznie do zapa- u oparzenia powierzchowne: po usunięciu pę-
miętania metoda, użyteczna cherzy  powierzchnie rany są różowe, a po
zwłaszcza na miejscu wypadku, uciśnięciu bledną, by ponownie powrócić do
Oparzenie niepełnej grubości skóry (IIoa)  powierzchowne
to:  Reguła 9 Wallace a (tab. 3). poprzedniego zabarwienia. Wskazuje to, że za-
Oparzenie pośredniej grubości skóry (IIob)  głębokie
Inna metoda  przy użyciu chowana jest drożność naczyń krwionośnych
Oparzenie pełnej grubości skóry (IIIo) tablic Lunda i Browdera  po- i żywotność tkanek;
zwala dokładniej określić rozle- u oparzenia głębokie: po uciśnięciu powierzchni
głość rany oparzeniowej wprocentach, zależnie od rany pozbawionej pęcherzy  kolor rany pozo-
Tab. 5. Głębokość oparzenia.
zmieniających się wraz z wiekiem proporcji części cia- staje bez zmian, ponieważ krew wnaczyniach
ła chorego, wstosunku do całkowitej powierzchni woparzonych tkankach nie przemieszcza się,
skóry. Jednocześnie wymaga większego doświadcze- a znajdujące się tam naczynia krwionośne zo-
stały uszkodzone.
Oparzenia powierzchowne Io  obejmują tylko warstwę naskórka oraz powierzchowne warstwy
Toksyny oparzeniowe
skóry właściwej.
Objawy kliniczne rumień, zachowane odczuwanie bólu
Od dawna przypuszczano, że przyczyną uogól-
nionych zmian worganizmie oparzonego z głębokimi
Zmiany patologiczne martwica warstwy rogowaciejącej naskórka, obrzęk pozostałych warstw
ranami sÄ… powstajÄ…ce wwyniku urazu i uwalniane do
naskórka, obrzęk i przekrwienie warstwy korowej, warstwa komórek skóry
krwiobiegu z uszkodzonych tkanek  toksyny oparze-
położonych pod naskórkowo nienaruszona
niowe . Nazwano je również  czynnikiem toksycznym
Postępowanie lecznicze opatrunki osłaniające zmieniane codziennie: z kremami działającymi
Allgöwera lub  toksynami Rosentala (13, 14).
bakteriobójczo: Flammacerium, Flammazine, Argosulfan, Dermazine, lub
lekami osłaniającymi powierzchnie przed dodatkowymi urazami
1. Powstawanie  toksyny oparzeniowej .
Rokowanie gojenie samoistne w ciągu kilku dni ze złuszczaniem się powierzchownej
Współczesne badania nad oparzeniami wyka-
warstwy naskórka
zały, że pod działaniem wysokiej temperatury (od
50 do 350°C) wuszkodzonych komórkach skóry po-
Tab. 6. Oparzenia powierz-
nia i przygotowania oraz diagramu z tabelÄ… zawiera- wstajÄ… toksyny oparzeniowe. Przypisuje siÄ™ im wy-
chowne.
jącą proporcje ciała zmieniające się zależne od wieku stępowanie worganizmie oparzonego całej kaska-
(tab. 4). dy powikłań układowych, nazywanych uszkodze-
86
zakażenia 2/2003 bezpieczny szpital
niami wielonarządowymi, określanymi również  Oparzenia głębokie (pełnej grubości skóry)
mianem choroby oparzeniowej. mniej niż 2% powierzchni ciała.
Zaznacza się między innymi spadek odporno- W Poradniach Leczenia Oparzeń powinni być
ści, który spowodowany jest nie tylko uszkodze- zatrudniani lekarze, którzy dotychczas odbyli od-
niem układu immunologicznego, ale również utra- powiednie szkolenia wCentrum Leczenia Oparzeń
tÄ…  poprzez ranÄ™ oparzeniowÄ…  osocza zawiera- w Siemianowicach ÅšlÄ…skich. Poradnie te winny
jącego gammaglobuliny (15 22). być punktami konsultacyjnymi wdanym regionie.
2.  Toksyna oparzeniowa a choroba oparze- 2. Oparzenia średniociężkie  nie powikła-
niowa. ne towarzyszÄ…cymi urazami ani chorobami i nie
Najlepiej poznanÄ… jest toksyna lipoproteino-
wa, powstająca w uszkodzonych ciepłem tkan-
Oparzenie powierzchowne IIoa  niepełnej grubości skóry
kach, którą wyizolowano również z surowicy krwi
Objawy kliniczne zaczerwienienie, pęcherze wypełnione płynem surowiczym, po ich usunię-
ludzi oparzonych. Jest to kompleks lipidowo-biał-
ciu wilgotne, różowe powierzchnie, które bledną pod naciskiem na ich po-
kowy (Lipo-Protein-Complex = LPC) o ciężarze
wierzchnię; zachowane odczuwanie bólu
czÄ…steczkowym 3 000 000. Powstaje ona wopa-
rzeniach pełnej grubości skóry  w błonach ko- Zmiany patologiczne martwica całego naskórka, obrzęk warstwy korowej, wysięk pomiędzy na-
mórkowych jej komórek. Jest ona prawie tysiąc- skórkiem a warstwą korową, przekrwienie warstwy korowej i tkanki pod-
skórnej; warstwa podstawowa komórek skóry częściowo uszkodzona
krotnie bardziej toksyczna w stosunku do endo-
toksyn bakteryjnych. Za pośrednictwem krążącej
Postępowanie lecznicze opatrunki zmieniane codziennie z kremami działającymi bakteriobójczo:
krwi toksyna ta przenika do wszystkich tkanek
Flammacerium, Flammazine, Argosulfan, Dermazine lub inne
i narządów. Poprzez powinowactwo do błon ko-
Rokowanie goi siÄ™ wczasie 7 15 dni
mórkowych ma uszkadzający wpływ na wszystkie
komórki, tkanki i narządy chorego (21 23).
Badania wmikroskopie skaningowym inkubo- wymagające specjalnych warunków leczenia.
Tab. 7. Oparzenia powierz-
wanych z toksyną oparzeniową komórek wątroby Mogą być leczone w Pododdziałach Leczenia
chowne  niepełnej grubości
potwierdziły jej istnienie i wykazały bezpośredni Oparzeń lub w Oddziałach Chirurgii Ogólnej
skóry.
wpływ cytotoksyczny. przez przygotowany do tego zadania zespół opa-
Występujące wciężkich oparzeniach posocznice rzeniowy.
są następstwem obniżenia immunologicznej odpor- Oparzenia powierzchowne (pośredniej grubości
ności na zakażenia, spowodowanej pierwotnie skóry)  od 10% do 25% całkowitej powierzchni
przez ogólne działanie toksyny oparzeniowej na or- ciała u dorosłych i od 5% do 20% u dzieci;
ganizm chorego oraz będące skutkiem zniesienia ba- Oparzenia głębokie (pełnej grubości skóry) 
riery, jaką dla drobnoutrojów stanowi zdrowa skóra. od 2% do 10 % całkowitej powierzchni ciała.
Najważniejszą zasadą leczenia ciężkich i rozle-
głych oparzeń powinno być zatem możliwie szyb-
Oparzenie głębokie IIob  niepełnej grubości skóry
kie zneutralizowanie oraz zniesienie działania me-
Objawy kliniczne zaczerwienienie, pęcherze  po ich usunięciu wilgotna, bladoróżowa po-
chanizmu toksyny poprzez:
wierzchnia nie zmieniajÄ…ca zabarwienia pod uciskiem, zmniejszone odczu-
u wczesne wycięcie rany oparzeniowej, a z nią
wanie bólu
tkanek zawierajÄ…cych toksynÄ™ oparzeniowÄ… lub
u eliminowanie i powstrzymanie działania toksy- Zmiany patologiczne uszkodzenia skóry pełnej grubości obejmują naskórek i skórę właściwą wraz
ny i jej przenikania do krwiobiegu przez zablo- z przydatkami  aż do tkanki podskórnej; martwica naskórka oraz częściowo
kowanie  w uszkodzonych tkankach  azota- warstwy korowej, wysięk pomiędzy naskórkiem a warstwą korową, nacieki
zapalne i przekrwienie warstwy korowej i tkanki podskórnej, skóra zawiera
nem ceru, co zapobiega intoksykacji ustroju
częściowo przetrwałe komórki naskórka wokół mieszków włosowych
chorego oraz wystąpieniu zaburzeń wfunkcjo-
nowaniu narządów miąższowych.
Postępowanie lecznicze opatrunki zmieniane codziennie z kremami działającymi bakteriobójczo:
Innym sposobem neutralizacji wchłoniętej już
Flammcerium, Flammazine, Argosulfan, Dermazine lub inne; antybiotyki
i krążącej we krwi chorego toksyny oparzeniowej
stosowane ogólnie (według antybiogramu i badanej oporności), posiewy
może być podawanie choremu  skierowanej prze-
z ran oparzeniowych
ciwko niej  specyficznej antytoksycznej Gamma-
Rokowanie rana goi się wolno, przeważnie wczasie 3 4 tygodni z wytworzeniem bli-
globuliny. Badania wtym kierunku nie posunęły się
zny przerostowej albo istnieje brak możliwości samoistnego wygojenia, co
jednak zbyt daleko.
wymaga leczenia miejscowego i ogólnego oraz przeszczepiania skóry
Klasyfikacja oparzeń
3. Oparzenia ciężkie  rozległy uraz oparze- Tab. 8. Oparzenia głębokie
Urazy termiczne wzależności od: wieku, rozle- niowy  wymagają leczenia w Specjalistycznych  niepełnej grubości skóry.
głości i głębokości klasyfikuje się następująco (1): Oddziałach Leczenia Oparzeń:
1. Oparzenia lekkie  chorzy mogą być leczeni u Oparzenia powierzchowne (pośredniej grubo-
ambulatoryjnie lub wPoradniach Leczenia Oparzeń. ści skóry)  o powierzchni ponad 25% całkowi-
 Oparzenia powierzchowne (pośredniej gru- tej ciała u dorosłych, oraz 20% u dzieci lub
bości skóry)  mniej niż 10% całkowitej powierzch- u osób wstarszym wieku.
ni ciała u dorosłych lub mniej niż 5% powierzchni u Oparzenia głębokie (pełnej grubości skóry) 
ciała u dzieci i u ludzi starszych; powyżej 10% całkowitej powierzchni ciała.
87
bezpieczny szpital zakażenia 2/2003
w Ministerstwie Zdrowia i Opieki Społecznej, LS. Chir. 02-43/81,
Do leczenia szpitalnego również należy przyjąć:
Warszawa 5.09.1981.
u dorosłych z powierzchownymi oparzeniami po-
5. Krauss M.: Zagadnienia organizacyjne wleczeniu oparzo-
wyżej 10% całkowitej powierzchni ciała,
nych wkraju, Referat wygłoszony wdniu 4 grudnia 1981 roku,
u dzieci z powierzchownymi oparzeniami powy- Poznań  Sympozjum  Oparzenia 81 .
6. Kurnatowski W.: Kiedy kombustiologia wPolsce będzie
żej 5% całkowitej powierzchni ciała,
miała szanse prawidłowego rozwoju? , Świat Medycyny 1990,
u wszystkich oparzonych z głębokimi oparzenia-
5 (29), 32 34.
mi powyżej 2% całkowitej powierzchni ciała,
7. Kurnatowski W.: O stanie kombustiologii wPolsce u pro-
u urazy inhalacyjne (oddychanie produktami spa- gu XXI wieku  słów kilka, Twój Magazyn Medyczny, Oparzenia,
2000, 5 (3), 14 21.
lania) z lub bez oparzeń skóry,
8. Wedler V., Kunzi W., Burgi U., Meyer V. E.: Care of burns
u oparzenia twarzy, oczu, rąk, stóp, narządów
victims in Europe, Burns 1999, 25 (2), 152 157.
płciowych oraz krocza, 9. Rudowski W., Nasiłowski W., W. Ziętkiewicz, Zienkiewicz
K.: WST P [w:] Oparzenia jako problem badawczy i leczniczy,
u wszystkie oparzenia elektryczne,
Wyd. II. PZWL, Warszawa 1984, 400 416.
u podejrzane o maltretowanie przez opiekunów
10. Wnioski i ustalenia Komisji Ekspertów przy Ministrze
lub zaniedbane dzieci,
Zdrowia, podpisane przez podsekretarza stanu Stanisława Gurę
i przekazane do realizacji Lekarzom Wojewódzkim oraz Rektorom
u chorych obciążonych znacznym ryzykiem: wiek
Akademii Medycznych wPolsce pismem: LS. Chir. 02-43/81 z dnia
poniżej 2 lub powyżej 60 lat albo
5.09.1981 roku.
11. Bayley E. W.: Management of patients with burn injury
[w:] Textbook of Medical-Surgical Nursing, J. B. Lippincott Corp.
Oparzenie IIIo  pełnej grubości skóry
Philadelphia 1988, 1293 1328.
12. Rossiter N. D., Chapman P., Haywood I. A.: How big is
Objawy kliniczne bez pęcherzy  suche, białe lub szaro-brunatne podłoże, lub brązowy, czar-
a hand? Burns 1996, 22 (3) 230 231.
13. Grzybowski J., Kubica J.: Autoimmunizacja i autointoksy-
ny albo biały kolor powierzchni rany, czarny powierzchowny strup; zniesio-
kacja jako wynik oparzeń termicznych, Post. Hig. Med. Dośw.
ne odczuwanie bólu, bez czucia
1977, 31, 521 542.
Zmiany patologiczne martwica wszystkich warstw naskórka oraz warstwy korowej ze zniszcze- 14. Jethon J.: Uzasadnienie stosowania wczesnego wycięcia tka-
nek martwiczych woparzeniach, Roczniki Oparzeń 1991, 1, 101 103.
niem przydatków skóry  naskórek i skóra właściwa całkowicie zniszczone.
15. Allgöwer M.: Proloque to the: Burning the largest immu-
Zmiany zakrzepowe wnaczyniach skóry. Tkanka podskórna wmniejszym
ne organ, Burns 1995, 21, 5 6.
lub wwiększym stopniu uszkodzona
16. Allgöwer M. i wsp.: Burning the largest immune organ,
Burns 1995, 21, 7 47.
Postępowanie lecznicze leczenie ogólne: antybiotyki; chirurgiczne wycięcie martwicy i pokrycie
17. Clancy K. D. i wsp.: Down-regulation of tissue specific tu-
ubytków tkanek w. p. s. p. g.; chemiczna lub enzymatyczna demarkacja
mor necrosis factor-a in the liver and lung after burn injury and
martwicy i pokrycie ubytku skóry w. p. s. p. g., leczenie miejscowe: Flam
-
endotoxemia, J. Trauma 1997, 42 (2), 169 176.
macerium, Flammazine, Argosulfan, lub Dermazine 18. Grzybowski J., Kubica J.: Autoimmunizacja i autointoksy-
kacja jako wynik oparzeń termicznych, Post. Hig. Med. Dośw.
Rokowanie rana goi się tylko na obrzeżu i zawsze wymaga wycięcia oraz przeszczepia-
1977, 31, 521 542.
nia skóry
19. Grzybowski J., Kubica J.: Chemical and antigenic charac-
terization of an easily split off fraction of  Rosenthal s Toxin iso-
lated from in vitro scalded human skin, Materia Med. Pol. 1978,
u ze współistniejącymi schorzeniami układowymi.
Tab. 9. Oparzenia głębokie
34 (1) 24 28.
Wszystkie oparzenia obejmujÄ…ce twarz powin- 20. Grzybowski J., Kubica J.: Toksyczne i immunologiczne
 pełnej grubości skóry.
własności preparatów otrzymanych z oparzonej skóry oraz auto-
ny być uznane za ciężkie, ponieważ mogą mieć
immunologiczny efekt urazu termicznego. Rocznik WIHE 1982,
wpływ na drożność górnych dróg oddechowych.
21, 69 79.
21. Kremer B. i wsp.: The present status of research in burns
toxins, Intensive Care Med. 1981, 7, 77 87.
Piśmiennictwo:
22. Monafo W. W. i wsp.:  Lethal burns, Arch. Surg. 1978,
1. Trojanowski A.: Przedmowa [w:] Nasiłowski W.: Oparze-
113, 397 401.
nia, PZWL, Warszawa 1959.
23. Sengezer M. i wsp.: Cerium Nitrate bathing prevents
2. American Burn Association: Specyfic optimal criteria
TNF-alfa elevation following burn injury, (Experimental study)
for hospital resources for care of patients with burn injury,
Ann. Burns and Fire Disasters 1998, 11 (4), 227 229.
Birmingham, Alabama, 1967 wg: R. W. Yurt, BURN [w:]  Basic
Surgery , red. H. C. Polk, B. Gardner i H. H. Stone. (wyd.) Qu-
*) Autor niniejszego opracowania był:
1. Współautorem i autorem prac poświęconych leczeniu, or-
Określanie ciężkości oparzenia w zależności od wieku oraz rozległości ran oparzeniowych IIo i IIIo ganizacji oraz wytycznych wleczeniu oparzonych chorych.
2. Inicjatorem zwołania wczerwcu 1981 roku wMinister-
Ciężkość oparzenia: Dzieci 0 12 lat Dorośli 12 60 lat Starsi wiekiem > 60 lat
stwie Zdrowia konferencji oraz powołania przy Podsekretarzu
Stanu w Ministerstwie Zdrowia i Opieki Społecznej  Komisji
procent oparzonej powierzchni skóry
Ekspertów , która opracowała: USTALENIA WSPRAWIE ORGA-
Lekkie 5 10% 10 15% 10%
NIZACJI OŚRODKÓW LECZENIA OPARZEC
. LS. Chir. 02-43 / 81.
Warszawa 5.09.1981 r.
Średnio-ciężkie 10 15% 15 25% 20%
3. Ordynatorem Oddziału Leczenia Oparzeń (dla dzieci i do-
Ciężkie 15 20% 25 40% 30%
rosłych) wSzpitalu Centralnym wTripoli  LIBIA: od 1.04.1984 r.
(31 grudnia 1983 r.) do 31.12.1987 r.
Bardzo ciężkie > 20% > 40% >30%
4. Współzałożycielem Sekcji Kombustiologii przy Polskim
Towarzystwie Lekarskim w1989 roku.
ality Medical Pulishing INC, St. Louis, Missouri 1993,
5. Organizatorem i kierownikiem Poradni Leczenia Oparzeń
Tab. 10. Określanie ciężkości
620 630.
oraz konsultantem wzakresie leczenia oparzeń wZOZ Praga 
oparzenia.
3. Ministerstwo Zdrowia i Opieki Społecznej: Program dzia-
Północ od 1.04.1988 r. do 9.02.1991 r.,
łania wzakresie organizacji leczenia oparzeń, Dep. Prof. i Leczn.
6. Zastępcą ordynatora oraz konsultantem wOddziale Lecze-
LZK-02-Chir.-11/70, Warszawa 25.08.1970.
nia Oparzeń i Chirurgii Plastycznej wSzpitalu AI Jalla (Centrum
4. Ministerstwo Zdrowia i Opieki Społecznej: Ustalenia wspra- Chirurgii Urazowej) wBenghazi  LIBIA: od 12.02.1991 r. do
wie organizacji ośrodków leczenia oparzeń, Podsekretarz Stanu 11.02.1997 r.
88